تغذیه و اختلالات بخش تحتانی دستگاه گوارش

شهزاد محمدیان [ متخصص تغذیه ورزشی از استرالیا ]آدرس وب سایت : www.armitaclinic.ir
آدرس مطب : شهرک غرب بلوار فرحزادی تقاطع دریا خ نورانی پلاک 19 طبقه سوم تلفن مطب : 22366770 - 021

هرگونه ناراحتی روده باریک،به ویژه اگر باعث کاهش جذب غذا شود،می تواند میزان مواد مغذی را تا حد زیادی کاهش داده و اختلال سریع درآب و املاح بدن ایجاد نماید.

اسهال و سندرم روده تحریک پذیر
اسهال و سندرم رودۀ تحریک پذیر هر دو از اختلالات حرکتی دستگاه گوارش هستند. دلیل بروز آنها همیشه مشخص نیست،اما در بسیاری موارد،توصیه های غذایی می تواند علائم آنها را کاهش دهد.

اسهال
اسهال زمانی اتفاق می افتد که مایعات از دیواره داخلی دستگاه گوارش کشیده شده و به باقیمانده غذای موجود در روده ها اضافه شوند،یا زمانی که محتویات روده به قدری سریع در روده ها حرکت کنند که مایعات جذب نشوند.نتیجه هر دوحالت،دفع مکرر مدفوع آبکی است.در بسیاری موارد،خانواده ها حالات طبیعی دفع مدفوع شیرخواران یا کودکان را به اشتباه اسهال تلقی می کنند و به محض هرگونه تغییر در تعداد یا قوام و یا حتی رنگ مدفوع،نگران شده وتصور می کنند فرزندشان دچار اسهال شده است.باید در نظر داشت که در شیر مادر خواران و همچنین سایر سنین می باشد. به علاوه بسته به مواد غذایی دریافتی،درهمۀ سنین قوام و تعداد دفعات مدفوع متغیر می باشد.از نظر تعریف،نمی توان تعداد خاصی از دفعات دفع مدفوع را طبیعی و پیش از آن را غیرطبیعی تلقی کرد ولی به طور کلی می توان گفت هرگونه تغییر شدید و قابل توجه در تعداد و قوام مدفوع نشانه بروز اسهال می باشد.

علل اسهال
عوامل زیادی باعث شروع اسهال می شوند از جمله می توان موارد زیر را نام برد :
بسیاری انواع ویروس ها ، میکروب ها ، انگل ها ، فشارهای هیجانی ، حساسیت های غذایی ، مسمومیت های غذایی ، مصرف آنتی بیوتیک و رشد باکتری در روده ، انواع بیماری های سوء تغذیه ، مصرف بسیاری از داروها و پرتو درمانی که باعث تحریک دستگاه گوارش می شوند.

رژیم غذایی در اسهال
یک باور نادرست و متأسفانه بسیار رایج در بین مردم ما کاهش تغذیه کودک مبتلا به اسهال می باشد . افرادی که چنین باوری دارند،فکر می کنند غذا خوردن باعث افزایش دفع مدفوع و بدتر شدن اسهال می شود . در بسیاری موارد ، این باور نادرست و محروم کردن شیرخوار یا کودک از تغذیه مناسب باعث بروز سوء تغذیه دراز مدت او می شود. تغذیه مناسب در دوره اسهال باعث افزایش سرعت ترمیم مخاط روده و افزایش سرعت تولید آنزیم در ساکاریداز به ویژه لاکتاز می شود که هر دو باعث افزایش سرعت بهبودی و در نتیجه افزایش میزان غذای جذب شده در روده ها می گردد.بنابراین نه تنها کاهش تغذیه در اسهال توصیه نمی شود بلکه تعداد دفعات غذا در جریان اسهال و حتی تا دو هفته پس از قطع اسهال باید افزایش یابد.در این موارد برای پیشگیری از تحریک دستگاه گوارش ، توصیه می شود مواد غذایی سرشار از فیبر مانند سبزیجات خام و بیشتر میوه جات و همچنین مواد غذایی دارای اسمولاریته بالا مانند مایعات شیرین ، آب میوه های تجاری آماده و آب کمپوت به فرد مبتلا به اسهال داده نشود . ولی سایر غذاهای مناسب برای سن باید در اختیار کودک قرار داده شوند. برای افزایش کالری دریافتی ، باید به هر وعده غذایی کودک ، یک قاشق مرباخوری روغن مایع اضافه شود ، بسیاری خانواده ها فکر می کنند این کارباعث بدتر شدن اسهال می شود در حالی که روغن مایع مخلوط با غذا اثرملین نداشته و تأثیری در افزایش تعداد دفعات یاشل شدن قوام مدفوع ندارد.

سندرم رودۀ تحریک پذیر
سندرم رودۀ تحریک پذیر مانند اسهال ، اختلال رایجی است که ناشی از اختلال حرکات دستگاه گوارش می باشد.شخص مبتلا به سندرم رودۀ تحریک پذیر ممکن است دچار سوءهاضمه ، حالت تهوع ، درد شکم ، نفخ ، اسهال ، یبوست و یا اسهال و یبوست متناوب شود.درمان غذایی بستگی به علائم دارد.
توصیه های غذایی
به طور معمول به افراد مبتلا به این حالت ، رژیم غذایی با فیبر زیاد و چربی کم توصیه می شود.با این حال رژیم غذایی دارای فیبر زیاد ممکن است باعث تولید گاز و درد شکم شود ، بنابراین لازم است میزان فیبر به تدریج اضافه شود. سایرغذاهایی که ممکن است منجر به عدم تحمل شوند نیز باید برای هرفرد شناسایی و حذف شوند.

یبوست
در این مورد نیز همانند اسهال ، نمی توان تعداد خاصی از دفعات دفع مدفوع و یا فاصلۀ بین زمان های دفع غیر طبیعی دانست ولی به طور کلی زمانی می توان گفت کودک دچاریبوست است که قوام مدفوع او در حدی سفت باشد که باعث ناراحتی اودر زمان دفع شود.درسنین مختلف ، دلایل متعددی برای یبوست مطرح می شود ، هر چه سن ابتلا کمتر باشد ممکن است نشانۀ بیماری های مهمی از قبیل هیرشپرونگ ( نقض در اعصاب مخاط روده ) ، کم کاری تیروئید باشد که نیاز به درمان ویژه دارند.
در سنین بالاتر نیز هرچند ممکن است بیماری های کوناگون باعث بروز آن شده باشند ولی در بیشتر موارد ، بیماری خاص وجود ندارد و افزایش میزان فیبر در رژیم غذایی می تواند باعث برطرف شدن این حالت شود. بنابراین توصیه می شود این افراد روزانه از میوه جات ، سبزیجات کافی و مواد غذایی سبوس دار استفاده نمایند.در نظر داشته باشید که آب میوه چنین خاصیتی نخواهد داشت. چنین افرادی باید مایعات کافی نیز دریافت نمایند. مصرف روغن زیتون یا روغن یا روغن بادام شیرین و یا هر نوع دیگر روغن مایع در فواصل غذا ( و نه مخلوط با غذا ) می تواند به رفع این علامت کمک کند،فقط در نظر داشته باشید به دلیل خطر ورود روغن به دستگاه تنفس ، به افراد مبتلا به اختلالات بلع و کودکان زیر یک سال نباید به این روش ، روغن داده شود.همیشه باید احتمال شقاق مقعد را در نظر داشت ، چرا که یبوست باعث شقاق می شود که به نوبه خود با دردناک شدن دفع ، یبوست را تشدید می کند بدون درمان شقاق.چنین یبوستی برطرف نخواهد شد.درهمۀ سنین به ویژه در سنین کودکی باید در حد امکان از مصرف داروهای ملین خودداری نمود.