روش صحیح تنبیه کودک

دکتر مطهره میردامادی [ متخصص اعصاب و روان ]آدرس وب سایت : www.dr-mirdamadi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان آمادگاه ، مجتمع گلدیس ، ورودی دوم ، طبقه دوم موبایل ۰۹۱۳۱۷۰۷۲۵۴ تلفن مطب : 31317558 - 031

تنبیه یکی از مهم ترین اصول تربیت کودکان است. اما این امر روش های خاص خود را دارد و در صورت نادرست انجام شدن آن ، کودک آسیب های روانی زیادی را متحمل می شود که این موضوع به هیچ عنوان قابل پذیرش نیست. والدین و همچنین معلمین باید به این مسئله توجه داشته باشند که تنبیه نادرست باعث ایجاد مشکلات روحی و روانی در کودک می شود.باید بدانید که همانقدر که تنبیه می تواند در تربیت کودک موثر باشد ، به همان اندازه نیز میتواند تاثیر منفی داشته باشد .تنبیه هایی که جنبه تربیتی دارد زمانی مؤثر است که به صورت موقت باشد یعنی اگر دفعات این شیوه متعدد و در بهکارگیریاش زیادهروی شود، اثراتش را از دست خواهد داد و برای کودک به صورت عادت درمیآید. همچنین هیچگاه نباید اجرای تنبیه به تعویق بیفتد و به محض اینکه رفتار نامطلوبی از کودک سر زد، باید ارائه شود تا کودک به جدی بودن آن مطمئن شود.قبل از تنبیه کردن بایستی به کودک گوشزد شود که رفتار نادرستش چنین پیامدی را دربرداشته است. وی اضافه میکند: نکته مهم دیگر آن است که در ارائه تنبیه نباید تهدیدهای غیرواقعی از سوی والدین صورت گیرد. یعنی واکنشهای بیش از حدی نشان ندهند که در نهایت عملی نشود.

الفبای تربیتی منفی و مضری که در بعضی از نظامهای خانوادگی رایج است و سازمان بهداشت جهانی هم آن را نقض میکند تنبیه روحی روانی است. غافل بودن از فرزند، تمسخر، محکوم و بیمنزلت کردن کودک و بیتوجهی به او از مخاطرات روانیای محسوب می شود که عارضه فیزیکیای را به دنبال ندارد اما باعث بروز رفتارهای ضداجتماعی از سوی کودک خواهد شد. بنابراین به والدین توصیه میشود، شیوههای توبیخی خود را طبقهبندی کنند یعنی باتوجه به نوع رفتار غلط کودک، مستحق بودن او به نوع خاصی از مجازات را تعیین کنند و سعی در متنبه شدن او داشته باشند نه اینکه کودک را به تکرار مجدد عمل اشتباهش جسورتر کنند. در واقع هدف از تنبیهات، مدیریت رفتار فرزند به سمت ارزیابی مثبت باشد و اگر هدف ارشادیای که والدین در پی آن بودند به تحقق نرسید بایستی بدانند که روش اجراییشان نادرست بوده است..علاوه بر این میان تخطی و توبیخ فرزندان بایستی تناسب وجود داشته باشد زیرا ناهماهنگی در اجرای تنبیه منجر به احساس ناعدالتی و یا در مواردی سوءاستفاده و باجگیری از سوی فرزند خواهد شد

محروم کردن :
بهترین شیوه بازدارنده و تنبیهی محروم کردن کودک از خواستههای مطلوبش میداند. این روش اثربخش است زیرا کودک احساس میکند، موقعیت باارزشی را از دست داده است اما این محروم کردن او از موقعیت مطلوب بایستی موقت باشد، کودک دلایل محرومیتش را بداند و در صورتی که در مقابل محروم کردنش مقاومت کرد بایستی این شیوه به صورت قاطعانه اجرا شود. در ضمن مدت زمان محرومیت بایستی باتوجه به سن کودک اعمال شود. یعنی هر چه سن کودک کمتر باشد، زمان کمتری به محروم کردن او اختصاص داده شود. مثلاً برای کودک چهار ساله، چهار دقیقه زمان محرومیت کافی است و بالطبع هر چه سن کودک افزایش پیدا کند زمان محرومیت بیشتری را میطلبد

خاموشی :
بسیاری از والدین تصور می کنند فقط با گفتار یا کردار می توانند شیوه های تربیتی را اعمال کنند در صورتی که گاه با خاموشی می توان پیام های زیادی را به کودک داد. خاموشی یعنی پس از بروز رفتار، هیچ عکس العملی نشان ندهیم تا رفتار بد متوقف شود.به عنوان مثال برای کاهش گریه های کودک به هنگام خواب، بهترین کار خاموشی و بی اعتنایی است. خاموشی باعث می شود کودک دریابد که با روشی که برای تغییر رفتار والدین در پیش گرفته است به نتیجه نمی رسد بنابراین پس از اندکی مقاومت، تسلیم می شود. البته گاه این والدین هستند که با رفتارهای خود باعث بروز رفتارهای نادرست کودک می شوند. آن ها در واقع با سکوت و خاموشی در مقابل رفتارهای مثبت باعث می شوند که کودک سرخورده و ناامید شود. به عنوان مثال وقتی رفتار مثبتی از کودک سر می زند باید گاه و بیگاه آن را یادآوری کرد و تشویق کلامی انجام داد. در غیر این صورت کودک در طول زمان، رفتار مثبت را کنار می گذارد زیرا می بیند با رفتارهای منفی بیشتر قادر به جلب توجه والدین است. بنابراین باید در مجموعه رفتارهایی که کودک انجام می دهد رفتارهای مثبت را شناسایی و آن ها را تقویت کرد و در مقابل رفتارهای منفی را اگر لازم است با خاموشی وگرنه با شیوه صحیح تنبیهی تذکر و هشدار داد

تصحیح رفتار اشتباه :
تصحیح رفتار اشتباه: اما روش دیگر جایگزین برای تنبیه کودکان، تصحیح رفتار اشتباه است. انجام این روش به این صورت است که شما از پیامدهای طبیعی برای از بین بردن رفتار اشتباه کودکان استفاده می کنید، مثلا برای کودکی که روی دیوار نقاشی می کند، این روش می تواند مفید باشد به این صورت که شما از کودک می خواهید قسمت نقاشی شده را با دستمال تمیز کند و اگر او انجام این کار را بلد نیست به او آموزش دهید و در صورت مقاومت دستانش را بگیرید و او را مجبور به تمیز کردن دیوار کنید.هنگامی که دیوار را کاملا تمیز کرد، به او بگویید: عزیزم دیوار خیلی تمیز شده، حالا ازت می خوام بقیه دیوار را هم تمیز کنی! و اگر دفعه بعد باز هم دیوار را کثیف کرد دوباره او را مجبور به تمیز کردن کنید. البته برای استفاده از این روش نکاتی وجود دارد که در ادامه به آن اشاره می کنیم :
الف) جبران اشتباه: از کودکتان بخواهید کار بدش را جبران کند، مثلا به خاطر حرف بدی که زده است معذرت خواهی کند یا اگر تمام ظرف ها را ریخته، آن ها را جمع کند.
ب) تمرین رفتار مثبت: حتما شما هم به خاطر دارید هنگامی که در مدرسه کلمه ای را غلط می نوشتیم، معلم مجبورمان می کرد مثلا املای درست آن کلمه را ده بار بنویسیم، انجام این روش هم به همین صورت است مثل تمیز کردن دیوار که کودک مجبور می شود قسمت دیگری از آن را نیز تمیز کند یا مثلا اگرتمام اتاقش را نامرتب کرد از او بخواهید علاوه بر اتاقش قسمت دیگری از خانه را هم مرتب کند.
ج) تحسینش کنید: هنگامی که کودک به جای کار اشتباهش کار درست و شایسته ای انجام داد او را تشویق کنید و برایش جایزه ای کوچک در نظر بگیرید.
د) مثل همیشه قاطع باشید: قاطع باشید و از حرف خودتان کوتاه نیایید، مثلا اگر قرار شد کودکتان اتاقش را تمیز کند باید تمامش را خودش تمیز کند

حذف پاداش ها و امتیازات :
حذف پاداش ها و امتیازها،روش دیگری برای جلو گیری از بدرفتاری های شدید است. حذف پاداش ها و امتیازها، در پاسخ به برخی از رفتارهای خطرناک یا غیر قابل تحمل کودک انجام می گیرد. در این روش میتوانید به او تذکر دهید که برای مثال، اگر یک بار دیگر داخل اتاق توپ بازی کند ،توپ راگرفته و داخل کمد می گذارید. و یا پدر وحید پس از آنکه متوجه شد او تکالیف فردایش راانجام نداده و حرف مادرش را هم گوش نمی کند ،به وحید گفت:اگر تا یک ساعت دیگر تکالیف رو انجام ندهی ،امشب از میهمانی خبری نیست.پاداش ها و امتیازها را باید بلافاصله بعد از رفتار نامناسبی که دوست دارید متوقف شود حذف کنید.هرچه فاصله میان رفتار مشکل آفرین و حذف امتیاز بیشتر باشد،اثر بخشی آن کمتر می شود. هنگامی که والدین برای حذف امتیاز خیلی معطل می کنند کودکان نمی فهمند به خاطر چه رفتاری تنبیه شده اند، و رفتار بدشان متوقف نمی شود.

استفاده از پیامد های مناسب :
برای کاستن از رفتار نامطلوب، می توان کودک را باپیامدهای رفتارش مواجه کرد برای مثال،اگر کودک، سرمیز شام دیر حاضرشود،شام او سرد خواهد شد. و یا اگر کودک، به اجاق گاز دست بزند،پیامد آن،سوختن دستش می باشد.در برخی موارد،پیامدها ممکن است که به کودک آسیبی جدی وارد آورد و یا اینکه آن عمل،پیامدی به دنبال نداشته باشد؛ مثلا اگر کودک بخواهد شیئی فلزی را داخل پریز برق کند پیامد طبیعی این کار،بسیار خطرناک است و یا اینکه کودک،با ماژیک روی دیوارها نقاشی کشیده است؛که این کار عملا پیامد طبیعی به دنبال ندارد. در این موارد،می توان عمل کودک را با یک پیامد همراه کرد؛برای مثال،در مورد بالا،او را مجبور کرد که تمام دیوارها را تمیز کند. اگر کودک بداند،که خودش باید،کار اشتباهش را جبران کند،بسیار کمتر،اتفاق می افتد،که آن کار اشتباه را انجام دهد.

فرستادن کودک به اتاق تنهایی :
فرستادن کودک به اتاق تنهایی،روش موثری است که می تواند جایگزین داد کشیدن ، بد و بیراه گفتن،تهدید کردن و کتک زدن او باشد. این روش، همچنین ازعصبانیت شما جلوگیری می کند. با این اقدام ،کودک رادقایقی به اتاقی آرام می فرستید تا در آنجا تنها باشد. دراین مدت او از جمع دیگران خارج شده و برای مدتی نمی تواند بازی و تفریح کند. محروم شدن از فعالیت،نوعی مجازات است. این اقدام از آن جهت موثر است که بچه ها آن را دوست ندارند. همچنین بیشترین اثربخشی را بر کودکان دو تا دوازده ساله دارد. اجرای این روش در آغاز ممکن است که با دشواری هایی همراه باشد.بعضی از بچه ها شما را در آغاز با فریادها یا گریه های بلند ناراحت می کنند، بنابر این باید آمادگی کامل داشته باشید.در این روش به نکاتی باید توجه کرد که در ادامه به آنها اشاره می کنیم.محیطی که کودک را به آنجا می فرستید مهیای این کار کنید؛ یعنی:
پیش از هر چیز باید اتاق مهیا باشد
وسایل سرگرم کننده را از آنجا خارج کرده باشید
این روش را برای کودکتان توضیح دهید
به او بگویید به اتاق تنهایی رفتن،یعنی چه؛
اگر کودک شما هنوز زمان رامتوجه نمی شود از ساعت زنگ دار استفاده کنید
و رفتار نادرست مورد نظر را به او یادآوری کنید.

مدت زمانی که کودک باید به اتاق خود فرستاده شود :
برای کودکان دو تا سه ساله، یک یا دو دقیقه کافیست
برای کودکان سه تا پنج ساله، دو یا سه دقیقه کافیست.
برای بچه های پنج سال به بالا،پنج دقیقه کافیست.
البته باید برای کودک توضیح دهیم که زمان های یاد شده از هنگامی محاسبه می شود که کودک آرام گرفته باشد.نکته مهم دیگری که باید به آن توجه داشت این است که هنگام فرستادن کودک به اتاق تنهایی،به هیچ وجه نباید عصبانی شد و از کوره در رفت،زیرا در این صورت کودک می آموزد که چگونه می تواند شما را عصبانی کند و در آینده نیز همین کار را تکرار خواهد کرد. افزون بر این، اگر هدفش از این بی نظمی،جلب توجه شما بوده،با عصبانی شدن نه تنها او رابه مقصودش می رسانید بلکه باعث تقویت رفتارش نیز می شوید.