نکاتى در رابطه با تخليه چشم و نگهدارى پروتز

دکتر بهرام اشراقی [ فلوشیپ پلاستیک و ترمیمی چشم ]آدرس وب سایت : www.dreshraghi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، چهارباغ بالا ، مجتمع كوثر 2 ، طبقه سوم ، واحد 527 تلفن مطب : 36205114 - 031

تخليه چشم و استفاده از پروتزهاى چشمى ،از قديمى ترين اعمال جراحى محسوب مى گردد. گاه تخليه ،حکم تنبيه را داشته و جراحى محسوب نمي شده است، همانند انچه اغا محمد خان قاجار انجام داد. در شهر سوخته ،گوى شيشه اى که به عنوان پروتز چشمى استفاده شده ، يافت شده است که نشانگر قدمت اين روش مى باشد.

چرا تخليه چشم را انجام مى دهيم ؟

قاعدتا هيچ فردى تمايل به تخليه چشم ندارد ، با اينحال مواردى وجود دارد که جراح را ناچار به اين اقدام مى کند. مهمترين علل تخليه چشم شامل وجود تومورهاى بدخيم، چشمهايي که ديد ندارند و دردناک هستند ، چشمهاى فاقد ديد و فاقد ظاهر مناسب و در نهايت چشمهاى فاقد ديد پس از ضربه مى باشند.

روشهاى تخليه چشم

سه روش اصلى وجود دارد :

تخليه داخل کره چشم و خروج محتويات داخلى ( اويسراسيون) ، خروج کامل کره چشم ( انوکلئاسيون) و تخليه کل حدقه ، شامل چشم ، عضلات و ساير بافتها ( اگزانتراسيون) .
هر کدام از اين روشها در موارد خاصى انجام مى شود. در مجموع دو روش اول شايع بوده و در جامعه، با ان برخورد داريم. روش سوم فقط در موارد نادر تومورهاى بدخيم خارج چشمى انجام مى شود و ادامه اين مقاله به دو روش اول مى پردازد.

مراحل تخليه چشم و بازسازى

به طور معمول پس از تخليه کره چشم ،کمبود حجم رخ مى دهد و بايد وجود اين فضاى خالى را به گونه اى جبران نمود. کره چشم بين سه تا چهار سى سى حجم دارد که طى تخليه اين حجم از دست مى رود. بنابراين در مرحله اول و طى عمل جراحى با قرار دادن يک جسم کروى داخل کاسه چشم سعى مى کنيم اين کمبود حجم را جبران نماييم .جبران حجم در ابتدا با استفاده از اجسام شيشه اى و پلاستيکى شروع شد، اما امروزه موادى وجود دارند که عروق مى توانند داخل انها رشد کرده، پس از مدتى شبيه بافتهاى بدن شوند. اين اجسام متخلل ،امروزه در الويت هستند .

پس از کارگزارى جسم فوق ( ايمپلنت) داخل کاسه چشم و در صورت نياز دوختن عضلات به ان ، روى ايمپلنت با ملتحمه پوشانده مى شود و جراحى خاتمه مى يابد . جهت بهبود ملتحمه زمانى بين چهار تا هشت هفته لازم است ، سپس بيمار به سازنده پروتز ارجاع مى گردد که قالب گيرى شده و پروتز مناسب جهت قرار گيرى در فضاى بين پلکها (سوکت) تهيه مى گردد.

کدام روش جراحى ارجح است ؟

اگر بتوان بدون تخليه ، روى چشم خود فرد پروتز گذاشت بهترين ظاهر و حرکت پروتز را خواهيم داشت. پس از ان اويسراسيون و در نهايت انوکلئاسيون قرار دارند که داراى حرکت کمتر و ظاهر کمتر مقبولى هستند.

مراقبت از پروتز پس از تخلیه چشم

در قدم اول بهتر است به جاى پروتزهاى اماده موجود در بازار ،از پروتزهاى قالب گيرى شده استفاده شود . نکته دوم ،مرغوب بودن مواد به کار رفته در ساخت پروتز است. مواد نامرغوب و ارزان قيمت مى تواند باعث التهاب ملتحمه شود که در دراز مدت با ترشح چشمى و کوچک شدن فضاى ملتحمه (سوکت) همراه شده به گونه اى که ديگر پروتز قابل کارگزارى نخواهد بود. اصلاح اين مورد سخت و گاها ناممکن است.گذاشتن پروتز با خشکى چشم همراه است که به مرور باعث ترشح موکوسى چشم و ازار بيمار مى شود ، بنابراين لازم است مرتبا از مرطوب کننده هاى چشمى در فردى که پروتز چشمى دارد ، استفاده شود.بهتر است پروتز به دلايل مختلف از جمله شستشو ، مرتب خارج نشود . خروج مکرر پروتز باعث ايجاد روند التهابى شده و مى تواند منجر به افزايش ترشحات چشمى شود.پروتز هر يکسال بايد توسط پروتزساز تحت پوليش قرار گيرد و هر پنج سال يکبار تعويض گردد.

عوارض تخلیه چشم

تخليه چشم و کارگزارى پروتز با عوارض متعددى همراه است که به برخى از انها اشاره مى کنيم:

ترشحات چشمى پس از تخلیه چشم

مى تواند در اثر عفونت، التهابات مزمن ملتحمه، خروج ايمپلنت و خشکى چشم باشد که هر يک درمان خاص خود را مى طلبد.

حرکت محدود پس از جراحی تخلیه چشم

همانطور که گفته شد در تخليه چشم ، حرکت پروتز محدود مى باشد که براساس نوع جراحى ،اين محدوديت متفاوت است. در سالهاى گذشته از کارگزارى پين داخل ايمپلنت و اتصال ان به پروتز استفاده شد که حرکت بهترى را ايجاد مى نمود ولى عوارضى از جمله عفونت را افزايش داد و امروزه کمتر استفاده مى شود.

گود افتادگى چشم

در صورتى که حجم کافى ، جاى چشم تخليه شده را پر نکند با علائمى مواجه مى شويم که شامل گود افتادگى چشم، عميق شدن شيار پشت پلک و افتادگى خفيف پلک است. جهت رفع مشکل بايد از تکنيکهاى مختلف موجود از جمله تعويض ايمپلنت، کارگزارى ايمپلنتهاى خاص زير يا پشت ايمپلنتهاى قبلى ، تزريق ژل و چربى کمک گرفت.

عدم جاگيرى پروتز

التهاب طولانى مدت ملتحمه باعث جمع شدن محل قرار گيرى پروتز( سوکت) شده که در نهايت منجر به بيرون افتادن پروتز از جاى خود مى شود.علل اين امر دستکارى بيش از حد پروتز ، جنس نامرغوب يا حساسيت چشم فرد به مواد پروتز است. در مجموع ترميم اين عارضه بسيار مشکل است و در موارد خفيف با پيوند مخاط دهان قابل اصلاح است ولى موارد شديد ان قابل درمان نيست.

خروج ايمپلنت و عفونت

گاها ملتحمه به علت سايش طولانى مدت توسط پروتز از روى ايمپلنت کنار مى رود و ايمپلنت دچار عفونت مى شود. در اين موارد بايد ايمپلنت را خارج کرد و به جاى ان از ايمپلنت جديد يا پيوند چربى و بافت زيرجلدى استفاده نمود.