تاثیر گیاه خواری بر رشد و تکثیر سلولهای عصبی و مغزی قسمت اول

دکتر سید سلمان فاطمی [ متخصص داخلی مغز و اعصاب ]آدرس وب سایت : www.dr-salmanfatemi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان آمادگاه ، روبروی داروخانه سپاهان ، مجتمع اطبا ، طبقه اول تلفن مطب : 32223328 - 031

گیاه خوری امروز تبدیل به یک برنامه جدید در زندگی خیلی از افراد به خصوص جوانان شده است. در نگاه اول شاید خیلی از آنها لاغر شدن و سبکتر زندگی کردن را به عنوان علت گیاه خواری خود معرفی کنند، ولی حقیقتا رشد این پدیده به خصوص در میان قشر مرفه و تحصیل کرده، لازم میکند به طور مفصل به این مبحث پرداخته شود و فواید و ضررهای احتمالی آن بررسی گردد. امروز با وجود انواع و اقسام غذاهای گیاهی و غذاهای غنی شده با ویتامینها، گیاه خواری بسیار آسان شده است .

غذاهایی به صورت آماده، امروز در بازارها وجود دارد که هیچ مواد گوشتی به آن اضافه نمی شود و انتخابهای بسیار گوناگونی را با طعمهای مختلف در اختیار مردم میگذارد که اصلا بد طعمتر از غذاهای گوشتی نیست. گیاهخواری شکلهای مختلف دارد. برخی هستند که تا حدی گیاه خوارند مثلا گوشت قرمز را از رژیم غذایی خود حذف میکنند ولی انواع گوشت سفید مانند ماهی و مرغ را مصرف میکنند. یا گروه دیگری تخم مرغ وشیر را مصرف می کنند ولی از مصرف انواع گوشتها خودداری می کنند.

گروهی دیگر دوره هایی از گیاه خواری خالص را در طی سال تجربه میکنند مثلا یک ماه از سال را به گیاه خواری خالص می پردازند. و یا گروهی مصرف خالص گوشت را در دوره ای محدود می کنند ولی مصرف آب گوشت یا ترکیبات تهیه شده از گوشت را در دوره ای از سال مجاز می دانند. American Dietetic Association, رژیم گیاه خواری را غنی از مواد غذایی مفید و بسیار سالم و مفیدتر از غذاهای گوشتی برای جلوگیری از برخی بیماریهای مزمن مانند بیماریهای قلبی و یا دیابت می داند.

در گیاه خواری به خصوص وقتی گوشت قرمز حذف شود، مصرف چربی اشباع و کلسترول کاهش می یابد و در عوض ویتامینهایی مانند سی و ای و فیبر و پتاسیم و منیزیوم و کارتنویید و فلاونویید افزایش می یابد و آنها منجر به کاهش فشار خون و کاهش کلسترول زیان بار خون می شود. در یک مطالعه روی 76000 نفر مشخص شد که میزان مرگ و میر به خاطر بیماریهای مزمن قلبی در گیاه خواران، 25% کاهش می یابد. در مطالعه ای دیگر در Oxford cohort of the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC-Oxford) مشخص گردید که میزان مرگ و میر قلبی گیاه خواران 19% کمتر از گوشت خواران است.

مصرف زیاد فیبرهای گیاهی و ویتامنیهای موجود در آن میتواند به کنترل فشار خون و کنترل قند خون کمک کند، با اینحال مصرف کربوهیدراتهای گیاهی مانند سیب زمینی در مقادیر زیاد، برعکس میتواند قند خون را بالا ببرد. باید توجه شود که کاهش مرگ و میر قلبی، اصلا به معنی کاسته شدن از رشد مغز و سلولهای عصبی نیست. مغز و قلب دو اندام متفاوت هستند و رشد یکی در این عالم مادی- که تناقضات گوناگون دارد- میتواند منجر به کوچک شدن و کم کاری دیگری شود . وقتی غذای دریافتی و جذب شده در بدن شما محدود است، بدن به ناچار آن را صرف اندامی مانند قلب می کند تا زندگی شما دوام یابد هرچند، مغز کوچکتر و کم کارتر شود و این، قانون بقا به رغم کیفیت پائینتر است.

طبیعت میکوشد تا حیات حفظ شود هرچند کیفیت حیات خیلی هم آرمانی نباشد. سلامت نورونها و سلولهای مغزی الزاما همراه با سلامتی دیگر سلولهای حیاتی بدن نیست. سلول پرخور عصبی میتواند در زمان محدود بودن انرژی دریافتی و غذا، بسیاری از سلولهای حیاتی بدن را از انرژی محروم کند. بنابراین در شرایط کمبود انرژی دریافتی بهتر است سلولهای عصبی و مغزی از انرژی محروم شوند تا امکان بقای اندامهای حیاتی مانند قلب فراهم شود. به علاوه چربی های اشباع که میتوانند سطح عروق خونی و قلب را بپوشانند و خون رسانی را مختل کنند، زیر بنای ساختمانی غشای پر چربی سلولهای عصبی هستند.

با یک پارادوکس برجسته مواجهیم :
چربی ها در غشای نرونهای عصبی عامل حفظ سلول و بقای آن و هدایت عصبی است و در همان حال میتواند با تجمع در رگهای خونی و دریچه های قلبی منجر به ناکارآمدی سیستم گردش خونی شود. باید به نحوی بین این دو، توازن برقرار کرد به طوری که توام با کم شدن مصرف چربی و انرژی های زیاد در رژیم غذایی، سلولهای مغزی، از این مزیتها محروم نشوند. و نیز مصرف زیاد چربی و انرژی، با مسدود کردن عروق خونی ،منجر به سکته قلبی و مرگ نشود و حفظ این توازن یک هنر بزرگ است.

گیاهخواران در معرض چه کمبودهایی هستند؟
گیاه خواران مشکلی از نظر دریافت کلسیم ندارند و منابع زیادی از کلسیم در میان گیاهان هست ( مثلا کلم معمولی و کلم بروکلی و کلم چینی و اسفناج ) ولی میزان ویتامین دی و ویتامین کا در گیاهان کم است و اگر این افراد از ترکیبات اضافی و غنی شده با ویتامین دی استفاده نکنند، دچار کمبود ویتامین دی میشوند. البته ویتامن دی اصلی که بر اثر تابش نور آفتاب بر سطح پوست ایجاد میشود، در صورت تابش کافی آفتاب، ساخته می شود و مشکلی ایجاد نمی گردد. مشکل، وقتی است که فرد گیاه خوار به خصوص در عرضهای جغرافیایی بالا باشد و تابش آفتاب کافی نداشته باشد.

نقشهای برجسته ویتامین دی در سلامت سلولهای عصبی در قسمتهای مختلف این کانال بیان شد. جهت مطالعه این نقشها به قسمتهای مربوط (#ویتامین) مراجعه شود. میزان بالای منیزیم و پتاسیم ترکیبات گیاهی، از میزان اسیدی بودن خون میکاهد و به استحکام استخوانها کمک می کند. مصرف زیاد پروتئین در رژیمهای گوشتی میتواند اثرات مضری بر استحکام استخوان داشته باشد. پروتئین: افرادی که در رژیم گیاه خواری خود از تخم مرغ و شیر هم استفاده میکنند ( گیاه خواری محدود) معمولا دچار کمبود پروتئین نمی شوند.

چون شکل پروتئین گیاهی متفاوت از پروتئین حیوانی است، گیاهخواران به مقدار بیشتر پروتئین نیاز دارند(کسانی که گوشت میخورند به 0.4 میلی گرم پروتئین در ازای هر پوند وزن بدن نیاز دارند و این میزان در گیاه خواران قدری بیشتر و 0.45 میلیگرم در ازای هر پوند وزن بدن است). برای تامین پروتئین بیشتر لازم است گیاه خواران از برخی غلات مانند برنج سبوس دار و عدس، نخود ،نخود فرنگی، لوبیا، گندم ،جوی دوسر و جو استفاده کنند . روشن شد که مصرف زیاد پروتئین به دلیل خاصیت اسیدی کردن خون ، برای استخوانها خوب نیست، پس قدری کمتر بودن پروتئین زیان آور نیست. بیشتر شدن پروتئین، عضلات را قویتر و استخوانها را ضعیفتر میکند و این ، ویژگی عالم مادی ماست که هیچ چیز مطلقی در آن وجود ندارد. جایی را قویتر می کنیم، جای دیگر ضعیفتر می شود!!

ویتامین B12 :
این ویتامین فقط در ترکیبات گوشتی و تخم مرغ وجود دارد پس افرادی که منحصرا از گیاهان استفاده میکنند حتما لازم است مواد غذایی آنها با این ویتامین غنی شده باشد. نقش برجسته این ویتامین در خونسازی و سلامت نورنهای عصبی، امروزه کشف شده و نشان داده شده است که کمبود مداوم آن چه بلائی برسر سلولای عصبی می آورد( بیماری ای مشابه فرم شدید بیماری ام اس) پس گیاه خواران در مورد کمبود این ویتامین به خصوص باید بسیار محتاط باشند.

آهن :
میزان آهن قابل جذب در گوشت و ترکیبات حیوانی بسیار بیشتر از ترکیبات گیاهی است . البته میزان جذب آهن گیاهی در حضور ویتامین سی میوه ها و سبزیجات بیشتر می شود ولی فیتات موجود در غلات از جذب آن می کاهد. پس کمبود جذب آهن مشکل جدی در گیاه خواران خالص است. البته آهن زیاد، اصلا سودمند نیست. در ادامه بحثها به آن اشاره خواهد شد.

امگا 3 :
رژیمهای فاقد ماهی و تخم مرغ، میزان امگا سه کمی دارند( EPA and DHA) بدن ما قادر است ALA در رژیمهای گیاهی را تبدیل به امگا 3 کند ولی این تبدیل اصلا کافی نیست. گیاه خواران میتوانند با مصرف جلبک و خزه دریایی میزان امگا 3 را در بدن خود بیشتر کنند میزان مصرف کافی ALA در گیاه خواران زن 1.1 گرم در روز است، ترکیباتی که ALA بیشتری دارند عبارتند از تخم کتان ، گردو و روغن کلزا @salmanfatemi جهت مطالعه بیشتر به سایت زیر مراجعه شود. https://www.health.harvard.edu/staying-healthy/becoming-a-vegetarian