عیوب انکساری چشم

دکتر سیروس بخت آور [ متخصص چشم پزشکی ]آدرس وب سایت : www.drbakhtavar.ir
آدرس مطب : اصفهان ، آمادگاه ، ساختمان آژند ، بلوک بی3 ، طبقه سوم ، واحد 301 تلفن مطب : 32240818 - 031

در شرایط طبیعی شعاعهای نور بعد از ورود به چشم توسط قرنیه و عدسی تغییر جهت داده و در نهایت روی ماکولا متمرکز میشوند (تصویر 1). هر اختلالی در این فرآیند منجر به عیب انکساری یا آمتروپیا میگردد.

محل تشکیل تصویر (شبکیه) در چشم بدون عیب انکساری
آمتروپیا بر اساس علت آن به دو دسته کلی محوری و انکساری تقسیم می‎شود. در نوع محوری به علت طول غیرطبیعی چشم تصویر اشیاء، جلو یا پشت شبکیه تشکیل می‎شود. در نوع انکساری، اختلال در محل تشکیل تصویر به علت مناسب نبودن قدرت انکساری قرنیه و عدسی ایجاد می‎شود.

نزدیک بینی
در این حالت فرد اجسام دور را تار دیده و بسته به مقدار عیب انکساری، یک فاصله مشخص و نزدیک تر از آن را واضح میبیند. بهطور مثال اگر فردی 2 دیوپتر نزدیکبین باشد یا به اصطلاح شماره چشم 2 باشد، تا نیم متر (2/1) را واضح میبیند، یا اگر شماره چشم کسی 3 دیوپتر نزدیکبین باشد تا فاصله سه متر ( 3/1) را شفاف میبیند. در این حالت در واقع قدرت انکساری چشم بیشتر (قویتر) شده است.در نوع انکساری به علت قدرت انکساری بالای قرنیه یا عدسی و در نوع محوری به علت بزرگ بودن اندازه چشم، تصویر جلوی شبکیه تشکیل می‎شود (تصویر 2).

تشکیل تصویر در جلوی شبکیه
هر اختلال انکساری به دلیل عدم تناسب بین قدرت انکساری و طول محوری چشم ایجاد می‎شود و در نزدیکبینی این عدم تناسب به صورت قدرت بیش از حد انکساری برای طول محوری آن میباشد.

با افزایش سن شیوع نزدیکبینی افزایش می یابد. شیوع آن در کودکان 5 تا 7 سال 3%، 8 تا 10 سال 8% و از 12 تا 18 سالگی 25% میباشد. این میزان بر اساس نژاد جامعه مورد نظر متفاوت بوده و در کشور چین بالاترین درصد شیوع در هر گروه سنی دیده می‎شود. هر چقدر نزدیکبینی در سن پایینتری شروع شود احتمال پیشرفت آن نیز بیشتر خواهد بود. مواردی از نزدیکبینی که در کودکی آغاز میشوند معمولاً به علت طولانی بودن محور بینایی (بزرگی چشم) ایجاد شده و سابقه خانوادگی در آن پررنگتر است. در مواردی که نزدیک بینی در سنین بالاتر شروع می‎شود معمولاً در هر سال 0.5 دیوپتر پیشرفت کرده و در 16 تا 18 سالگی ثابت می‎شود و اگر در این سن متوقف نشود، پیشرفت بیماری تا 30 سالگی ادامه خواهد داشت.

در مواردی از نزدیک بینی که بعد از 20 سالگی شروع شده باشد انجام کارهای نزدیک مانند مطالعه، نقش زیادی دارد. در یک مطالعه که روی دانشجویان ورودی یک دانشگاه انجام شد، هنگام ورود 45% آنها و بعد از 2 سال 65% آنها مبتلا به نزدیک بینی بودند. شاید تصور اینکه نزدیک بینی در افراد باهوش شایعتر است ریشه در نقش مطالعه و کار نزدیک در این افراد داشته باشد. در مورد نقش کارهایی که در فاصله بینابینی انجام می‎شود (بازی های رایانهای)، هنوز توافقی وجود ندارد و نقش آن در ایجاد و پیشرفت نزدیکبینی ثابت نشده است.

به طور کلی دنیای امروز یک دنیای نزدیکبین میباشد. به این معنی که به دلیل افزایش حجم کارهایی که در فاصله نزدیک انجام می‎شود (مطالعه، رایانه و ...) به احتمال زیاد درصد افراد مبتلا بیشتر خواهد شد. برای اصلاح نزدیکبینی با استفاده از عینکهای با شماره منفی، قدرت انکساری چشم تضعیف شده تا تصویر روی شبکیه تشکیل شود (تصویر 3).

اصلاح نزدیکبینی با عینکهای منفی (لنزهای مقعر)

دوربینی
در این حالت فرد مبتلا تصویر اجسام دور را واضحتر دیده و برای دیدن اجسام نزدیک دچار مشکل می‎شود. در موارد شدید حتی مبتلایان اجسام دور را هم تار میبینند. در دوربینی به علت عدم تناسب بین قدرت انکساری چشم (ضعف در قدرت انکساری قرنیه و عدسی) و طول محوری چشم (چشمهای کوچک) تصویر اشیاء پشت چشم تشکیل می‎شود (تصویر 4).

تشکیل تصویر پشت شبکیه در دوربینی
در مورد شیوع و اپیدمیولوژی این اختلال، اطلاعات کمی در دسترس است. به نظر میرسد با افزایش سن به دلایل مختلف از جمله کاهش قدرت انکساری قرنیه درصد شیوع آن افزایش یابد. در یک مطالعه شیوع دوربینی در دهه 5 زندگی 20% و در 70-80 سالگی 60% بوده است.

برای اصلاح دوربینی با استفاده از عینکهای با شماره مثبت، قدرت انکساری چشم تقویت شده تا تصویر روی شبکیه تشکیل شود. تا کنون اقدامات زیادی انجام شده تا جلوی پیشرفت اختلالات انکساری به خصوص نزدیکبینی گرفته شود. این اقدامات شامل استفاده از قطره آتروپین، کم کردن فشار داخل چشم و استفاده از لنزهای تماسی سخت بوده که اثر هیچکدام ثابت نشده است.

آستيگماتيسم
آستيگماتيسم یک اختلال شایع انکساری میباشد. در فرد آستيگمات، انحناى قرنیه چشم نامنظم بوده و قدرت انکسارى آن بر حسب انحنای آن بسيار کم و يا بسيار زياد است. به طور مثال چشم از يک خط افقى تصوير دقيق و واضحى بر شبکيه مىاندازد ولی تصویر يک خط عمودی را در جلو يا عقب شبکيه تشکیل میدهد. بهعبارت سادهتر، چشم چنين فردی در راستاى افقى طبيعى و در راستاى عمودى دوربين يا نزديکبين است. آستيگماتيسم انواع مختلف دارد. در نوعی که در جوانی دیده می‎شود محور عمودی چشم قویتر از محور افقی بوده (آستیگماتیسم موافق قاعده) و در نوعی که در افراد مسن شایعتر است محور افقی قدرت بیشتری از محور عمودی دارد (آستیگماتیسم خلاف قاعده).

آستیگماتیسم اغلب به همراه سایر اختلالات انکساری مثل دوربینی یا نزدیکبینی دیده می‎شود. در یک مطالعه نشان داده شد که 30% از کودکان، مبتلا به درجاتی از آستیگماتیسم میباشند. خوشبختانه عوارض عدم درمان عیوب انکساری مثل تنبلی چشم در آستيگماتيسم، خفیفتر از دوربینی و نزدیکبینی است. معمولاً آستيگماتيسم ارثی بوده و نوزاد با آستيگماتيسم متولد می‎شود. ممکن است با افزایش سن شرایط بیمار بدتر و در موارد کمی بهتر می‎شود.

در مواردی که آستيگماتيسم خفیف باشد معمولاً باعث تاری دید نمی‎شود ولی در موارد شدیدتر باعث تاری هم در دید دور و هم در دید نزیک می‎شود. همه عیوب انکساری میتوانند باعث درد و خستگی چشم شوند. با توجه به تصویر 5 میتوان قضاوت کرد که چگونه افقی بودن بیشتر حروف رسم الخط فارسی در آستيگماتيسم عمودی، اختلال کمتری در مطالعه ایجاد میکند تا آستيگماتيسم افقی. این حالت برای زبان انگلیسی برعکس میباشد.

در فردی که آستیگماتیسم افقی دارد (تصویر وسط) بخش عمودی حروف واضحتر بوده ولی در آستيگماتيسم عمودی (تصویر راست) بخش افقی تصویر بهتر دیده می‎شود.برای اصلاح آستیگماتیسم از عینک و لنزهای تماسی استفاده می‎شود. عینک استفاده شده، استوانهای بوده به شکلی که قدرت اصلاح آن در اقطار مختلف قرنیه متفاوت است.