درباره سالک ـ قسمت اول

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

بيماري ليشمانيوز جلدي (سالك) از بيماريهاي مشترك بين انسان و حيوان و به عنوان يك معضل سازمان جهاني بهداشت مطرح است. اين بيماري در بيش از 80 كشور جهان رخ مي دهد. ايران يكي از 7 كانون مهم ليشمانيوز است واصفهان، تهران، قم، كاشان، كرمان، شيراز، بوشهر، بم، زاهدان و بندر عباس از مهمترين كانونهاي درگير محسوب مي شوند.

سالك يك بيماري پوستي مشترك بين انسان و تعدادي از حيوانات از جمله جوندگان و سگ مي باشد. اين بيماري با ايجاد يك برآمدگي قرمز رنگ مشخص مي شود و سپس به يك توده كوچك سفت و كبود رنگي تبديل مي شود و در صورت عدم درمان مناسب زخمي شده و از خود جوشگاه بد شكلي به جاي مي گذارد كه به زيبايي فرد لطمه مي زند و باعث اثرات رواني بر فرد مي شود.
انگل از طريق گزش پشه خاكي ماده به پستانداران منتقل مي شود و انسان غالبا يك ميزبان اتفاقي است.

انواع سالک :
در ايران 2 نوع از اين بيماري وجود دارد كه توسط 2 گونه انگل ايجاد مي شود. نوع خشك يا شهري و نوع مرطوب يا روستايي.

سالك خشك يا شهري كه توسط گونه انگل ليشمانيا تروپيكا ايجاد مي شود. در اين نوع پس از يك دوره كمون بيش از دو ماه، ندول كوچكي درمحل گزش به رنگ قرمز قهوه اي ظاهر مي شود و بتدريج طي 6 ماه بزرگتر مي شود و معمولا در مركز آنها زخم سطحي ايجاد مي شود و دلمه مي بندد. در صورت عدم درمان معمولا طي 12-8 ماه ضايعه روبه بهبودي مي رود و از خود جوشگاه به جاي مي گذارد دوره زماني اين نوع سالك از نوع مرطوب
طولاني تر است.

سالك مرطوب يا روستايي توسط گونه ليشمانيا ماژور ايجاد مي شود. در اين بيماري پس از دوره كمون كمتر از دو ماه در محل گزش دانه جوش مانندي ايجاد مي شود. طي 3-2 ماه زخم بزرگتر شده و گاهي اطراف آن ندول هاي كوچك و متعدد ظاهر مي شود كه از عوارض اين بيماري محسوب مي شود. گاهي ممكن است انگل از طريق مسير لنفاتيك گسترش پيدا كند. بهبود معمولا طي 6-2 ماه ديده مي شود و جوشگاهي از آن باقي مي ماند.

ليشمانيوز جلدي ناشي از ليشمانيا اتيوپيكا و ليشمانيا اينفانتوم، ليشمانيا برازيلينسيس هم وجود دارد كه بيشتر با درگيري احشاء بوده و در ايران يافت نمي شود و بيشتر در آمريكاي لاتين ديده مي شود. ممكن است ليشمانيوز به صورت مزمن در آيد كه يكي از نادرترين اشكال كلينيكي آن است. در اين شكل ضايعه بيشتر از 2 سال باقي مي ماند. در نوع عود كننده (recidvans) ضايعه بهبود يافته و بعد از چند ماه يا چند سال فعاليت دوباره ضايعه ديده مي شود.

ناقل بيماري سالك پشه هايي از خانواده فلبوتوموس هستند كه حشرات كوچك و كرك داري به رنگ زرد يا خاكستري و به طول 3-2 ميلي متر بوده و داراي بالهاي شفاف مي باشد. اين حشرات به علت جسم كوچك، رنگ خاكي و پرواز كوتاه اكثرا از نظر مخفي بوده، از خون انسان و حيوانات تغذيه مي كنند. ارتفاع پرواز پشه خاكي معمولا 2-1/5 متر است ولي در موارد استثنايي تا ارتفاع 7 متري هم مي تواند پرواز كند. فعاليت پشه در نواحي معتدل در فصول گرم است و از خرداد تا شهريور ماه حداكثر فعاليت را دارد. پشه هاي خاكي معمولا روزها بي حركت بوده و در نقاط تاريك مخفي مي شوند و معمولا هنگام اول شب فعال شده و در اواخر شب به تدريج از فعاليت آنها كاسته مي شود. فقط پشه ماده جهت تخم ريزي احتياج به خون دارد و جنس نر از شيره گياهان استفاده ميكند. نيش اين حشرات دردناك است و متعاقب گزش خارش بروز مي كند ولي بعد از گزشهاي متعدد و متوالي فرد به آن عادت كرده و چندان احساس خارش نمي كند.

اين پشه در موقع نشستن بالهاي خود را به شكل عدد 7 نگه مي دارد و به صورت جهشي پرواز مي كند.
سالك در بسياري از كشورهاي گرمسير ديده مي شود ايران و عربستان سعودي بيشترين ميزان وقوع بيماري را دارند. از ديگر كشورهاي آسيايي، فلسطين، عراق، اردن، سوريه، هند، پاكستان، آلمان، فيليپين و همچنين ارمنستان، آذربايجان و تركمنستان را مي توان ذكر كرد.
از طرفي در قاره آفريقا و همچنين آمريكاي جنوبي و مركزي نيز ديده مي شود.
ايران كانون مهمي براي سالك محسوب مي شود. مناطق آلوده ايران، استانهاي اصفهان، كرمان، خراسان، فارس، خوزستان، يزد، ايلام، كرمانشاه، بلوچستان و تهران را مي توان نام برد كه اكثرا از نوع روستايي هستند.

در اصفهان شمال و شمال شرق اصفهان بيشتر درگير هستند و ساليانه 10 تا 20 هزار مورد زخم جديد گزارش شده است.
در بررسي گذشته بيماري در استان اصفهان، منطقه برخوار بيشترين گرفتاري را داشت. پس از آن از 25 سال قبل تاكنون عواملي مانند پايين رفتن منابع آب زيرزميني بخصوص در منطقه جي، قهاب، براآن و رودشت، رويش بوته هاي مقاوم شوره در آن منطقه كه غذاي مناسبي براي موش به شمار مي رود، تأسيس شركتها، پالايشگاه و پايگاه هوايي و تغيير وضع اكولوژي منطقه، باعث تغيير مكان مخزن بيماري (موشها) و زادو ولد آنها در ساير مناطق شده است.

به طوريكه در قسمتهاي جنوبي و غربي كوهپايه، منطقه جرقويه و قسمتهايي از اردستان، نطنز و كاشان اين بيماري ديده مي شود. در منطقه شاهين شهر، تپه هاي شني اطراف شهر، نخاله هاي ساختماني و يا زمين هاي باير داخل شهر محل زندگي فعال موش هستند. در برخي مناطق مانند حبيب آباد تاغ كاريها نيز شرايط مناسبي براي لانه گزيني موشها ايجاد كرده است.
تشخيص اين بيماري با گرفتن نمونه از مواد موجود در زخم سالك انجام مي شود و سپس با رنگ آميزي مخصوص، انگل ليشمن بر روي لام مشاهده مي شود. در صورت مشاهده هر زخمي كه بيشتر از يك هفته طول بكشد، بايد به پزشك مراجعه كرد.