سرطان پوست؛ عوامل خطر، انواع و راههای پیشگیری

دکتر رضا رباطی [ متخصص پوست و مو ]آدرس وب سایت : www.drrobati.ir
آدرس مطب : تهران ، خیابان ولیعصر ، بالاتر از پارک ساعی ، کوچه سی و دوم ، ساختمان یاس ، واحد204 تلفن مطب : 88881224 - 021

هنگامی که مواد ژنتیکی داخل سلولی به نحوی آسیب ببیند که بدن قادر به ترمیم آن نباشد، سرطان ایجاد می شود. اگر این پدیده در پوست اتفاق بیفتد، سرطان پوست ایجاد می گردد. این سلولهای آسیب دیده زیاد شده و یک توده تشکیل می دهند. از آنجایی که سرطانهای پوستی معمولا در لایه های خارجی تر پوست (اپیدرم) قرار دارند، قابل رویت هستند. پوست وسیعترین ارگان بدن می باشد و سرطان پوست شایعترین سرطانها است. سرطانهای پوست بر چند دسته هستند ؛ ملانومایی و غیر ملانومایی که خود شامل سرطان سلولهای پایه یی و سرطان سلولهای سنگفرشی هستند.

عوامل خطر

عوامل خطر برای سرطان پوست عواملی هستند که موجب التهاب مزمن پوست می شوند. از جمله این عوامل می توان از موارد زیر نام برد:

آفتاب سوختگی، یا آسیب شدید و طولانی مدت پوست بر اثر آفتاب. در واقع هم اشعه UVAو هم UVBمی توانند باعث آسیب مواد ژنتیکی داخل سلولی شوند. علاوه بر تابش طبیعی نور خورشید، اشعه UVمصنوعی هم که در برخی سالنها برای برنزه شدن به کار می روند ، سرطانزا هستند. حتی برنزه کردن پوست با دستگاه های سولاریوم به دیلی استفاده از امواج نور ماورای بنفش باعث افزایش خطر سرطان پوست می گردد.

زخمهای مزمنی که التیام نمی یابند، به خصوص زخمهای ناشی از سوختگی. (این نوع زخمها می توانند منجر به ایجاد سرطان پوست شوند).
موارد ارثی، مانند سندرم خال ملانوسیتیک مادرزادییا برخی بیماری های ژنتیکی نظیر گزرودرما پیگمنتوزوم
تیپ پوستی افراد: افرادی پوستی سفید و روشن موهای زرد و بلوند دارند و سریعا در مواجهه با آفتاب دچار افتاب سوختگی می شوند، در معرض خطر بالاتر سرطان وست قرار داررند.

تیپ های پوستی

پوست افراد را بر اساس مشخصات آن به شش تیپ دسته بندی می کنند:

• تیپ پوستی I

این افراد معمولا پوست بسیار روشن و رنگ پریده، چشمان آبی یا سبز، موهای قرمز و کک و مک های فراوان دارند. پوست این افراد هیچ گاه برنزه نمی شود و آنها همیشه در مجاورت آفتاب دچار آفتاب سوختگی می شوند.

• تیپ پوستی II

پوست این افراد کرم رنگ بوده، دارای چشمان سبز یا آبی، موهای روشن یا بلوند و کک ومک هستند. این تیپ پوستی تمایل زیادی به آفتاب سوختگی دارد، اما ممکن است گاهی هم برنزه شود.

• تیپ پوستی III

این افراد دارای پوست قهوه یی روشن بوده، چشمان و موهای قهوه یی دارند. این تیپ پوستی همیشه برنزه شده، گاهی هم دچار آفتاب سوختگی می شوند.

• تیپ پوستی IV

افراد با این تیپ پوستی، پوست قهوه یی روشن یا زیتونی و چشمان و موهای قهوه یی تیره دارند. این افراد به راحتی برنزه می شوند و گاهی هم دچار آفتاب سوختگی می شوند.

• تیپ پوستی V

این افراد پوست قهوه یی و چشمان و موهای قهوه یی تیره دارند. پوست این افراد به ندرت دچار آفتاب سوختگی می شوند ولی به راحتی برنزه می شوند.

• تیپ پوستی VI

افراد دارای این تیپ پوستی، پوست سیاه، چشمان قهوه یی مشکی و موهای مشکی دارند. این تیپ پوستی بسیار به ندرت ممکن است دچار آفتاب سوختگی شود.

سرطان سلولهای پایه ای(Basal Cell Carcinoma)

سرطان سلولهای پایه ای شایع ترین نوع سرطان پوستی می باشد. این ضایعات معمولا به شکل برجستگی های پوستی قرمز و براق با حاشیه مروارید مانندی هستند که با گذر زمان خوب نشده ، باقی می مانند.این نوع سرطان پوست بیشتر در نواحی در معرض آفتاب مانند سر و گردن وگاهی اندامها و تنه دیده می شود.
اگر به عنوان مثال شما در صورت خود تعدادی ضایعه پوستی شبیه جوش داشته باشید که با درمان موضعی یا خوراکی برطرف شوند اما یکی از اینها باقی بماند و از بین نرود، آن ضایعه نیازمند بررسی بیشتر پزشک متخصص می باشد.

این نوع سرطان رشد بسیار کندی دارد و به ندرت ریشه دوانده و اعضای دیگر را معمولا درگیر نمی نماید. گاهی این ضایعات خونریزی کرده، دلمه می بندند، بهبود می یابند و باز مجدد با گذشت زمان همین دوره را طی می کنند.اهمیت درمان به موقع این نوع سرطان پوست در اینجاست که می تواند باعث صدمه موضعی در نواحی حساسی مانند صورت شود و به عنوان مثال موجب شود که فرد قسمتی از بینی یا گوش خود را از دست بدهد.

سرطان سلولهای سنگفرشی(Squamous Cell Carcinoma)

سرطان سلولهای سنگفرشی دومین نوع شایع سرطانهای پوستی می باشد. این نوع سرطان بیشتر در نواحی گوشها، صورت، لبها، بینی ودهان دیده می شود. این ضایعات معمولا به شکل سطوح کوچک و برجسته یی هستند که در لایه زیرین خود قرمز رنگ می باشند و در سطح حالت پوسته پوسته دارند. هرچقدر هم که فرد این نواحی را با کرم ها و مرطوب کننده ها مرطوب نماید این ظاهر پوسته پوسته و قرمز و برجسته از بین نمی رود. این نوع سرطان پوست می تواند ریشه دوانده و اعضا دیگر را هم درگیر نماید، از این روی درمان به موقع آن از اهمیت برخوردار است.

ملانوم بدخیم(Malignant Melanoma)

ملانوم بدخیم وخیم ترین نوع سرطان پوست می باشد و می تواند در هر قسمتی از پوست بدن یا در نزدیکی یک خال پوستی ایجاد شود. این نوع سرطان پوست از سلولهای رنگدانه ای تشکیل می شود و در نتیجه معمولا ترکیبی از رنگهای قهوه یی و مشکی می باشد، اما می تواند به رنگهای قرمز یا سفید هم باشد. ملانوما می تواند ریشه دوانده و تقریبا هر عضوی از بدن را در صورت عدم درمان به موقع درگیر نماید.

در راستای تشخیص به موقع این سرطان و جلوگیری از عواقب بعدی آن لازم است که تمامی خالها و نقاط تیره رنگ بدن ابتدا توسط خود فرد و در صورت نیاز توسط پزشک متخصص مورد بررسی قرار گرفته و تحت نظارت باشند.
تقریبا تمامی انسانها روی پوست بدن خود خال یا نقاط تیره رنگ دارند. بیشتر این خالها در طی زندگی فرد، به شکلی عادی باقی مانده و روند تکاملی طبیعی خود را طی می کنند.

این روند تکاملی شامل برجسته شدن و کمرنگ شدن خال به مرور زمان می باشد. اما اگر خالی این روند طبیعی را طی نکند و تغییری غیرعادی داشته باشد می تواند اولین زنگ خطر برای بررسی آن خال از لحاظ سرطانی شدن باشد. با یاد گیری این علایم خطر هر فرد می تواند به صورت مرتب پوست بدن خود را معاینه کرده و در صورت مشاهده تغییر مشکوک در خال به پزشک جهت مشاوره مراجعه کند.
در اینجا مهمترین تغییراتی را که می تواند نشانه سرطانی شدن یک خال باشد ذکر می کنیم.

• عدم تقارن

بیشتر خالها حاشیه قرینه و گرد دارند، اگر خالی قرینه بودنش را از دست بدهد و دو نیمه آن از نظر رنگ و طرح و ضخامت متفاوت باشند، ، آن خال نیازمند بررسی بیشتر است.

• حاشیه نامنظم

اگر حاشیه خالی نامنظم باشد و یا لبه آن خال تفاوت واضح رنگی با پوست اطرافش نداشته باشد ، به شکلی که نتوان این حاشیه را بطور مشخص تعیین کرد، آن خال نیازمند بررسی بیشتر است.

• رنگ

خالها به رنگ قهوه ای هستند. این رنگ قهوه ای می تواند شامل طیفی از رنگهای قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره باشد. همانطور كه ذكر شد خالها با گذر زمان معمولا روشن تر می شوند، اگر خالی تیره تر شد و به سیاهی زد و یا قسمتهای مختلف آن تیره و روشن شد، یا رنگهای مختلف آبی و قرمز و...در آن مشاهده شد، می تواند نشانه بدخیم شدن آن باشد و نیازمند بررسی بیشتر است.

• ابعاد خال

بیشتر خالها ابعاد کوچکی دارند و معمولا قطر آن کمتر از6 میلی متر است. اگر خالی افزایش قطر پیدا کند و بزرگتر از این شود باید آن را به متخصص پوست نشان دهید. با این حال ملانوم می توانند کوچکتر از 6 میلی متر هم باشند، در نتیجه در صورت مشاهده تغییرات بالا، حتی با وجود کوچکی خال آن را به متخصص نشان دهید.

همچنین علائم دیگری از جمله تغییرات در سطح خال،پوسته پوسته شدن، خونریزی، نشت رنگ از حاشیه خال، و پدید آمدن موارد مانند خارش یا درد می توانند از جمله علائم خطر باشند.
هر زخم پوستی به ویژه در ناحیه سر و گردن كه بعد از درمان به مدت چند هفته بهبود نیابد لازم است توسط متخصص پوست از نظر احتمال بروز بدخیمی پوستی بررسی گردد.

مراقبت پوست در برابر اشعه آفتاب

اشعه آفتاب (UVA+UVB) جزء عوامل بسیار مهمی است که می تواند در تشکیل سرطان پوست و یا بدخیم شدن یک خال تاثیر بگذارد در نتیجه مهمترین کاری که در راستای پیشگیری از سرطان پوست می توان انجام داد محافظت پوست در برابر آفتاب است.

ابتدایی ترین راه جهت این پیشگیری بیرون نرفتن و در معرض تابش مستقیم خورشید نبودن بین ساعتهای 10 صبح تا 4 بعد ازظهر است، زمانی که تابش خورشید بیشترین شدت را دارد. در صورتیکه که برای انجام کاری باید این ساعتها را در معرض نور خورشید بگذرانید، می توانید با پوشیدن لباسهای آستین بلند و یقه دار، پوست خود را بیشتر محافظت کنید.

اما راه دیگر استفاده از كرمهای ضد آفتاب است. در واقع هر فرد باید هر روز پیش از آنکه از منزل خارج شود از این كرمها، بر روی تمامی سطوحی از پوست كه در معرض تابش اشعه خورشید قرار دارند استفاده نماید. ملاک سنجش میزان محافظت این كرم ها Sun Protect facts)SPF یا عامل حفاظت در برابر خورشید) است كه با اعدادی تعیین می شود. هر چقدر این مقدار بیشتر باشد محافظت بیشتری از پوست صورت می گیرد. حداقل SPFمناسب 15 است ، اما توصیه بیشتر متخصصان پوست این است كه SPFکمتر از 30 استفاده ننمایید و توجه كنید كه در صورتی كه برای ساعات متوالی در معرض تابش نور خورشید قرار دارید باید هر 2 تا 3 ساعت یكبار كرم خود را تجدید نمایید.

امروزه این كرمها در انواع ماركها با SPFهای گوناگون برای انواع پوستها تولید شده اند. و شما به راحتی می توانید ضد آفتابی را كه با پوستتان همخوانی داشته با شد پیدا كنید. در اینجا باز تاكید می شود كه ضد آفتاب تنها مخصوص پوست صورت نیست وتمامی نواحی از پوست ( دستها، گردن و.....) كه در معرض تابش نور خورشید قرار دارند باید محافظت شوند در ضمن این مراقبت مختص به سن خاصی نمی باشد و باید مصرف آنها از كودكی كه فرد پوست آسیب پذیرتری دارد شروع شود و تا آخر عمر ادامه پیدا كند.

در زمینه مراقبت از پوست مهم است بدانید پیشگیریهایی كه شما الان انجام می دهید، برای سالهای آتی بوده و اتفاقی كه الان در پوست شما می افتد نتیجه آسیبهایی است كه در طی سالهای گذشته به پوست شما وارد آمده است ( آسیبهایی نظیر آفتاب سوختگیها) .

نکته مهم دیگر این است كه ضد آفتاب ها تنها مخصوص روزهای آفتابی تابستان نیستند و باید در تمام فصول و حتی روزهای نیمه ابری استفاده گردند.
نوزادان كه حساسترین پوستها را دارند، باید تا حد امکان در معرض تابش مستقیم نور خورشید برای مدت طولانی قرار نگیرند و بهتر است كه این آموزشها از همان سنین خردسالی به كودك داده شود.

مجدد یادآوری می گردد بهترین راه حفاظت از پوست در برابر آفتاب استفاده از پوشش كافی شامل لباس مناسب و كلاه و عدم قرارگرفتن در تابش مستقیم آفتاب است و مصرف ضدآفتاب در قدم بعدی حایز اهمیت است.