میزان اطلاعاتی که از طریق چشم به مغز و سیستم عصبی فرستاده می شود بیشتر از اطلاعاتی است که از طریق حواس دیگر فرستاده میشود.

جهت یابی برای تعیین جهت چه کمکی به سالمند میتوانیم بکنیم؟

برای تعیین جهت بصری نیاز به یک مبداء مقیاس میباشد یک فضای آشنا میتواند مبداء قیاس مناسبی باشد نشانه های محلی و موضعی یا نمادهای مشخص میتواند به فرد سالمند برای جهت یابی در فضا کمک کنند فرد سالمند اصولاً در منزل خود راحت تر است.
بخصوص شبها که هوا تاریک و فرد خواب آلوده هست نقطه ها و نمادها و نشانه های موجود در محوطه اطاق خواب و راهرو و دستشویی کمک خوبی برای درک جهت میباشند.
حدالامکان فرد سالمند را به محل های غریبه بخصوص برای شبها نبرید.امکان زمین خوردن، پرت شدن و برخورد با درها و دیوار بخصوص درهای شیشه ای در محل های ناآشنا بیشتر میشود.
فرد سالمند را محور خانواده قرار دهید و ضمن فراهم آوردن محیط مناسب برای زیست همه افراد خانواده به ایشان سر بزنید به حضور ایشان برسید به ملاقات انها بروید میهمان او باشید.

آیا نورپردازی محل زندگی سالمند ویژگی خاصی باید داشته باشد؟

اولین شرط برای ادراک بینائی نور است .برای دیدن اشیاء و اجسام هم به شدت نور نیاز داریم و هم به بازتاب نور از جسم و شئی مورد نظر.با کمک شدت نور و جنس و رنگ اشیاء میتوان بر مقدار روشنایی اثر گذاشت اشیاء گوناگون، محل های مختلف را میتوان با تعیین جنس و رنگ مختلف وتنظیم شدت نور به نحوی قابل مشاهده و قابل تشخیص نمود.مثل پله، صندلی، فرش، درگاه در در محل ورود به اطاق و محل کلید پریز و تلفن کنترل تلویزیون و غیره.
هرچه نور کمتر باشد اشیاء بزرگتر به نظر میرسند و بهتر است شبها در راهروها و اطاق ها و دستشوئی ها نور به حدی باشد که در درک فاصله و ارتفاع دچار اشتباه نشوند هرچه نور کمتر باشد و یا سالمند توان درک نورش کمتر شود تخمین فاصله ها مشکلتر میشود.
کم بودن نور و تداخل سایه ها میتواند موجب توهم شود در این شرایط پله ها و گودی ها عمیق تر دیده میشود.درخشندگی زیاد نیز نوعی احساس تدافعی در شخص ایجاد میکند فضاهایی با نور کافی و مناسب امکان بروز حوادث و خطرات را کم می کند.
کم بودن نور و تداخل سایه ها میتواند تصوری نادرست از پله ها و برآمدگی ها و فرو رفتگی ها به فرد بدهد و موجب بروز حوادث میشود.یک فرد شصت ساله تقریباً سه برابر یک فرد بیست ساله برای دیدن یکنواخت نیاز به نور دارد.
اگر یک محیط کاری برای مطالعه یک فرد بیست ساله با یک لامپ مناسب و کافی است برای یک فرد شصت ساله باید سه عدد از همان لامپ را روشن نمود تا مثل آن فرد جوان بتواند ببیند و بخواند والا خواندن و نوشتن او با سختی ومشکلات توام خواهد بود.
تطابق با تغییر نور نیز برای سالمندان کندتر انجام میگردد. هنگامی که لازم است فرد سالمند از یک محیط به محیط دیگر وارد شود که تغییر زیادی در شدت نور دارد.ضمن کند کردن حرکت و جابه جایی محلی در مابین این دو محیط تنظیم کنیم با نور متوسط تا به عنوان یک منطقه واسطه تطابق سالمند را با محیط آسان تر کند.

چه نکاتی در رنگ آمیزی محیط زندگی سالمندان باید مورد توجه قرار بگیرد؟

يكي از مهمترين عوامل در ادراك بينائي انسان تشخيص رنگ ميباشد. براي تشخيص موقعيت در فضا و بازشناسي اجسام فرم و رنگ آنها را اهميت دارد.

رنگ ها خود با اختلافي كه با هم دارند درك ميشوند وبراي درك بهتر رنگ ها ميتوان از شدت نورهاي مختلف نيز استفاده كرد.

رنگ محيط و رنگ زمينه نيز در درك يك شئي و رنگ تاثير ميگذارد يك شكل يا جسم آبي در يك زمينه سبز خيلي بد و مشكل درك ميشود تا در يك زمينه قرمز.

رنگها نيز در داراي يك وزن ادراكي هستند رنگ يك جسم اثري به وزن فيزيكي آن ندارد ولي يك جسم با رنگ سفيد، زرد، سبز و يا آبي روشن سبكتر به نظر ميرسد تا همان جسم به رنگ بنفش، آبي سير و يا قرمز سير هرچه رنگ روشنتر باشد جسم سبكتر بنظر ميرسد آنجا كه ميخواهيم سالمند را به انجام کار و فعالیت فیزیکی تشویق کنیم و اورا وادار کنیم تا فعالیت کند یکی از راههای تشویقی اینست که رنگ اشیاء مورد استفاده مثل عصا، واکر،ٰقوریٰاستکان، نعلبکی، توپ، اسکی فضائی، پالتو، شال، کلاه، کفش و لباس ورزشی، گلدانهای کوچک، قیچی و بیلچه باغبانی و اشیاء مربوط به کاردرمانی همه به رنگهای روشن تهیه گردند و از آنجا که میخواهیم فرد سالمند احتیاط کند و با حرکات و یا جابجائی اشیاء خود را به خطر نیندازد رنگ اشیاء مورد استفاده مثل دیگ و یا گونی برنج، صندلی، مبل، تشک، متکاهای بزرگ و گلدان های بزرگ و وسایل ورزشی خطرناک مثل تردمیل همه را به رنگ تیره تهیه گردند.

نکته دیگر آنکه هر چه نور روی شئی بیشتر بتابد شئی سبکتر بنظر میرسد.

اگر محیط سرد است و میخواهید سالمند را تشویق کنید بیرون بیاید و قدم بزند رنگ وسائل مورد استفاده او را مثل کاپشن، کلاه و کفش او را از رنگهای گرم مثل قرمز و نارنجی تهیه کنید.

اگر میخواهید محیط را آرام و خنک جلوه بدهید هرچه رنگ محیط رنگ پریده تر باشد سردتر بنظر میرسد مثل سبز یا آبی روشن.

عدسی چشم انسان به مرور رو به زردی می رود و در سنین سالمندی تقریباً شبیه یک فیلتر زرد عمل میکند در نتیجه درک بعضی از رنگها مثل آبی، سبز و بنفش مختل میگردد و بالعکس رنگهای زرد، نارنجی و قرمز بهتر توسط سالمند تشخیص داده میشوند.

آنچه که مهم است دیده شود مثل پله، کناره فرش، پستی و بلندی درگاهی در اطاق و آشپزخانه، کلید پریز روی دیوار، شیرگاز، شیرآب، دستگیره های درب های اطاق، آئینه، دستشوئی، جاصابونی، جای دستمال توالت، کبریت، چراغ قوه، چراغ اضطراری، دمپایی، سجاده، قرآن و تسبیح همگی باید از رنگهای زرد، نارنجی و قرمز انتخاب شوند.

زمینه هایی که تشخیص اشیاء را بهتر میکند میتوانند از رنگهای سبز تیره، آبی تیره و بنفش انتخاب شوند.

محدودیت های حسی در سالمندان

کاهش درک از محیط موجب کاهش برقراری ارتاط و کاهش حضور در محیط میگردد. اغلب این کاهش درک ها با دشواری در تطابق بینائی مرتبط هستند و در مجموع موجب افت کلی ادراک از محیط میشود..

اینها موجب از دست دادن قابلیت تمرکز داشتن، گم کردن جهت، دیدن یا شنیدن وقایع غیرواقعی و سراب و بروز توهم میشود

تطابق بینائی

ضعف های دید در سالمندی شامل دید غیر واضح، کمبود دید پیرامونی کمبود دید مرکزی، کاهش توانائی تطابق، پراکندگی نور، تارشدن تصویر، حساس شدن زیادی چشم به خیرگی

نتیجه

محیط منظم تر باشد

محیط قابل پیش بینی باشد

از نظر بصری غنی تر باشد

تغیر مکان از محل روشن به تاریک و تاریک به روشن با تاخیر انجام شود

به دلیل تغییر وضع عدسی چشم رنگهای قهوه ای و مشکی و به جز در قابل تشخیص نیستند.

اگر از پرتوهای کم رنگ استفاده شود تفاوت رنگهای زرد، قهوه ای، آبی کمرنگ و سبز کمرنگ امکان پذیر نیستند.

حتی اگر نور را هم از نظر شدت خوب کنیم و فضای رنگهای زمینه را هم نیاز داریم.

بخشی از دلیل کاهش بینائی خشکی چشم میباشد.

کدورت قرنیه دیدن حروف ریز و رنگ ها را مشکل تر میسازد. تابلوها و علائم راهنما در فضا سالمندان باید با حروف درشت تر نوشته شود. در علائم دیداری رنگ های روشن مصرف شود.

ادراک عمق

ادراک عمق به درجه روشنی و تضاد و رنگ بستگی دارد. دو چشم هم سالم باشند کاهش میزان نور به شبکیه نیز در درک عمق را کم تر میکند کاهش درک عمق و فاصله و اختلال در دیدن از کم بینائی بیشتر است.

وقتی سالمند عمق و فاصله و اختلال در دیدن از کم بینائی خطرآفرین تر است.

وقتی سالمند عمق و فاصله یک محل را درک کرد و یک برداشت اولیه پیدا کرد دوست دارد که این ادراک همینطور بماند و ایجاد تغییر در فاصله یا عمق را به سختی میپذیردو برداشت مجدد برای وی مشکل خواهد بود.

برای بهتر شدن درک عمق استفاده از رنگها متضاد توصیه میشود.

فضای مسکونی و محل رفت و آمد سالمندان باید:

آسایش داشته باشد. امنیت داشته باشد. سهولت دسترسی داشته باشد. سالمند بتواند مستقل و بدون وابستگی به دیگران به محیط دسترسی داشته باشد. میزان تحریکات حسی در محیط زیاد باشد. مشخصه های فیزیکی داشته باشد که ادراک را آسانتر میکند. برای تحریک حس بینایی در فضای باز گیاهان مختلف کاشت که از نظر بافت برگ ها و از نظر شکل کلی با هم متفاوت باشند. کفسازی مسیرها و پوشش سنگ فرش از نظر رنگ، فرم و جنس برای مسیرهای گوناگون و محل های مبداء، مقصد و محل های تغییر مسیر مانند پیاده رو و سواره رو متفاوت باشد.

در مسیرهای پیاده سطوح سایه دار و تیره نباید کنار سطوح درخشنده قرار گیرد چون حس عمق و اختلاف ارتفاع را تداعی میکند اختلاف سطح کاذب فضاها بصورت سلسله مراتب طراحی شوند بطوری که اگر به یک فضا مسلط شد بتواند با داشتن سرنخ هایی به فضاهای دیگر بروندبخصوص مسیرهای ورود و خروج در محل های مهم تر از عوامل غیر معمول و یا نقاط با تاکید بیشتر استفاده شود. قابلیت دید هر فضا نسبت به فضاهای دیگر طوری باشد که سالمند بتواند درک کند که الان در کجای منطقه قرار دارد. وضعیت خود را نسبت به بقیه مجموعه تشخیص دهد.

سطوح کف سازی شده در محل های پیاده روی نباید لغزنده باشند درخشنده نباشد و قابل پیش بینی باشند در ادامه مسیر گم نکنند انعکاس نور خیره کننده نداشته باشند مصالح مصرفی غیر انعکاسی و تیره باشند. از تغییرات شدید در زاویه و در شیب مسیر خودداری شود در محل های گوناگون مثل پله ها، شیب ها، درختها، چمن، پیاده راه و خیابان برای جلوگیری از بروز خطر نورپردازی مناسب انجام گردد. چراغها نباید به سمت اشخاص بتابد ، نورپردازی به سمت پایین باشد تا مسیر را روشن کند و به چشم اشخاص نخورد. همیشه علاماتی برای جهت یابی باید وجود داشته باشد بخصوص محل ورود و محل خروج و نحوه ادامه مسیر با علامت مشخص شود. اگر محل پیاده راه از کناره آن بلندتر است حتماً اطراف آن پاخور داشته باشد که سالمند از افتادن به محل های گود نترسد. در حیاط و محیط رفت و آمد سالمند از گذاشتن گوشه و محوطه ای تاریک و دور از در خودداری کنند.سالمندان به دلیل احساس عدم امنیت به این محل ها نخواهند رفت.

نورپردازی باید لبه مسیر پیاده را ه را مشخص کند و از ایجاد سایه روشنجلوگیری کند چراغهایی که کف را روشن بکند و مستقیم نور را به پایین بتاباند خوب باشند برای جلوگیری از درخشندگی زیادی باید نورپردازی روی هم قرار گیرد علایم در محیط بزرگ جدا از هم می باشد. حروف سفید روی زمینه سیاه بهترین درک را به سالمند میدهد.

---