پای پرانتزی چیست و بهترین سن برای درمان آن

دکتر علی فرخانی [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drfarkhani.com
آدرس مطب : اصفهان، خیابان شمس آبادی، چهارراه قصر، روبروی بانک ملت، کوی26 تلفن مطب : 32367465 - 031

پای پرانتزی (Genu Varm) به عارضه ای گفته می شود که در آن زانوهای فرد مبتلا از حالت طبیعی خارج شود و رو به بیرون خم شود یا به عبارت دیگر شکل کمانی شود. در حالت طبیعی ایستاده با زانوهای صاف، زمانی که قوزک ها کنار یکدیگر قرار گرفته اند، نباید فاصله ای بین زانوها وجود داشته باشد وآشکارترین علامت پای پرانتزی زمانی است که فرد مبتلا در حالت ایستاده یا درازکش و با چسباندن پاها از مچ، زانوهایش به هم نمی چسبد و از هم فاصله دارد. اگر به هر دلیلی فاصله بین زانوها افزایش یابد، درحالی که قوزک ها به هم چسبیده اند منجر به پای پرانتزی (ژنوواروم) می گردد. به علت کمانی شدن پاها در این بیماری اصطلاح پای پرانتزی به کار می رود. در حالت پرانتزی شدن ساق پاها به سمت داخل انحراف می یابد. در صورتی که به موقع و در سنین پایین نسبت به تشخیص و درمان این عارضه اقدام نشود، علاوه بر تأثیر بر ظاهر فرد، سبب درد، بی ثباتی زانو و تحلیل رفتن تدریجی می شود، تا حدی که ممکن است وضعیت پاها و زانوها غیرقابل بازگشت شود. تشخیص به موقع و انجام حرکات ورزشی برای اصلاح پای پرانتزی از پیشرفت این عارضه جلوگیری می کند. درمان به موقع پای پرانتزی در بزرگسالان بسیار اهمیت دارد؛ زیرا این عارضه فشار زیادی را به زانوها وارد می کند و می تواند فرد را دچار آرتروز بکند.

علل به وجود آمدن پای پرانتزی

• رشد غیرطبیعی استخوان
• بیماری پاژه (یک بیماری متابولیک است که بر نحوه شکستن و بازسازی استخوان ها تاثیر می گذارد؛ در نتیجه بازسازی به درستی انجام نمی گیرد. با گذشت زمان، فرد مبتلا به این بیماری صاحب پاهایی به شکل پرانتز خواهد شد و ممکن است به مشکلات مفصلی دیگری نیز دچار می شود. این بیماری در افراد مسن تر بیشتر دیده می شود که با تشخیص و درمان به موقع می توان از خمیده شدن پاها جلوگیری کرد).
• شکستگی هایی که به درستی بهبود نیافته اند.
• ضربه به زانو و پارگی رباط های زانو
• عفونت در زانو
• مسمومیت با سرب
• مسمومیت با فلورید
• آکندروپلازی که شایع ترین نوع کوتاه قدی مادرزادی است که با گذشت زمان منجر به پای پرانتزی می شود.
• آسیب به صفحه رشد
• راشیتیسم بزرگسالان که با نام استئومالاسی نیز شناخته می شود. این اختلال، استخوان ها را به علت کمبود ویتامین D ضعیف می کند.
• اختلال استخوان زایی
• استئوآرتریت که با نام آرتروز شناخته می شود.
• فشار زیادی به استخوان های ساق پا و ران در افراد چاق وارد می شود. این فشار ممکن است منجر به پرانتزی شدن پاهای افراد چاق شود.
• بیماری بلانت یک اختلال رشد استخوان است که در ساق پا دیده می شود. احتمال ابتلای نوجوانان یا بزرگسالان به این بیماری پایین است. نوجوانان و بزرگسالانی که دارای اضافه وزن هستند ممکن است به بیماری بلانت دچار شوند.
• اگر عضلات پشت ران فرد ضعیف باشد، ممکن است به این بیماری دچار شود.
• اگر فرد از کودکی با چنین مشکلی روبرو باشد و به درمان اقدام نکند، خمیدگی پاها با افزایش سن شدیدتر خواهد شد و فرد درد بیشتری را احساس خواهد کرد؛ زیرا احتمال ابتلای افراد مسن به برخی بیماری ها مانند آرتروز، روماتیسم، ضعف عضلات و پوکی استخوان بیشتر است و این بیماری ها خمیدگی زانوها را افزایش خواهند داد.
• آخرین و نادرترین علت پای پرانتزی، سندروم Weismann Netter Stuhl است. این سندرم اسکلتی منجر به رشد غیرطبیعی استخوان ها می شود

علائم پای پرانتزی

مهم ترین علامت این بیماری این است که پاها به سمت بیرون خمیده می شود. زمانی که فرد بیمار راه می رود یا مچ پاهای خود را در کنار یکدیگر می گذارد، این علامت دیده می شود. همچنین برخی از افراد مبتلا به این بیماری، با انگشتانی به سمت داخل راه می روند. به چنین حالتی، انگشت کبوتر گفته می شود. سایر علائم این بیماری عبارت اند از:

• عدم تماس زانوها زمانی که فرد مچ پاهای خود را در کنار یکدیگر قرار داده است.
• پاها دارای شکلی شبیه پرانتز یا کمان هستند و هنوز پس از 3 سالگی فرم درست نگرفته اند.
• درد زانو یا لگن
• احساس خستگی
• کاهش دامنه حرکتی در لگن
• دشواری در راه رفتن یا دویدن
• عدم تعادل در پیاده روی
• ناپایداری یا بی ثباتی زانو
• آرتریت پیش رونده در بزرگسالی

درجات پای پرانتزی

عارضه ی پای پرانتزی به درجات مختلفی تقسیم می شود و با میزان فاصله دو کندیل داخلی ران یا فاصله زانوها تقسیم بندی می شود. این تقسیم بندی درجات پای پرانتزی با فاصله ی کندیل داخلی ران به شرح زیر است:

1. پای پرانتزی خفیف یا درجه اول: این ناهنجاری زمانی است که فاصله دو کندیل داخلی ران کمتر از ۵/۲ سانتی متر باشد.
2. پای پرانتزی متوسط یا درجه دوم: در این حالت فاصله ی زانوها ۵/۲ تا ۵ سانتی متر است.
3. پای پرانتزی شدید یا درجه سوم: در صورتی که فاصله فوق از ۵ تا ۵/۷ سانتی متر بیشتر باشد.

تشخیص پای پرانتزی

تشخیص چنین عارضه ای در بزرگسالی همراه با علائم بازری مانند احساس درد و دور بودن زانو ها از یکدیگر است. با توجه به راه رفتن و قرار گرفتن موقعیت پا ها متخصص ارتوپدی می تواند به راحتی پای پرانتزی را تشخیص دهد. برای دقت بیشتر در تشخیص متخصص توصیه می کند فیلم های اشعه ایکس تهیه شود . پزشک با اندازه گیری طول و عرض پا و زانو ها ، روند تشخیصی خود را تکمیل می کند. احتمال دارد متخصص ارتوپد دستور دهد برای کشف علت این عارضه آزمایش های خونی را انجام دهید تا با بررسی مستندات علت این عارضه را دریابد و در جهت درمان آن کمک شایانی کند.

عوارض پای پرانتزی

• بروز زود هنگام بیماری آرتروز
• درد
• شکل نامناسب زانو و نمایی چرخشی از زانو ها
• زود خسته شدن
• ساییدگی بیش از حد در لبه های خارجی کفش ها
• کوتاهی عضلات داخل ران
• کشیدگی عضلات خارج از ران
• راه رفتن نامناسب در بزرگسالی

بهترین سن برای درمان پای پرانتزی

متخصصان توصیه می کنند، پیش از سن 20 الی 25 سالگی اقدام به درمان پای پرانتزی کنید، در غیر این صورت، درد پاها افزایش خواهد یافت و به بیماری آرتروز مبتلا خواهید شد. بهترین سن برای درمان پای پرانتزی در همان ابتلای کودکی و تا قبل از ۴ سالگی است؛ زیرا میزان شکل گیری استخوان ها و مفاصل بیشتر است.

درمان پای پرانتزی در کودکان

درمان هایی که جهت زانوی پرانتزی وجود دارد با توجه به سن کودک و عامل به وجود آورنده متفاوت می باشد که در ادامه به برخی از آنها به صورت مختصر اشاره خواهیم کرد.

درمان پاهای پرانتزی در کودکان زیر 2 سال

پاهای پرانتزی در نوزادان و کودکان زیر 2 سال در اغلب موارد به صورت خود به خود بهبود می یابد؛ اما لازم است به صورت مداوم مراحل رشد و نمو کودک شما زیر نظر متخصصین تحت کنترل باشد تا در صورت عدم بهبود راهکارهای درمانی مناسب انجام شود.

درمان پاهای پرانتز در کودکان بالای 2 سال

همان طور که اشاره کردیم برای کودکان زیر 2 سال هیچ گونه درمان خاصی لازم نیست؛ اما اگر پس از 2 سالگی کودک شما همچنان دارای پاهای پرانتزی باشد با توجه به علت بیماری درمان های پیشنهادی شامل موارد زیر می باشد:

• استفاده از کفش های مخصوص
• استفاده از آتل و بریس
• گچ گرفتن پاها
• جراحی

درمان پاهای پرانتزی که به دلیل بیماری بلانت

در صورتی که بیماری بلانت در همان مراحل اولیه تشخیص داده شود می توان با استفاده از آتل و ساق بند پاهای پرانتزی را در کودکان خردسال تحت درمان قرار داد.

درمان پاهای پرانتزی که به دلیل بیماری راشیتیسم

بیماری راشیتیسم به دلیل کمبود ویتامین دی و کلسیم در بدن ایجاد می شود؛ بنابراین با تجویز مکمل های ویتامین دی و کلسیم به رژیم غذایی کودک می توان بیماری راشیتیسم را تحت درمان و مداوا قرار داد. در برخی موارد ممکن است بیماری های ژنتیکی در جذب ویتامین دی اثرگذار باشند و منجر به بیماری راشیتیسم ارثی شود، در این صورت جهت مداوای کودک باید به یک متخصص مراجعه نمایید تا مکمل های مناسب وضعیت کودک شما تجویز شود.

درمان جراحی

در صورتی که با توجه به عامل به وجود آورنده ی بیماری، درمان های اولیه جهت اصلاح پاهای پرانتزی موفقیت آمیز نباشد درمان جراحی به عنوان آخرین گزینه پیشنهاد می شود.

روش های مختلفی جهت جراحی پاهای پرانتزی

در کودکان وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از:

• قرار دادن یک صفحه فلزی کوچک در پای کودک

در این روش رشد استخوان در سمت استخوان سالم به صورت موقت متوقف می شود تا قسمتی که دچار مشکل است با رشد طبیعی متناسب با قسمت دیگر شود. پس از رشد طبیعی استخوان ها، در طی یک جراحی مجدد صفحه ی فلزی که در پای کودک قرار گرفته است خارج خواهد شد.

• استئوتومی تیبیا

در این روش، جراح استخوان ساق پا را در زیر زانو را برش می دهد و با تغییر شکل آن تراز بین دو سمت استخوان را بهبود می بخشد. در این روش ممکن است از صفحات فلزی و یا پیچ هایی در داخل ساق پا و قسمتی که در خارج ساق پا قرار گرفته اند استفاده شود.

درمان پای پرانتزی در بزرگسالان

آشنایی با شیوه های درمان پای پرانتزی علاوه بر اصلاح تغییر شکل زانوها و بهبود عملکرد فرد سبب جلوگیری از ایجاد عوارض می گردد. راه های درمان بستگی به سن بیمار، درجه ی درگیری پاها و تشخیص پزشک معالج دارد.

درمان پای پرانتزی با ورزش

حرکت های توصیه شده شامل الگوهای رفتاری و حرکات اصلاحی است. الگوهای رفتاری شامل آموزش طرز صحیح راه رفتن با پنجه مستقیم و در یک خط فرضی است و همچنین پرهیز از چهار زانو نشستن است. حرکات اصلاحی پای پرانتزی نیز شامل حرکات تقویتی بر عضلات خارجی ساق و ران و حرکات کششی بر سمت کپسول داخلی زانو است. در ادامه چند نمونه از هر کدام از حرکات را توضیح دادیم. حرکات ورزشی برای اصلاح پای پرانتزی را سه یا چهار مرتبه در روز و هر بار به مدت بیست دقیقه و ترکیبی از حرکات مختلف باید انجام داد.

حرکات کششی پای پرانتزی

شیوه انجام این حرکات به صورتی است که کشش را در عضلات خود حس کنید، حتی در بعضی موارد درد نیز احساس می شود. توجه داشته باشید که حرکات را به صورت درست انجام دهید؛ زیرا در صورت اشتباه بودن بعد از انجام تمرینات با درد غیرعادی مواجه خواهید بود.

به پشت دراز بکشید و مچ پای چپ خود را در بالای زانوی راست خود قرار دهید سپس پاها را بالا بیاورید و پای راست را زیر زانو بیاورید. باید ۳۰ ثانیه در این وضعیت بمانید و بعد از این مدت به آرامی به موقعیت اولیه برگردید. این حرکت را روی پای دیگر نیز انجام دهید.

در حالت چهار زانو بنشینید و عضلات داخل ران را بکشید. ۱۵ تا ۳۰ این کشش را ادامه دهید و سپس استراحت کنید و سپس مجدد این کار را تکرار کنید.

در حرکت بعدی یک پا را در یک بلندی مانند صندلی که از ارتفاع لگن کوتاه تر است قرار دهید و به مدت ۱۵ تا ۳۰ ثانیه نگه دارید. سپس پاها را جابه جا کنید و این کار را با پای مخالف انجام دهید.

حرکات تقویتی پای پرانتزی

این حرکات بر تقویت عضله چهار سر ران متمرکز است و انواع مختلفی دارد.

یکی از تمرین های مؤثر اسکات است که هدف آن تقویت عضلات پشت ران است. در این روش پاهای خود را به فاصله ی چند سانتی متر از هم باز کنید، سپس انگشتان پا را به هم نزدیک کنید. بعد بدون اینکه زانوهایتان خم شود انگشتان دست را به پا نزدیک کنید.

پلانک به پهلو نیز یک حرکت اصلاحی برای تقویت عضلات است. در صورت خفیف بودن پای پرانتزی این حرکت بهبود دهنده خواهد بود. شیوه ی انجام به این صورت است که روی یک دست، ساعد و قوزک پای یک طرف از بدن بایستید، به طوری که از نوک پا تا شانه ی شما در یک خط راست قرار گیرد. حالا دست دیگر را به سمت بالا ببرید و آرنج خود را خم کنید و به سمت زانوی پای آزاد حرکت دهید.

یک توپ بین پای خود قرار دهید و درحالی که توپ بین پای شما قرار دارد، ران ها را به سمت زمین بیاورید، طوری که ران شما و زمین موازی یکدیگر باشد. این حرکت در تقویت عضله های نزدیک کننده ی کشاله ران و زانو کمک می کند.

حرکات فیزیوتراپی برای پای پرانتزی

فیزیوتراپی نیز یک روش مؤثر برای بهبود تقویت عضلات خارجی و کشش عضلاتی است که زانو را به سمت بیرون می کشد. درمان پای پرانتزی با فیزیوتراپی با تقویت عضلات می تواند تورم و قوس پاها را کاهش دهد و درد را تا حدودی تسکین دهد و عملکرد مفصل زانو را بهبود بخشد. همچنین فیزیوتراپی فرد مبتلا را در راه رفتن، زانو زدن و نشستن کمک می کند. ترکیبی از فیزیوتراپی دستی و تمرینات ورزشی تحت نظر فیزیوتراپ ورزشی و متخصص و انجام حرکات اصلاحی پای پرانتزی می توانند عملکرد فرد مبتلا را بهبود بخشد و در مواردی نیاز به جراحی را مرتفع کند یا به تأخیر بیندازد.

درمان پای پرانتزی با جراحی

پای پرانتزی در حالتی که فاقد درد است نیاز به جراحی ندارد مگر اینکه فرد مبتلا نسبت به ظاهر عارضه ناراضی باشد. زمانی هم که درد دارد اولین اقدام حرکات اصلاحی و توان بخشی با فیزیوتراپی است و در صورت مؤثر نبودن با توجه به سن و درجه ی شدت از جراحی استفاده می شود.

لیزر درمانی با هدف ترمیم عضله، درد، تورم و التهاب را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد. تأثیر درمان پای پرانتزی با لیزر در کاهش فوری درد است و در صورتی که با درمان های فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی پای پرانتزی همراه باشد بسیار مؤثر خواهد بود.

استفاده از زانو بند برای درمان پای پرانتزی با دستگاه

در این روش با توجه به شدت عارضه و سن بیمار بعد از انجام جراحی از کفش و زانوبندهای مخصوص برای بهبود علائم استفاده می شود، البته کیفیت محصولات در تسریع روند بهبود مؤثر خواهد بود. معمولاً درمان پای پرانتزی با دستگاه و فیزیوتراپی توأمان است.