درمان درد در آسیب های نخاعی

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

درد یکی از شایع ترین علائم در بیماران آسیب های نخاعی است که حتی در بسیاری موارد بیشتر از خود عارضه فلجی ناشی از آسیب نخاعی ، زندگی بیمار را تحت تاثیر قرار می دهد .اگرچه در برخی از بیماران با آسیب نخاعی درد یا وجود ندارد یا آنقدر نیست که زندگی و فعالیت اجتماعی فرد را تحت تاثیر قرار دهد ،همانطور که در ورزشکاران رشته های مختلف پاراالمپیک دیده میشود.

پس آسیب نخاعی همیشه همراه درد نمی باشد و بستگی به عوامل متعدد روحی و روانی و وضعیت خانوادگی و اجتماعی بیمار حتی قبل از ایجاد سانحه دارد، و علی رغم تصور، این درد را می توان به موقع و با کمک یک تیم مجرب چند تخصصی مشتمل بر متخصصان جراحی اعصاب نورولوژیست-بیهوشی- روانپزشکی- داخلی- روانشناسی- مددکار اجتماعی طب مکمل طب فیزیکی .....درمان کرد.
درد در افراد دچار آسیب نخاعی بصورت های مختلف احساس می شود سوزش - تیر کشیدن - برق گرفتگی - سوزن سوزن شدن و گاهی بسته به محل آسیب ( نخاع پشتی یا گردنی ) اسپاسم هم زیر سطح آسیب وجود دارد که خود سبب ایجاد یا تشدید درد می شود .
مکانیسم های مختلفی در ایجاد درد ناشی از آسیب نخاعی ذکر شده است :
از جمله رفع نقش مهاری مغز روی نخاع که در افراد طبیعی وجود دارد .ریشه های اعصاب خودکار ( احشائی ) که عملکرد برخی اعضا نظیر روده ها ،مثانه و تعریق ....را به عهده دارند نیز بدنبال آسیب نخاعی دچار اختلال عملکرد می شوند . به همین علت هر گونه اختلال در تخلیه روده ها یا اختلال عملکرد مثانه (نظیر عفونت ادراری) سبب تشدید درد و اسپاسم میگردد .
از آنجا که رشته های سیستم اعصاب خودکار نقش تنظیمی در فشار خون و ضربان قلب را نیز دارند آسیب به آنها می تواند سبب تغییرات قابل توجه فشار خون درتغییروضعیت (بلند شدن یا خوابیدن) شود .
هدف از درمان
بطور کلی هدف از درمان در همه دردها بهبود کیفیت زندگی از طریق کاهش درد و بالابردن فعالیت های اجتماعی و کیفیت روانشناختی است و از آنجائیکه درد یک پدیده چند وجهی می باشد و عوامل روحی-روانی، خانوادگی، اجتماعی و جسمی، در ایجاد یا تشدید آن موثر هستند وظیفه درمان درد این بیماران بر عهده کلینیک های چند تخصصی قرار می گیرد تا بتوانند تمام عوامل را بررسی کنند و با رسیدن به تشخیص سریع و صحیح ،درمان های مناسب را ارائه دهند .
درمان جسمی*
درمانهای مختلفی جهت کاهش درد این بیماران ارائه شده که در بیماران مختلف پاسخهای متفاوت داشته ، بنابراین، نوع درمان بسته به شرایط هر بیماری می تواند متفاوت باشد ولی به هر حال اولین قدم : درمان دارویی است که عمدتاً درمان ترکیبی توصیه می شود :
1- ضد تشنج ها : مثل گاباپنتین کاربامازپین-پره گابالین(لیریکا)-اکس کاربازپین . دیده شده که این داروها در کنترل درد ناشی از آسیب نخاعی نیز تاثیر خوبی دارند . گاهی لازم است که جهت کنترل درد از دوزهای بالای این داروها استفاده شود که تحت نظر متخصصین هیچ مشکلی برای بیمار ایجاد نمی شود و فرد را وابسته نمی نماید.
2- ضد افسردگی های سه حلقه ای : مثل آمی تریپتیلین و نورتریپتیلین و....مطالعات زیادی نشان داده که این داروها تنها نقش ضد افسردگی ندارند بلکه حتی در دوزهای پائین می توانند راههای طبیعی مهار درد را فعال نموده و بعنوان ضد درد عمل کنند .
3- مسکن ها : مثل مسکن های محیطی بروفن- دیکلوفناک و.....
4- مسکن های مرکزی یا همان داروهای مخدری که بر حسب نیاز بیماران می توان از مخدرهای ضعیف مثل کدئین ترامادول و ... یا مخدرهای قوی تر مثل قرص مورفین یا اکسی کودن و...استفاده کرد . داروهای مخدر اگر با تشخیص صحیح و دوز مناسب و با زمان مناسب تجویز گردند هیچگاه فرد را معتاد نمی کنند .
توجه : داروهای تزریقی عضلانی و وریدی هیچ جایگاهی در درمان درد مزمن ندارند و باید ترجیحاً بصورت خوراکی مصرف شوند .
5- جهت درمان اسپاسم ، داروهای ضد اسپاسم ترجیحاً قرص باکلوفن و یا تیزانیدین....
توجه : قرص باکلوفن نباید به مدت طولانی بیشتر از دوز 30 گرم استفاده شود زیرا عوارض کلیوی بدنبال خواهد داشت
دومین قدم : اگر داروهای فوق تاثیر نداشت و یا بیمار نیاز به دوزهای بیشتری جهت کنترل درد و اسپاسم داشت، بطوری که فرد قادر به تحمل آن از نظر عوارض گوارشی-کلیوی ویا کبدی نباشد می توان از پمپ های داخل نخاعی استفاده کرد .پمپ داخل نخاعی مخزن دارویی کوچکی است که در بدن تعبیه می شود و با داروهای مسکن مخدری یا باکلوفن یا هر دو پر می شود. دارو کم کم از طریق رابط های ظریف به داخل نخاع ( بر حسب دوز مورد نیاز بیمار ) روزانه تزریق می گردد .
برخلاف تصور این روش بسیار مطمئن بوده و عوارض جانبی داروهای خوراکی مخدر را ندارد اعتیاد نمی آورد و نیاز به دفع دارو از طریق کبد یا کلیه ها ندارد بنابراین عوارض گوارشی کبدی کلیوی را بدنبال نخواهد داشت .
درمانهای روانپزشکی و روانشناسی: شامل درمان افسردگی و اضطراب که حتماً باید به موقع تشخیص داده شده و درمان شود .
نکته جالب توجه اینکه خود داروهای ضد افسردگی همانطور که شرح داده شد مکانیسم مهار درد را نیز از خود نشان می دهند .
یکی از مسائل مهم بیماران با آسیب نخاعی علائم اضطرابی ، افسردگی بدنبال یک سانحه یا اصطلاحاً PTSD می باشد اگر فرد نتواند سانحه یا حادثه ای را که با آن روبرو شده است تجزیه تحلیل کرده و در ذهن خود مدیریت نماید دچار آسیب روانپزشکی و روانشناسی میگردد که درمان آن شامل درمان های روانشناسی و روانپزشکی تخصصی است .
یکی دیگر از معضلات مهم در این بیماران مشکلات خواب است که لازم است با همکاری تیم روانشناسی و روانپزشکی اصلاح گردد
وابستگی های داروئی نابجا یکی دیگر از مشکلات این عزیزان است که خواسته یا ناخواسته رخ می دهد وابستگی به بنزودیازپین ها مثل دیازپام-اگزازپام-کلونازپام-آلپرازولام-کلرودیازپوکساید یا داروهای مخدر مثل متادون-پتیدین-کدئین-ترامادول و تریاک
نکته مهم این است که اگر این وابستگی ها به موقع درمان نشوند ممکن است اثرات سوء بیشتری داشته و درمان اصلی بیمار را غیرممکن می کنند زیرا این ترکیبات به محلی که باید داروی اصلی اثر نماید متصل شده و مانع اثر داروی اصلی میگردد
از طرف دیگر بسیاری از مخدرها درمان درد به شمار نمی روند و فقط آستانه درد را کاهش داده و فرد را وابسته (یا اصطلاحاً معتاد) می نماید
درمان وابستگی ناشی از داروها گاهی بسیار مشکل بوده و مستلزم بستری در بخش مربوطه و نیازمند همکاری و خواست خود بیمار می باشد
توجه : بر خلاف تصور داروهای اصلی و کلاسیک درد اغلب اعتیادآور نیستند حتی اگر بیمار آن را مدتهای طولانی استفاده نماید . لازم به ذکر است در صورت نیاز به قطع این داروها این کار باید تحت نظر پزشک تیم چند تخصصی صورت گیرد
درمان روانشناختی *
درمان های روانشناختی جایگاه بسیار مهمی دارند که بر حسب مشکلات به بیمار ارائه می گردند:
این درمانها شامل :
آموزش بهداشت خواب
آموزش آرمیدگی (RELAXATION)
مداخلات خانوادگی و خانواده درمانی
درمانهای شناختی رفتاری
آموزش مهارتهای بین فردی و بین زندگی
.......
درمانهای فیزیکی *
درمانهای طب فیزیکی باید بلافاصله بعد از ایجاد آسیب نخاعی آغاز شود تا عملکرد عضلات تا حد امکان حفظ و تقویت گردد و از آسیب بیشتر جلوگیری بعمل آید
طب مکمل *
بر حسب نیاز و با تشخیص تیم چند تخصصی می توان از تکنیکهای طب مکمل نظیر طب سوزنی و ... بهره مند شد