طب فیزیکی چیست و چه بیماری هایی را درمان می کند؟

دکتر علی فرخانی [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drfarkhani.com
آدرس مطب : اصفهان، خیابان شمس آبادی، چهارراه قصر، روبروی بانک ملت، کوی26 تلفن مطب : 32367465 - 031

طب فيزيكي و توانبخشي يكي از تخصصهاي پزشكي است كه در دنيا و خصوصاً كشور ما قدمت چنداني ندارد. اولين دوره پذيرش اين تخصص حدود سال 65- 1364در دانشکده پزشكي شيراز بوده است و در حال حاضر حدود 140 نفر از پزشكان ايران داراي اين تخصص هستند.

وقتي صحبت ازتخصص چشم، پوست يا مغزواعصاب به ميان مي آيد، محدوده فعاليت تخصصي رشته از نام آن مشخص است ولي حيطه كاري تخصص طب فيزيكي و توانبخشي چيست؟

سه زمينه فعاليت متخصصين طب فيزيكي

الف) تشخيص و درمان درد:

• خصوصآ درد هاي عضلاني، استخواني و مفصلي; منجمله كمردرد ، آرتروز ، اختلالات ديسك و آسيبهاي ورزشي . متخصصين طب فيزيكي جراح نيستند و تلاش آنها در اين جهت است كه در حد امكان بيمار را بدون جراحي درمان كنند.

ب) توانبخشي بيماراني كه دچاراختلال عملكرد شده اند:

• متخصصين طب فيزيكي به كمك ساير اعضاي تيم توانبخشي ( فيزيوتراپيست ، كاردرمان ، روانشناس و … ) به بيمار كمك مي كنند تا به زندگي عادي بازگردد (مثلاً در توانبخشي قلب يا سكته هاي مغزي خفيف يا متوسط ). گاهي اختلال عملكرد به قدري شديد است كه نمي توان بيمار را به زندگي قبلي بازگرداند ( نظير ضايعات نخاعي ) ، در اين موارد تلاش ميشود تا زندگي حتي المقدور مستقلي براي بيمار فراهم شود .

ج) بررسي هاي الكترودياگنوستيك ( نوار عصب و عضله):

• يك روش تشخيصي است كه خصوصاً در تشخيص و درمان اختلالات اعصاب محيطي اهميت زيادي دارد. به عنوان مثال گزگز و مور مور دست ها ميتواند به علت درگيري عصبي به نام عصب مديان در ناحيه مچ دست باشد، يا از فشار روي اعصاب گردني ناشي شود يا به علت اختلال اعصاب محيطي كل بدن باشد. ميتوان باانجام نوار عصب و عضله، اين اختلالات را از يكديگر افتراق داد و درمان مناسب را آغاز كرد.

متخصصين طب فيزيكي براي تشخيص بيماري از چه روشهايي استفاده ميكنند؟

طب فيزيكي يك تخصص پزشكي است و متخصصين اين رشته نظير ساير پزشكان ابتدا به شرح حال بيمار توجه مي كنند، سپس وي را معاينه ميكنند و در صورت لزوم از تستهاي آزمايشگاهي، راديولوژيك و غيره استفاده ميكنند.

يك نكته در اينجا قابل ذكر است:

تخصص طب فيزيكي اهميت فوق العاده اي براي شرح حال و معاينه بيمار قايل است چرا كه بررسي هاي آزمايشگاهي و راديولوژيك فقط به تشخيص “كمك ميكنند” و تا وقتي با علايم باليني منطبق نشوند ارزشي ندارند و حتي ممكن است گمراه كننده باشند. به عنوان مثال در بسياري از افراد سالم، بيرون زدگي خفيف ديسك گردن يا كمر مشاهده ميشود كه احتياجي به درمان ندارد, حال اگر فردي از اين گروه به علتي دیگر دچار كمر درد شود، در صورت عدم توجه کافئ ممکن است فکرکنیم که بيرون زدگي ديسك عامل كمر درد وي و وقتي تشخيص اشتباه بود، درمان هم اشتباه انجام خواهد شد. از سوي ديگر، برخي بيماريها فقط با معاينه تشخيص داده ميشوند ( مثلاً بيماري درد ميوفاسيال ) و نتايج تستهاي آزمايشگاهي منفي است.

شايد بتوان گفت كه متخصصين طب فيزيكي به دو دسته از بيماران ميتوانند خدمت شاياني كنند:

الف ) بيماراني كه عليرغم داشتن درد و ناراحتي ، تستهاي منفي دارند

ب ) بيماراني كه نتايج آزمايشاتشان ظاهراً با نتايج معاينه تفاوت دارد.

متخصصين طب فيزيكي از چه روشهايي براي درمان استفاده ميكنند؟

متخصصين اين رشته علاوه بر استفاده از دارو، براي اقدامات ذيل دوره هاي خاص ديده اند :

• تجويز فيزيوتراپي تخصصي
• تزريقات موضعي
• تجويز وسايل كمكي نظير بريس يا عضو مصنوعي
• مانيپولاسيون ستون فقرات

در صورتي كه بيمار به جراحي نياز داشته باشد، متخصص طب فيزيكي بيمار را به جراح معرفي ميكند و اقدامات توانبخشي قبل و بعد از عمل را بهبود مي بخشد .

مانيپولاسيون ستون فقرات چيست؟

بسياري از دردهاي ستون فقرات با ضايعات پرتو شناسي ( راديولوژيك ) تطابق ندارند, يعني بسياري از بيماران داراي درد ستون فقرات، يافته مهمي در بررسي راديولوژيك ندارند و برعكس, بسياري از اختلالات راديولوژيك, درد ايجاد نمي كنند.

توجه به اين نكات و تجربه حاصل از ساليان متمادي معاينه دقيق بيماران مبتلا به درد ستون فقرات، باعث شد كه پروفسور مين Maigne فرانسوي در دهه 1960 فرضيه اختلال دردناك در عملكرد بين مهره اي يا PMIDرا مطرح كند. بنا بر اين فرضيه، برخي از دردهاي ستون فقرات (اعم از گردن، پشت، كمر) به علت اختلال كاركرد يك قسمت از ستون فقرات ايجاد ميشوند ، معمولاً اين دردها هم در مهره هاي ستون فقرات حس ميشوند و هم از محل دردناك به قسمتي از تنه يا دست و پا انتشار مي يابند.

آزمايشات خوني يا راديولوژيك در اين اختلالات منفي هستند لذا تشخيص آنها صرفاً براساس شرح حال و معاينه دقيق انجام ميگيرد. درمان اين اختلالات كه به مانيپولاسيون ( درمان با دست ) معروف است، روش خاصي است كه در آن حركتي ناگهاني، سريع و حساب شده به قسمت خاصي از ستون فقرات وارد ميشود و غالباً سبب كاهش يا از بين رفتن درد ميگردد .