آشنایی با تغییرات دوران سالمندی

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

پیرشدن یک مسئله ژنتیکی است و ژنها در این کار دخالت دارند. ارگانهای مختلف در سلولها عمر معینی داشته و بعد از آن دچار تغییر می شوند که دیگر قابل برگشت نیست در نتیجه سالمندی شامل تغییرات پیشرونده فیزیولوژیک همراه با کاهش سلول و تحلیل ارگانها می باشد.

طبقه بندی دوره سالمندی :
74-65 ساله : سالمند جوان 74 85 ساله : سالمند بالای 85 سال : سالمند پیر
تغییر در وضعیت سلامتی :
بیماریهای مزمن :
این بیماریها از راه تداخل با اشتها ، هضم، جذب و متابولیسم مواد مغذی و همچنین کاهش توانایی خرید و تهیه غذا بر روی وضعیت تغذیه ای اثر می گذارد.

دیابت :
معمولا" دیابت غیروابسته به انسولین ایجاد می شود. 75% بیماران دیابتی چاق یا دچار اضافه وزن هستند که بیشتر این بیماران می توانند با رژیم غذایی مناسب بیماری و وزن خود را کنترل کنند.

چاقی و فعالیت فیزیکی :
چاقی تحرک را کم و خطر ابتلا به بیماریهای قلبی را افزایش می دهد. البته بعد از 70 سالگی توده عضلانی کم می شود. چاقی وضعیتی است که ریسک دیگر بیماریها مثل قلب و عروق ، دیابت، فشار خون ، افزایش چربی خون و سرطان را افزایش می دهد. به منظور حفظ وزن مناسب با کم کردن 10% وزن در یک دوره 6 ماهه با کاهش مصرف انرژی 500 1000 کیلوکالری در روز و استفاده از رژیم 1200 -1800 که بتواند نیازهای بیمار را تامین کند، می توان استفاده کرد. کاهش اعمال فیزیکی با افزایش سن دیده شده که تغییرات فیزیولوژیکی معمولا" از زندگی غیر فعال ناشی می شود که در نتیجه فعالیت مداوم و ورزش می تواند از این کاستی ها بکاهد و جرم عضله را افزایش و چربی بدن را کاهش دهد و ظرفیت قلبی را بهبود بخشد.34 28 % افراد 74 65 ساله و 44 35 % افراد بالای 74 سال عدم فعالیت بدنی دارند.

سوءتغذیه :
سوءتغذیه عارضه متداولی است که بر وضعیت سلامتی و امید به زندگی در سالمندان اثرگذار می باشد. 40 -60 % افراد بستری در معرض خطر سوءتغذیه هستند و 85- 40 % ساکن خانه سوءتغذیه دارند که علت اصلی آن مصرف کالری کمتر از 1000 می باشد. بعضی از علل آن نیز شامل داروها ، افسردگی ، کاهش حس چشایی ، نامناسب بودن بهداشت دهان ، بیماریهای مزمن و مواردی دیگر که بر خوردن اثر دارد می باشد.

PEUدر کسانیکه مشکل جویدن گوشت ،کشیدن سیگار و دریافت کم موادغذایی و همچنین فعالیت کمی دارند ایجاد می شود که باید کالری را افزایش و از رژیم های نرم استفاده کرد تا جویدن راحت ترشود. کمبود تغذیه ای پروتئین انرژی ممکن است به بروز زخم بستر ،اختلال در عملکرد ایمنی ،عفونت ها ، شکستگی لگن ، کم خونی ،ضعف عضلانی،خستگی ،ادم، تغییرات ذهنی و مرگ و میر کمک کند.

فشار خون:
فشار خون معمولا" با افزایش سن ایجاد می شود. دو ماده غذایی که در فشار خون بالا موثر است چربی و نمک می باشد که نقش مهمی را بازی می کنند. البته چاقی و کمبود کلسیم نیز می تواند در این رابطه موثر باشد.

آترواسکلروز (تصلب شرایین):
یکی از مشکلات دوران پیری است که از دلایل مرگ و میر بیماری کرونر قلبی می باشد و رژیم غذایی یکی از عوامل موثر در پیشرفت پلاکتها در رگهای کوچک می باشد.

استئوپروز :
استئوپروز که در سنین پیری با پوکی استخوان ها و کاهش تدریجی جرم استخوان همراه است یکی از مشکلات اساسی در این دوران محسوب می شود. استخوانها چنان ضعیف می شود که یک ضربه کوچک هم باعث شکستگی آنها می شود. افراد بالای 60 سال خصوصا" زنان بعد از یائسگس به دلیل کاهش استروژن بیشتر در معرض خطر قرار دارند. با رژیم غذایی و ورزش مداوم ، محدود کردن مصرف قهوه و الکل ،افزایش مصرف کلسیم می توان تا حدودی از عوارض آن جلوگیری کرد.

Diverteculosis:
این عارضه به علت ضعیف شدن ماهیچه های جدار روده کوچک ایجاد می شود که یک قسمت از روده فرورفتگی پیدا می کند. رژیم های کم فیبر طولانی مدت می تواند باعث ضعیف شدن ماهیچه های روده و ایجاد این عارضه گردد.

یبوست :
یبوست با کاهش حرکات روده بزرگ ایجاد می شود که مصرف مقدار کافی فیبر و مایعات و انجام ورزش های متداول می تواند این مشکل را برطرف نماید. همچنین از مصرف روغن های معدنی به عنوان ملین باید خودداری کرد زیرا باعث کاهش جذب ویتامین های محلول در چربی و کلسیم می گردد.

سرطان :
سرطان بعد از بیماریهای قلبی دومین علت مرگ و میر می باشد. از عواملی که باعث ایجاد سرطان می شوند می توان آلودگی های محیط ،افزودنیهای غذایی، سیگار و رژیم غذایی نامناسب را نام برد که برای محدود کردن این عارضه موارد زیر را بکار گرفت :

1)محدود کردن چربی حدود 30% کالری
2)محدودیت در سیگار و گوشتهای دودی
3)محدودیت در مصرف الکل
4)مصرف به اندازه فیبر شامل سبزیها و میوه های سرشار از ویتامین Aو غلات کامل

مشکلات سالمندی
حس چشایی :
افراد مسن دارای پرزهای چشایی کمتری بویژه برای طعم های شیرین و شور می باشند و ممکن است غذاهای شورتر و شیرین تر اشتهای ایشان را ارضاء نماید. کاهش حس چشایی و بویایی از پدیده های رایج این دوران می باشد. پرزهای چشایی بعد از 50 سالگی به 3/1 مقدار خود می رسند که در صورت ضعف حواس بویایی و چشایی ، رژیم غذایی باید حاوی مقادیر کافی روی، فولات، ویتامین AوB12باشد.

حس شنوایی :
حدود 30 35% سنین 75 -65 سال و 50% افراد بالای 75 سال دچار کاهش شنوایی هستند که از هر 4 نفر 1 نفر نیاز به استفاده از سمعک دارد. بعضی از کمبود ویتامین ها مانند B12می تواند در کاهش شنوایی تاثیرگذار بوده که باعث افزایش صدای زنگ در گوش و کاهش شنوایی شود. ویتامین Dنیز به خاطر نقش در متابولیسم کلسیم در مایع عصبی و ساختمان استخوان می تواند موثر واقع شود.

حس بینایی :
کاهش بینایی کمتر با افزایش سن تحت تاثیر قرار می گیرد و در پیری بیشتر از عینکهای نزدیک بین برای مطالعه استفاده می شود. در سن 65 به بالا ماکولا ذخیره شده و degenerationو کاهش بینایی ایجاد می شود. پیگمان ماکولار از دو ماده لوتئین و رزانتین تشکیل شده که یک رژیم غنی از میوه و سبزی می تواند به پیشگیری از پیشرفت AMDکمک کرده و همچنین پیشرفت آن را کاهش دهد. همچنین فشارخون ،دیابت، CVDباعث ایجاد گلوکوم و کاهش بینایی می شوند. کاتاراکت در بیش از نیمی از افراد بالای 65 سال دیده می شود که با یک رژیم سرشار از آنتی اکسیدان ها مثل ßکاروتن ، ویتامین Cو Eمی توان آنرا کاهش داد.

زخم بستر:
در سالمندانی که به هر دلیل از حرکت باز مانده اند و در رختخواب بی حرکت مانده اند دچار این عارضه شده که نیاز به دریافت پروتئین بالایی دارند.
وضعیت دندانها :
3/2 افراد 75 ساله فاقد دندان هستند . نداشتن دندان یا دندانهای فاسد سهمی در کاهش مصرف غذا دارند که مسائل دندانی نشانه درآمد کم و مراقبت بهداشتی ناکافی می باشد. کاهش ترشح بزاق و جذب نیز از پدیده های متداول هستند. همچنین دندانهای مصنوعی آستانه حس چشایی تلخ و تند را افزایش می دهند.

مصرف دارو:
بسیار از داروها بر وضعیت تغذیه ای بیمار اثر می گذارند. مقدار مصرف دارو با افزایش سن زیاد می شود و داروهای مصرفی معمولا" با جذب و متابولیسم موادمغذی تداخل می نمایند. بدن برای متابولیسم و سم زدایی دارو به مقدار کافی متیونین ،ویتامین های A،C،E،کولین، سلنیم و سایر اسیدهای آمینه گوگرددار و ویتامین B12نیاز دارد. سولفونامیدها میزان ویتامین KوBکمپلکس را کاهش می دهند و سایمتیدین می تواند میزان ویتامین B12سرم را کم کند. داروهای مدر می توانند میزان پتاسیم ،منیزیم ،کلسیم و روی سرم را کاهش دهند همچنین آسپرین میزان فولات ،ویتامین Cو آهن را پایین می آورد. استروژن ها نیز ممکن است باعث تهوع ،استفراغ و تغییر وزن شوند.

شرایط اقتصادی :
مانند درآمد پایین ،انزوای اجتماعی و زندگی در مراکز نگهداری می تواند در اشتها و تغذیه و همچنین سوءتغذیه این افراد تاثیرگذار باشد.
بررسی وضعیت تغذیه
سلامت تغذیه ای، بخشی از یک دوره موفق سالمندی است و سالمندی را الزاما" معادل ناتوانی نمی توان دانست. بررسی وضعیت تغذیه با محدودیت یادآوری ،از دست دادن حواس شنوایی و بینایی، تغییرات توجه و تغییر دریافت روزانه همراه می گردد. پیرشدن و سالخوردگی با کاهش تدریجی فعالیتهای فیزیکی و افزایش بیماریهای مزمن همراه است که بهبود وضع تغذیه می تواند از این مسائل پیشگیری و یا آنها را به تاخیر اندازد.

متابولیسم پایه :
در هر دهه از زندگی میزان متابولیسم پایه به میزان 2% کم می شود و توده عضلانی نیز 7% کاهش پیدا می کند که غالبا" چربی جایگزین آن می شود. در افرادی که به تدریج غیرفعال شده اند و وزن بدنشان زیاد شده است باعث کاهش انرژی مصرفی می شود.

نیاز سالمندان به مواد درشت و ریز مغذی
نیاز انرژی:
نیاز به کالری در رابطه با متابولیسم پایه می تواند تا 10% در سنین 50-70 سالگی و 25-20 % بعد از آن کاهش یابد و در کل در حدود 3% انرژی مورد نیاز کمتر می شود. مقدار کالری به ازای هر کیلو گرم وزن بدن 25-35 کیلوکالری مورد نیاز است . یک زن 75 ساله اگر بستری نباشد به طور متوسط 1900 کیلوکالری و یک مرد 2100 کیلوکالری نیاز دارد.افراد بستری به مقدار کمتری کالری نیاز میباشد .کاهش 7 و10 کیلوکالری در زنان و مردان مربوط به TEFمیباشد .

نیاز پروتئین :
پروتئین بدن در کهنسالی 60 70% کاهش می یابد . افراد مسن سریعتر دچار بالانس منفی نیتروژن شده در نتیجه پروتئین مورد نیاز آنها 15-20% کل انرژی است و در میانسالی 10-15% کل انرژی را در نظر می گیریم. البته پروتئین بیش از حد نیز مشکلاتی ایجاد می کند که این به خاطر پایین آمدن عملکرد کلیه ها می باشد. پس رژیم غذایی باید مقدار کافی پروتئین داشته باشد . 1 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن که این مقدار به طور متوسط معادل 63 گرم برای مردان و 50 گرم برای زنان است . حدود 10-30% افراد بالای 50 سال ممکن است دچار سوءجذب پروتئین باند شده با ویتامین B12باشند همچنین با افزایش دانسیته استخوان و کلسیم ارتباط دارد.

نیاز چربی:
چربی برای جذب ویتامین های محلول در چربی مورد نیاز است ولی SFA،MUFAو کلسترول مورد نیاز نبوده زیرا توسط بدن سنتز می گردد. حدود 20-35% کالری از چربی تامین می گردد که بیشتر آن از MUFAو PUFAباید تامین شود. مصرف چربی توصیه شده باید کمتر از 10% از SFA،کلسترول کمتر از 37 mg/day و چربی ترانس حداقل ممکن و کمتر از 1% باید باشد .مقدار لینولئیک اسیدنیز حدود 11-14 گرم و آلفالینولئیک اسید حدود 1/1 تا 6/1 گرم باید دریافت گردد.

نیاز کربوهیدرات و فیبر :
65-45% از کالری روزانه باید از کربوهیدرات تامین شود که حدود 130 g/dayحداقل میزان دریافتی می باشد و بیشتر آن باید از نوع کمپلکس آن از منابعی مثل حبوبات ،غلات کامل ،سبزیجات و میوه های که تامین کننده ویتامین ها و املاح و فیبر مورد نیاز هستند مصرف گردد. برای عدم تحمل گلوکز از کربوهیدراتهای کمپلکس نظیر نشاسته استفاده شده و برای جلوگیری از بالارفتن گلوکز از فیبرهای محلول در آب نظیر پکتین استفاده می شود . همچنین به علت عدم تحمل لاکتوز از ماست به جای شیر استفاده می شود . مقدار مصرف فیبر 20-30 g/dayاست که نشان داده شده حدود 50% زنان کمتر از 13 g/dayو 50% مردان کمتر از 17 g/day فیبر مصرف می کنند و مصرف فیبر باعث کاهش دیابت و سرطان می گردد.

آب و مایعات :
مصرف متعادل مایعات برای کارایی نرمال و فیزیولوژیک بدن ضروری می باشد . در سالمندی بدلیل کاهش بافت ماهیچه ای مقدار آب بدن هم کاهش پیدا می کند که این مقدار حدود 60-50% وزن کل بدن را شامل می شود. کم آبی در سالمندی به علت کاهش مایعات دریافتی ،کاهش عملکرد کلیه ها یا افزایش ادرار به علت مصرف داروها می باشد. مقدار مصرف مایعات حداقل 1500 ml/dayاست. کمبود آب عامل متداول گیجی در سالمندان ،عدم تعادل آب و الکترولیت ،سردرد، یبوست ،تغییرات فشار خون و خشکی دهان و بینی می شود. از علل کمبود دریافت آب می توان کاهش حس تشنگی در این افراد را نام برد.

ویتامین ها:
A: نیاز به این ویتامین با افزایش سن زیاد نمی شود و مقدار RDAتوصیه شده 900REبرای مردان و 700 برای زنان می باشد. افزایش دریافت آن بیش از 3000 μgبا خطر شکستگی استخوان همراه است .

D: افراد بالای 50 سال در معرض خطر کمبود این ویتامین هستند زیرا که پوست نمی تواند آنرا سنتز کند و بعلت پایین آمدن کارایی کلیه ها تبدیل به فرم فعال آن کم می شود و 30 -40% سالمندان به علت کمبود این ویتامین مبتلا به شکستگی استخوان لگن می شوند. مقادیر مورد نیاز برای سنین 50 70 سال 10 μgو بالای 15 μgو برای کسانیکه در معرض خطر هستند مکمل 10-20 μgتوصیه می شود.

E: با توجه به اینکه این ویتامین یک آنتی اکسیدان محسوب می شود مقدار نیاز آن در افراد سالمند افزایش پیدا می کند و می تواند در جلوگیری از کاتاراکت نیز موثر باشد و مقدار دریافت آن نیز با توجه به اینکه غذاهای چرب را کمتر مصرف می کنند کم می باشد و مقدار توصیه شده 15 mgمی باشد.

K: این ویتامین در انعقاد نقش داشته و همچنین در تبدیل کلوتامیل به گاماکربوکسیل گلوتامیل نقش دارد که در پیشگیری از شکستگی استخوان لگن موثر است.
C: متابولیسم آن در سالمندی تغییر نمی کند اما اگر مقدار مصرف میوه و سبزی را کم کنیم نیاز به مصرف مکمل آن می باشد و چون یک آنتی اکسیدان می باشد در پیشگیری از کاتاراکت ، استرس اکسیداتیو و بیماریهای قلبی موثر است و همچنین کسانی که سیگار مصرف می کنند نیاز بیشتری به آن دارند.
B6: مقدار نیاز به این ویتامین با افزایش سن زیاد می شود که دلیل آن هنوز شناخته نشده است .

تیامین ،ریبوفلاوین ،نیاسین
این ویتامینها در سوخت وساز و چرخه انرژی سلولی شرکت دارند و با توجه به اینکه REEدر سالمندان کاهش پیدا می کند پیش بینی می شود که نیاز به این ویتامینها نیز کاهش پیدا کند .

B12: تغییر محسوس در متابولیسم و جذب این ویتامین وجود ندارد اگر چه در 10-30% افراد 50 سال به بالا به علت کاهش ترشح اسید معده مشکل در جذب این ویتامین دارند. کمبود آن می تواند باعث افزایش هموسیستئین سرم گردد و بیماریهای وسکولار را افزایش دهد.

فولیک اسید : فولیک اسید در پایین آوردن هموسیستئین موثر است که ریسک آتروترومبوسیس ، آلزایمر و پارکینسون را کاهش می دهد. وقتیکه مکمل آن توصیه می شود ارزیابی B12ضروری است . مقدار مورد نیاز توصیه شده 400μgمی باشد.

کلسیم :
با توجه به اینکه مقدار جذب Caکاهش پیدا می کند نیاز به مکمل آن در سالمندان زیاد می شود. تنها 4% زنان و 10% مردان نیاز خود را مصرف می کنند. مقدار توصیه شده آن 800 تا 1200 mg/dayمی باشد و دریافت مکمل آن می تواند خطر شکستگی استخوان را در سالمندان کاهش دهد. حدود 70-75% مردان و 87% زنان ca کمی دریافت می کنند.

منیزیم:
با افزایش سن جذب آن کاهش و دفع آن از ادرار افزایش پیدا می کند . این عنصر در ساختمان استخوان نقش داشته و کمبود آن با شکستگی استخوان در زنان سالمند رابطه مستقیم دارد. مقدار نیاز آن تا سن 31 سالگی افزایش یافته و بعد از آن ثابت می شود.

آهن :
اگر چه بعلت آتروفی معده جذب آن کاهش پیدا می کند اما مقدار نیاز آن ناچیز است زیرا ذخایر آن در بدن کافی می باشد و با افزایش سن ذخایر آن در بدن زیاد می شود که همین عامل ارتباط آهن با تغییرات اکسیداتیو را نشان می دهد و با اختلالات گلوکز ،مقاومت انسولین و CVDدر کسانیکه موتاسیون در ژن هموکروماتوسیس دارند ارتباط دارد. کمبود آهن می تواند ریسک ابتلا به عفونت را زیاد کند. مقدار مورد نیاز آن 800 g/dayمی باشد.

روی :
کمبود Znدریافتی با بدی عملکرد سیستم ایمنی ، anorexia، کاهش حس چشایی ،تاخیر در التیام زخم ها ارتباط دارد. همچنین در کسانیکه دچار زخم بستر هستند سطح Znدر آنان پایین تر بوده است . مقدار مورد نیاز آن 12-15 mg/dayمی باشد.

پتاسیم :
رژیم غنی از پتاسیم می توتند بر روی سدیم سرم و فشار خون اثر داشته باشد . مقدار توصیه شده آن 4700mg/dayمی باشد .
سدیم :
سالمندان میتوانند در معرض هیپو و هیپرناترمی قرار گیرند که هیپرناترمی می تواند باعث دهیدراسیون گردد بنابراین توصیه می شود که بیشتر از 1500 mg/dayاستفاده نکنند.