عوامل موثر بر ناباروری

دکتر پیمان صالحی [ متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری و ناباروری ]آدرس وب سایت : www.drsalehi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، اتوبان آقا بابایی ، بعد از روگذر حکیم شفائی ، بلوار سلامت، شهرک سلامت اصفهان ، طبقه دوم تلفن مطب : 35548081 - 031

ناباروری به ناتوانی زوجین برای باروری پس از یکسال نزدیکی بدون پیشگیری گفته می شود. بنابراین تا یک سال باید فرصت داد تا مشخص گردد آیا زن و شوهر در تعریف ناباروری قرار می گیرند یا خیر. مگر آنکه مشکل دیگری به طور همزمان وجود داشته باشد که نیاز به بررسی زودتر داشته باشد. احتمال بارداری در یک زوج نرمال 20 تا 25% در ماه و 75% در 6 ماه و 90% در یک سال می باشد.

بیشتر حاملگی ها هنگامی رخ می دهد که نزدیکی طی 6 روز قبل از تخمک گذاری (حدود روز چهاردهم سیکل قاعدگی) انجام شود و تعداد کمی از بارداری ها پس از روز تخمک گذاری رخ می دهند. میزان باروری در مرد و زن در 24 سالگی حداکثر است و پس از آن کاهش می یابد. 15% از زوج ها علیرغم تلاش برای بارداری طی یک ساال حامله نمی شوند. از کل موارد ناباروری 20% علت ناباروری فقط مربوط به مرد می باشد و در 30 تا 40% موارد علت ناباروری مربوط به هر دو نفر می باشد. در ارزیابی زوج ناباروری به شرح حال دقیق، معاینه، آزمایشات لازم و روش های تشخیصی تخصصی نیاز است.

شرح حال

این شرح حال شامل موارد بسیار ریز مانند ژل یا ماده لغزنده کننده ای که برای نزدیکی استفاده می شود نیز می گردد، زیرا بسیاری از این مواد اسپرم را می کشند یا عملکرد آنها را مختل می کنند.

در بررسی مردان شرح حال موارد زیر بسیار مهم است

سابقه بیضه نرول نکرده ، جراحی لگن یا گردن مثانه، عفونتهای ادراری یا بیضه ها، سابقه اوریون به ویژه پس از بلوغ، سابقه بعضی سرطان ها مانند لنفوم، سرطان بیضه یا انجام شیمی درمانی یا رادیوتراپی برای درمان سرطان ها و... بیماری های تب دار می توانند باعث اختلال در آزمایش اسپرم به مدت یک تا سه ماه شوند.

برخی داروها مانند نیتروفورانتویین، سایمتدین، وراپامیل، نیفدیپین، سولفاسالارین و... نیز می توانند اسپرم سازی را مختل کنند. کشیدن سیگار، مصرف تریاک، الکل، کوکایین، ماری جوآنا و سایر مواد مخدر نیز اثرات نامطلوبی بر کیفیت اسپرم می گذارند. حشره کش ها و سموم مورد استفاده در کشاورزی ممکن است بر بیضه ها و تخمدان ها اثرات منفی داشته باشد. در برخی مطالعات مطرح شده که سونا و وان آب گرم در دراز مدت می تواند موجب کاهش حرکت اسپرم ها گردد.

بر اساس مجموع شواهد بهتر است بیضه ها را با پوشیدن لباس زیر نازک، گشاد و نخی خنک نگه داشت و به ویژه در مشاغلی که با گرمای شدید سر و کار دارند توصیه می شود بیضه ها با آب خنک مداوم شستشو شوند. از نکات دیگر مهم در شرح حال مسائل مربوط به نزدیکی است که باید در مورد میل جنسی و تمایل زوجین به نزدیکی، توانایی نعوظ آلت و انزال و دفعات نزدیکی در هفته اشاره نمود. دفعات نزدیکی از این جهت دارای اهمیت است که ممکن است زن وشوهر به واسطه شغلی دور از یکدیگر باشند (مانند راننده ها یا کارگرانی که مدت طولانی در شهر دیگری سر کار هستند) و چون نزدیکی باید حوالی زمان تخمک گذاری باشد احتمال باروری در این افراد کاهش می یابد.

معاینه

در معاینه باید صفات ثانویه جنسی و وضعیت بلوغ مانند قد بیمار، رویش موهای صورت و بدن، اندازه آلت تناسلی و بیضه ها، وضعیت مجرا، وجود واریکوسل ، بزرگی پستان ها و ... را نظر داشت.

آزمایشات

پس از معاینه نوبت به آزمایشات مورد نیاز می رسد که مهمترین آنها آزمایش آنالیز منی یا اسپرموگرام یا Semen Analysis می باشد. که باید حداقل دو یا سه آزمایش منی برای تصمیم گیری وجود داشته باشد. با توجه به حساسیت این آزمایش باید در آزمایشگاهی انجام گردد که به طور تخصصی این آزمایش را انجام می دهند.
پس از مشاهده آزمایشات اسپرم با توجه به معاینه و نتیجه آزمایشات ممکن است نیاز به آزمایشات تکمیلی خون مانند بررسی هورمونی و همچنین سونوگرافی بیضه ها یا بررسی ژنتیکی و کروموزومی باشد که در این مرحله در خواست می گردد.

تصمیم گیری

پس از کامل شدن بررسی ها یا مرد از هر نظر نرمال می باشد (که در این صورت تمرکز درمان روی همسر وی صورت می گیرد و سیر درمان ادامه می یابد.) یا در قسمتی از بررسی شامل معاینه و آزمایشات دچار اشکال است که در این صورت مشکل یا با کمک جراحی (مانند واریکوسل ) یا با تجویز دارو تحت درمان قرار می گیرد. در مواردی که آزمایش اسپرم حداقل برای دوبار صفر اعلام شده است با توجه به معاینه، اندازه بیضه ها، نتایج آزمایشات و... برای بیمار بهترین تصمیم گرفته می شود.

در بیشتر مواردی که تعداد اسپرم ها صفر می باشد نیاز به نمونه گیری یا تکه برداری از بیضه ها ( میکروتسه )وجود دارد و در صورتی که در نمونه برداری اسپرم مشاهده شد برای لقاح خارج رحمی از آن استفاده می گردد. اگر مشخص شود که امکان بارداری با روش طبیعی بسیار کم یا غیر ممکن است از روشهای کمک باروری مانند لقاح درون آزمایشگاهی استفاده می شود.

ارزیابی خانمها

این مسئله در حیطه فعالیت همکاران متخصص زنان و زایمان می باشد اما در اینجا به طور خلاصه به آن اشاره می شود:
اختلالات تولید مثلی خانم ها در سه چهارم زوج های نابارور دیده می شود و شایعترین آنها عبارتند از:
1) اختلالات تخمک گذاری
2) اختلالات لول های فالوپ
3) اندومتریت یا التهاب لایه های داخلی رحم
4) اختلالات مخاط دهانه رحم
5) اختلالات هورمونی