چربیها و ارتباط چاقی و کلسترول خون

شهزاد محمدیان [ متخصص تغذیه ورزشی از استرالیا ]آدرس وب سایت : www.armitaclinic.ir
آدرس مطب : شهرک غرب بلوار فرحزادی تقاطع دریا خ نورانی پلاک 19 طبقه سوم تلفن مطب : 22366770 - 021

بحث چاقی و رابطه آن با مصرف مواد قندی و تمرینهای ورزشی یکی از بحثهای مهم و جالب اخیر علم طب می باشد. افرادی که استعداد چاقی دارند اگر مواد چرب را بیش از حد مصرف کنند متابولیسم چربی در آنها مختل می شود و مقدار آن در خون بالا می رود و یا در زیر جلد و کبد زیاده از حد ذخیره می گردد و همین امر به چاق شدن آنها کمک می نماید. اشخاص چاق عموما دارای کلسترول خون بیشتر از معمول می باشند و این امر آنها را مستعد بیماریهایی نظیر تصلب شرایین و بیماریهای قلبی می نماید.

یکی از علل فراوانی سکته های قلبی ازدیاد چربی خون و چاقی بیش از حد در نتیجه جمع شدن چربیها می باشد، زیرا هضم چربیها منجر به ایجاد دیمونوگلیسریدها می شود و آنها نیز به اسیدهای چرب کلسترول که مرکز عمده آنها در بدن، در خون و در کبد می باشد تبدیل می گردند.

راجع به میزان و مقدار طبیعی کلسترول خون باید گفت که در نژادها و اجتماعات مختلف در دنیا این میزان به کلی متفاوت می باشد و حتی در یک کشور در مناطق گوناگون و بین قبائل مختلف فرق می کند و گویا این تفاوت تماما مربوط به رژیمهای غذایی نباشد زیرا عوامل دیگری از قبیل توارث، فعالیت بدنی، محیط و فشارهایی که باعث بیماریهای جسمی در میزان کلسترول پلاسما می شوند نیز موثر می باشد و به همین دلایل بر سر میزان کلسترول طبیعی خون بین دانشمندان اختلاف نظر وجود دارد.

آخرین نظریه راجع به میزان طبیعی کلسترول خون به قرار زیر است:
در اطفال 80 تا 110 میلی گرم در 100 میلی لیتر
در نوجوانان 100 تا 180 میلی گرم در 100 میلی لیتر
در اشخاص بالغ 170 تا 220 میلی گرم در 100 میلی لیتر
در سالمندان تا 250 میلی گرم در 100 میلی لیتر

نظر اجمالی به جدول بالا موید این است که ازدیاد کلسترول در خون تا حدی به سن بستگی دارد و علت آن این است که اشخاص جوان و اشخاصی که کارهای سنگین انجام می دهند، اگر مقادیر بیشتری چربی مصرف کنند چون خیلی بهتر و سریعتر آنها را تجزیه می نمایند و خیلی زودتر به مصرف می رسانند، ذخیره چربی در بدن آنها کمتر خواهد بود و برعکس در سالمندان چون تجزیه مواد به کندی انجام می گیرد به نظر می رسد اگر چربیها زیادتر از میزان مورد احتیاج مصرف شوند در بدن آنها ذخیره می گردند و این یکی از تئوریهای ازدیاد کلسترول در خون می باشد.

اصولا غذای مورد احتیاج روزانه فقط باید به اندزه تامین انرژی لازم مصرف گردد و متناسب با شغل و کار جسمانی حساب شود و از طریق سه ماده خوراکی اصلی یعنی مواد پروتئینی، مواد چربی و مواد نشاسته ای تامین گردد و در بین این سه ماده بایستی دقت کافی در تعیین مقدار چربی غذای روزانه به عمل آید زیرا چربی برای سوختن، بیش از دو برابر سایر مواد، اکسیژن مصرف می نماید که همین امر ممکن است موجبات اختلال تغذیه لایه داخلی شرائین را باعث گردد و تولید آتروم نماید زیرا داخل شرائین احتیاج به اکسیژن دارند و کمبود اکسیژن در نتیجه سوختن مواد چربی باعث تنگی عروق آتروسکلروسیس می گردد.

اصولا تغذیه و برنامه غذایی نه تنها از نظر مصرف چربی بلکه از جمیع جهات باید مورد بررسی قرار گیرد. یک برنامه غذایی کامل آن است که دارای مواد جلوگیری کننده از افزایش کلسترول خون باشد. همچنین به قدر کافی دارای انواع کربوهیدرات و پروتئین و چربی قابل سوخت در بدن باشد. مواد چربی نباید در اشخاص سالم بیش از 25 تا 30 درصد کالری مورد نیاز را تامین نماید.

ارتباط کلسترول با بیماری قلبی
توجهی که به احتمال ارتباط بین عوامل غذایی و وقوع بیماری قلبی شده ار آنجا نشات گرفته است که در افرادی که دچار حملات قلبی می شوند تقریبا همیشه میزان کلسترول خون بیش از مقدار طبیعی بوده است، به طوری که دیده شده است کلسترول که در بیشتر غذاهای حیوانی وجود دارد و بدن نیز قادر به ساختن آن است، جزء رسوبات داخلی بعضی از عروق خونی می باشد، این رسوبات سبب باریک شدن عروق شده و ممکن است تا حدی پیش رود که در صورت ایجاد یک لخته خون، رگ کاملا بسته شود. همچنین مشاهده شده است که وقوع بیماری های قلبی در جوامعی که مقدار زیادی از کالری شان از طریق اسیدهای چرب اشباع شده تامین می شود بیش از آنهایی است که چربی مصرفیشان را بیشتر اسیدهای چرب غیر اشباع شده تشکیل می دهد.

کوشش در پایین آوردن میزان کلسترول خون از طریق تغییرات غذایی بعد از مطالعه بر روی خرگوش انجام شد. در خرگوش محدود کردن کلسترول غذایی سبب کاهش میزان کلسترول خون گردید. در انسان کنترل کلسترول غذایی از طریق محدود کردن مقدار غذاهای حاوی کلسترول مانند تخم مرغ، گوشت و جگر، نه میزان کلسترول را کاهش داد و نه چربی، کربوهیدرات و پروتئین غذایی که بیش از احتیاجات کالریکی بدن مصرف شده اند، در کبد بسازد. این مقدار به طور قابل ملاحظه ای بیش از 5/0 گرم کلسترولی است که درغذاها به طور معمول وجود دارد، چون یک مقدار معین کلسترول جهت ساخته شدن هورمونهای جنسی، به عنوان پیش نیاز ویتامین Dو به عنوان جزیی از غشاء تمام سلولها است، لذا کلسترول به عنوان یک ترکیب طبیعی بدن به حساب می آید.

توجه بعدی به نوع چربی در غذا شد، چه ملاحظه شد که افرادی که چربی مایع مصرف می کنند، میزان کلسترول خونشان پایین تر از افرادی است که از چربی جامد استفاده می کنند. چون تفاوت چربی مایع با جامد در داشتن مقدار زیادی اسید چرب غیر اشباع چند تایی است، بنابراین در رژیم درمانی تاکید موکد بر مصرف زیاد روغنهای مایع گیاهی شد.

این تغییر غذایی، وقتی که 50 درصد چربی غذا را اسید چرب غیر اشباع چند تایی تشکیل می داد، سبب کاهش کلسترول خون گردید ولی بر روی کاهش بیماری قلبی تاثیری نگذاشت. از میان اسیدهای چرب غیر اشباع آنهایی که دارای 16 تا 18 اتم کربن می باشند اثر بیشتری بر روی کاهش میزان کلسترول خون دارند. پژوهش های متعدد نشان داده است که برنامه غذایی بر روی میزان کلسترول خون اثر دارد ولی اثر آن بسته به میزان کلسترول اولیه خون است.

با مشاهده این که بیماری قلبی فقط در اشخاصی دیده می شود که هم میزان کلسترول و هم تری گلیسرید خونشان بالا است. به نقش تری گلیسرید نیز در این بیماری توجه شد. تری گلیسرید معمولا بعد از صرف یک غذای پرچربی در خون ظاهر می شود، ولی حضور آن در خون همچنین می تواند ساخته شدن چربی از کربوهیدرات اضافی کبد و یا ساخته شدن مقداری تری گلیسرید در دیواره روده باشد.

کربوهیدرات به صورت قند، یا بصورت فرم پیچیده تر آن مثل نشاسته بیشتر سبب تحریک ساخته شدن تری گلیسرید می گردد. این وضعیت بیشتر در مواردی ممکن است اتفاق افتد که کربوهیدرات مصرفی بیش از کالری مورد نیاز باشد. بنابراین این طور به نظر می رسد که تغییر در غذا به نحوی که کربوهیدرات مصرفی محدود گردد و چربیهای غیر اشباع چندتایی جانشین اشباع گردند راه مناسبی برای کاهش تری گلیسرید و کلسترول خون می باشد. این تغییر بخصوص اگر همراه با کنترل مصرف کالری و نگهداری وزن طبیعی بدن باشد اثر قابل ملاحظه ای خواهد داشت. ولی بایستی یادآور شد که چنین رژیمی ر تمام موارد ممکن است موثر واقع نشود.

در زمان حاضر اثر عوامل غذایی و تعادل لازم در میان آنها در ایجاد و توسعه اتروسکلروز کاملا مشخص نشده است. عقیده بر این است که تغییر در رژیم غذایی افراد معمولی، تا شناخت واقعی عوامل موثر در ایجاد اتروسکلروز عاقلانه به نظر نمی رسد. ولی در افرادی که میزان کلسترول و تری گلیسرید خونشان بالا است و سابقه بیماری قلبی در خانواده دارند، افراد چاق، افرادی که تحت فشار و هیجانهای شدید هستند و مردان میان سال و همچنین مبتلایان به بیماری اتروسکلروز رعایت رژیم غذایی ضروری می باشد.

از طرف دیگر کاهش مقدار چربی غذا تا حدی که حدود 25 تا 35 درصد کالری را تامین نماید، محدود کردن کلسترول غذایی به 300 میلی گرم در روز، جایگزین کردن مقداری اسید چرب غیر اشباع مرکب به عوض اسید چرب اشباع و بالاخره محدود کردن چربی اشباع شده به اندازه ای که حدود 10 درصد کالری مصرفی را تامین کند و بالاخره برقراری وزن مطلوب برای بیشتر افراد شواهدی در دست است که در کشورهایی که رژیم غذایی آنها به سود موارد یاد شده فوق تغییر کرده، مرگ و میر ناشی از بیماریهای قلبی نیز کاهش یافته است.