تغذیه و بیماری های دهان و دندان ( قسمت دوم)

شهزاد محمدیان [ متخصص تغذیه ورزشی از استرالیا ]آدرس وب سایت : www.armitaclinic.ir
آدرس مطب : شهرک غرب بلوار فرحزادی تقاطع دریا خ نورانی پلاک 19 طبقه سوم تلفن مطب : 22366770 - 021

چند توصیه برای پیشگیری از پوسیدگی دندان خردسالان
- هرچند قند موجود در شیر، اثر تخریبی ناچیزی دارد ولی باقی ماندن شیر در دهان به مدت طولانی ( مانند تداوم شیر خوردن کودک در شب پس از یک سالگی) می تواند باعث شروع پوسیدگی دندان شود.
- نباید از شیشه و پستانک استفاده شود.
- حتی کودکانی که با شیشه تغذیه می شوند نیز باید هر چه سریعتر آشامیدن مایعات از فنجان را یاد بگیرند تا پس از یک سالگی دیگر از شیشه استفاده ننمایند.
- مایعات مصرفی کودک نباید خیلی شیرین شوند.
- پس از یک سالگی نباید از شب تا صبح به کودک ماده غذایی شیرین مانند شیر، آب قند یا آبمیوه داده شود.
- آب میوه های مصنوعی نباید به کودک داده شود.
- قند موجود در نوشابه های گازدار، با تولید اسید باعث تخریب مینای دندان می شوند، حتی انواع نوشابه های رژیمی بدون قند حاوی شیرین کننده مصنوعی هستند و می توانند در تخریب دندان نقش داشته باشند، به علاوه فسفر موجود در انواع نوشابه های گازدار نیز باعث اختلال در جذب کلسیم و در نتیجه بروز مشکلات استخوانی و دندانی می شود.
- مواد غذایی مفید که مزه شیرین دارند را همراه وعده های اصلی غذا به کودک بدهید نه در فواصل مواد غذایی.
- در زمان خواب، مواد غذایی یا نوشیدنی شیرین به کودک ندهید.

مواد غذایی موثر بر پوسیدگی دندان
مواد قندی و نشاسته ای قابل تخمیر در چهار گروه از شش گروه مواد غذایی موجود در هرم غذایی وجود دارند: غلات، میوه جات، شیر و لبنیات، قندها و چربی ها. هرچند تعداد کمی از سبزیجات ممکن است حاوی این قبیل مواد نشاسته ای و قندی قابل تخمیر باشند ولی شواهدی مبنی بر ایجاد پوسیدگی دندان در اثر این سبزیجات وجود ندارند. انواع نان، بیسکویت، چیپس و ... از نمونه های مواد غذایی تهیه شده از غلات هستند که می توانند در ایجاد پوسیدگی دندان موثر واقع شوند.
تمامی انواع میوه جات ( تازه، خشک و کنسرو) و انواع آب میوه نیز می توانند زمینه پوسیدگی دندان را فراهم آورند. انواع میوه آب دار مانند هندوانه کمتر از سایر انواع کم آب مانند موز و خشکبار در پوسیدگی دندان نقش دارند. انواع آب میوه طبیعی یا مصنوعی ، نوشابه های گازدار، دسرها، شیرینی ها و انواع کیک نقش به سزایی در بروز پوسیدگی دندان دارند. شیرین کردن شیر و لبنیات با فروکتوز، سوکروز و سایر انواع مواد قندی باعث بروز پوسیدگی دندان می شوند.
تمامی انواع قندها ( سوکروز، گلوکز، فروکتوز، مالتوز و لاکتوز) باعث تحریک فعالیت میکروب های دهانی می شوند. گزیلیتول نوعی قند پنج کربنی است که اثر ضد پوسیدگی دندان داشته و در اثر آمیلاز موجود در بزاق تجزیه نشده و در نتیجه میکروب های موجود در دهان باعث تخمیر آن نمی شوند. این ماده در برخی انواع آدامس و برخی پنیرها وجود دارد.

سایر عوامل موثر بر ایجاد پوسیدگی دندان توسط مواد غذایی عبارتند از :
تکرر مصرف مواد قندی و نشاسته ای قابل تخمیر
قوام ماده غذایی
ترتیب مصرف غذا و نوشیدنی
ترکیب مواد غذایی
مواد مغذی موجود در غذاها و نوشیدنی ها
طول مدت تماس دندان با مواد غذایی و نوشیدنی ها

کل و قوام ماده غذایی تاثیر به سزایی در ایجاد پوسیدگی دندان دارد چرا که تعیین کننده طول مدت باقی ماندن ماده غذایی در دهان و طول مدت تماس آن با دندان ها و در نتیجه تعیین کننده طول مدت تولید اسید در دهان می باشد.
طول مدت باقی ماندن مایعات در دهان بسیار کوتاه بوده و در فواصل دندان ها باقی نمی مانند. مواد غذایی مانند بیسکویت، چیپس و شیرینی به فواصل بین دندان ها چسبیده و باعث تولید و باقی ماندن اسید به مدت طولانی می شوند.
ترکیب مواد مغذی موجود در ماده غذایی نیز در تولید اسید و مدت تماس اسید با دندان نقش دارند.
لبنیات به دلیل دارا بودن کلسیم و فسفر، دارای قدرت خنثی کردن اسید می باشند. پژوهش های متعدد نشان داده اند مصرف شیر و پنیر همراه با مواد غذایی موثر در ایجاد پوسیدگی دندان می تواند تا حدی باعث محافظت دندان در برابر پوسیدگی شود.
مغزها( آجیل آلات)، مواد غذایی پروتئینی مانند انواع حبوبات، گوشت، مرغ، ماهی و تخم مرغ حاوی مقادیر ناچیزی مواد نشاسته ای قابل تخمیر بوده و به دلیل دارا بودن فیبر باعث اسیدی شدن محیط دهان و ایجاد پوسیدگی دندان نمی شوند .
ترتیب مصرف و ترکیب مواد غذایی نیز در توانایی ایجاد پوسیدگی دندان نقش دارند. به عنوان مثال مصرف موز به تنهایی به دلیل سرشار بودن از مواد قندی و نشاسته ای قابل تخمیر و همچنین به دلیل چسبیدن به فواصل دندان ها اثر بیشتری در بروز پوسیدگی دندان دارد تا زمانی که همراه با شیر یا غلات مصرف شود.
مصرف پنیر در پایان غذا می تواند اسید تولید شده در دهان را خنثی کرده و احتمال پوسیدگی دندان را کاهش دهد. مصرف میوه های تازه همراه با غذا به دلیل دارا بودن مقادیر زیاد آب و اسید سیتریک باعث تحریک ترشح بزاق شده و احتمال پوسیدگی دندان را کاهش می دهد.

مواد غذایی با قدرت اسیدی خیلی زیاد ممکن است مانع از تخمیر مواد غذایی توسط میکروب ها شوند ولی باعث آسیب و فرسایش مینایی دندان می شوند. برای به حداقل رساندن این آسیب، بهتر است به هنگام مصرف نوشیدنی های دارای خاصیت اسیدی، از نی آشامیدنی استفاده شود.
تکرر مصرف مواد غذایی یا نوشیدنی های موثر در بروز پوسیدگی دندان تعیین کننده تعداد دفعات احتمال تولید اسید می باشد. در هر نوبت که یک ماده غذایی دارای مواد نشاسته ای و قندی قابل تخمیر مصرف می شود، PHدهان کاهش یافته و ظرف مدت 5 تا 15 دقیقه اثر تسریع کننده آن در بروز پوسیدگی دندان شروع شده، و این اثر برای مدت 20 تا 30 دقیقه باقی می ماند.
بناراین مصرف غذا یا میان وعده غذایی به دفعات مکرر بسیار بیش از مصرف سه وعده غذای اصلی و مصرف میان وعده های غذایی به دفعات محدود باعث بروز پوسیدگی دندان خواهد شد. مصرف حتی مقادیر زیاد شیرینی در یک نوبت و نوشیدن آب یا مسواک زدن به دنبال آن بسیار کمتر از مصرف مکرر مقادیر جزئی شیرینی در طول روز احتمال پوسیدگی دندان دارد. بنابراین تعداد دفعات مصرف مواد غذایی بیش از حجم آن در ایجاد پوسیدگی دندان تاثیر دارند.

بیماری لثه
رایج ترین بیماری لثه، التهاب آن است که به عنوان ورم لثه شناخته می شود و در بیشتر موارد در اثر عفونت ایجاد می شود. به نظر می رسد ورم لثه به دلیل ایجاد پلاک دندانی ( ترکیب محکمی از خرده های غذا، بزاق و باکتری) ایجاد می شود. همچنین ممکن است در سنین بالاتر در اثر تغییرات هورمونی مربوط به بارداری حاصل شود. ورم لثه درمان نشده ممکن است باعث ابتلای لثه ها، دندان ها و حتی استخوان فک شود.
این بیماری باعث تنفس بدبو، تحلیل استخوان آرواره و پیدایش آپسه می شود . برخی مواد غذایی می توانند در این رابطه مفید باشند.

مواد غذایی مفید
- پرتقال، گریپ فروت، سبزیجات دارای برگ سبز تیره، انواع توت، هلو و سیب زمینی منابع مناسبی از ویتامین Cهستند که برای استحکام لثه ها اهمیت دارد.
- پیاز، سیب و چای مقادیر زیادی مواد طبیعی مفید به نام بیوفلاونوئید دارند که می تواند در سرعت بخشیدن به روند بهبود لثه مفید واقع شود.
- سیر دارای مواد ضد باکتریایی است که به مبارزه با عفونت های دهانی کمک می کند.
- غلات کامل ( با سبوس و جوانه)، نان های سبوس دار و عصاره مخمر دارای اسید فولیک ( نوعی ویتامین B) هستند که برای سلامت بافت ها مورد نیاز است. مصرف غذاهای حاوی فولات مانند چغندر، کلم پیچ، مار چوبه ، اسفناج و حبوبات، خطر ایجاد التهاب لثه را کاهش دهند.
- ماهی ساردین و کلیکا که همراه با استخوانشان خورده شوند، منابع عالی ویتامین Dو کلسیم هستند. کمبود ویتامین Dجذب کلسیم را کاهش داده و می تواند در تشدید این بیماری ها موثر باشد.
- هویج، انبه، زردآلو و سبزیجات دارای برگ سبز تیره دارای بتا کاروتن هستند که باعث افزایش میزان ویتامین Aمی شود. کمبود این ویتامین با خطر بروز بیماری لثه در ارتباط است.
- شیر، ماست، پنیر، شیر سویا و دانه کنجد دارای کلسیم هستند. مصرف کافی این ماده معدنی به استحکام استخوان آرواره کمک می کند.
- گوشت، ماهی، غذاهای دریایی، مغزها ( آجیل)، دانه های روغنی، جوانه گندم و غلات کامل ( با سبوس و جوانه ) دارای روی هستند. کمبود این ماده معدنی ممکن است بافت لثه را مستعد به آسیب دیدگی کند.

مواد غذایی نامناسب
- قند، نوشیدنی های شیرین، بیسکویت، کیک و انواع شربت باعث افزایش پلاک دندانی می شوند و باید در حد اعتدال مصرف شوند.
- نوشیدنی های دارای گاز کربنیک، غذاهای کنسرو شده و غذاهای فرآوری شده که به آن ها فسفات سدیم، فسفات پتاسیم، اسید فسفریک و پلی فسفات اضافه شده باشد علاوه بر سایر عوارض باعث تشدید بیماری های دهان و دندان نیز می شوند. هرچند برای سلامتی استخوان ها و دندان ها مقداری فسفر لازم است، اما مصرف بیش از حد آن می تواند نسبت کلسیم به فسفر را تغییر داده و منجر به کاهش کلسیم شود. که به نوبه خود ممکن است کاهش استحکام استخوان آرواره باعث تشدید بیماری لثه شود.
سیگار کشیدن علاوه بر ده ها عارضه دیگر خطر ابتلا به بیماری های لثه را افزایش می دهد.