کافئین اعتیاد آور یا مفید

شهزاد محمدیان [ متخصص تغذیه ورزشی از استرالیا ]آدرس وب سایت : www.armitaclinic.ir
آدرس مطب : شهرک غرب بلوار فرحزادی تقاطع دریا خ نورانی پلاک 19 طبقه سوم تلفن مطب : 22366770 - 021

کافئین یکی از پرمصرف ترین مواد غیرمغذی در دنیاست که در مواد غذایی متعددی وجود دارد.کافئین که از نظرتعریف جزء داروها قرار می گیرد،ماده ای است که یک یا چند عامل را در بدن دگرگون می کند و به طور طبیعی در بسیاری از غذاها و نوشیدنی های گازدار وجود دارد.قهوه،چای و نوشابه های گازدار دارای کولا حاوی این ماده هستند و به خاطر اثر و مزۀ محرکشان به میزان وسیعی استفاده می شوند.

کافئین در بدن چه اثراتی دارد ؟
از نظر داروشناسی ، کافئین جزء داروهای محرک ملایم است. کافئین دستگاه گوارش را تحریک کرده و باعث افزایش سرعت دفع مؤثر آن می شود و همچنین سیستم اعصاب مرکزی را تحریک یا به اصطلاح « بیدار می کند ».همچنین کافئین به میزان زیادی باعث افزایش تجمع سروتونین مغز می شود و به همین دلیل است که با کم شدن حالت خواب آلودگی ارتباط دارد.کافئین همچنین باعث تحریک تولید گرما در بدن می شود.

بدن چگونه از کافئین استفاده می کند ؟
بدن بزرگسالان به سرعت کافئین را جذب می کند و ظرف 45-15 دقیقه مقداری ازآن را در سراسر بافت ها منتشر می کند.کبد کافئین را تجزیه کرده و کلیه ها بیشتر ان را دفع می کنند. زمان بیداری در اثر کافئین متفاوت بوده و تا حدی بستگی به میزان و دفعات مصرف قبلی کافئین دارد که بدن به چه میزان به ان وابسته شده باشد.

آیا درست است که به تدریج ، افراد به کافئین بیشتر و بیشتری نیاز دارند تا همان تأثیر را بگیرند ؟
بله ، قدرت تحمل بیشتر مردم نسبت به کافئین به سرعت افزایش می یابد زیرا بدنشان با میزان مصرف قبلی سازگار می شود.رخی پژوهش ها نشان داده اند که به تدریج ، حساسیت زیاد بدن نسبت به ترکیب آدنوزینیتولید شده افزایش یافته و در نتیجه باعث کاهش اثرات کافئین می شود.کافئین فشار خون را افزایش داده و دفع ادرار،فعالیت دستگاه اعصاب مرکزی ، تجزیه چربی های خون وحرکت دودی روده را تحریک می کند.

آیا این بدان معنی است که کافئین داروی معتاد کننده ای است ؟
بله کاافئین به تدریج اعتادآور است:بدن خود را با حضور آن سازگار می کند.عدم مصرف ناگهانی بعد از استفاده طولانی مدت(حتی در حد اعتدال)،کاهش از مقدار زیاد به مقدار کم و یا جایگزین کردن با سردرد،خواب آلودگی و خستگی می شود. سردرد ناشی از ترک کافئین به قدری رایج است که بسیاری از داروهای سردرد که حاوی کافئین هستند باعث از بین رفتن این درد نمی شوند.

آیا مصرف طولانی مدت کافئین برای بدن ضرری دارد ؟
مصرف کافئین تا حدی باانواع ناراحتی و بیماری ها ارتباط دارد.اما مصرف مقادیر متعادل آن به عنوان عامل بیماری دیگر نشده است.

عوارض مصرف بیش از حد کافئین چیست ؟
مقادیر زیاد کافئین ممکن است باعث واکنش هایی شبیه حملات اظطراب شود.به عنوان مثال افرادی که به میزان زیادی در روز قهوه می نوشند دچار ناراحتی هایی مانند سرگیچه،آشفتگی، بی قراری،سردردهای عود کننده،ناراحتی روده و مشکلات خواب می شوند.در چنین مواردی قبل از تجویز داروهای مسکن یا درمان های دیگر، پزشک باید میزان مصرف کافئین توسط بیمار را بررسی کند.

مصرف کافئین تا چه مقدار مجاز است ؟
این میزان در افراد مختلف متفاوت است.افراد جوان بیش از افراد مسن قادر به تحمل آن هستند و مصرف کافئین به هنگام صبح به میزان کمتری احتمال ایجاد اختلال در خواب دارد تا آن که شب هنگام مصرف شود،حتی مصرف یک فنجان قهوه در پایان روز باعث به هم خوردن الگوی طبیعی خواب می شود به طوری که در بیشتر موارد،خواب را به تأخیر انداخته یا باعث می شود شخص بعد از خواب شبانه احساس خستگی کند.افرادی که خواب آشفته دارند باید از چهار ساعت قبل از خواب از مصرف مواد غذایی حاوی کافئین خودداری کنند.از آنجا که این موضوع در مورد بسیاری از مواد دیگر نیز صادق است،توصیه می شود مصرف غذاها و نوشیدنی های کافئین دار در حد اعتدال باشد.برای اینکه کاهش یا حذف کافئین بدون علائم ترک باشد،باید مصرف آن را کاهش داد.

کافئین چگونه به معده اثر می گذارد ؟
هم قهوه و چای معمولی وهم از نوع بدون کافئین آن باعث ترشح اسید معده می شود و بنابراین زخم های موجود در دستگاه گوارش را تشدید می کنند،بنابراین این تأثیر در پاسخ به نوشیدنی است ونه در اثر کافئین.ترکیبات دیگر شبیه کافئین،به نام گزانتین نیز در قهوه و سایر نوشیدنی های دارای کافئین وجود دارند و این اثر را تشدید می کنند.بررسی ها نشان داده است که مصرف قهوه احتمال پیشرفت زخم های گوارشی را افزایش می دهد،اما داروهای کافئین دار ممکن است در بعضی افراد باعث ترشح اسید معده و در نتیجه بروز حالت تهوع و دل درد شوند.سوزش معده زمانی اتفاق می افتد که دریچه بین مری و معده یعنی اسفنکتر فوقانی معده به خوبی فعالیت نکرده و به اسید معده اجازه برگشت به مری را بدهد.بنابراین هر عامل مختل کننده فعالیت این اسفنکتر،می تواند باعث سوزش معده شود،به نظر نمی رسد کافئین به خودی خود باعث این امر شود،حتی انواع قهوه بدون کافئین هم در بعضی افراد این اثر را دارد و با تحریک ترشح اسید معده ممکن است باعث افزایش درد ناشی از برگشت اسید معده ممکن است باعث افزایش درد ناشی از برگشت اسید معده شود.

آیا کافئین بر بیماری های قلبی تأثیر می گذارد ؟
چهل سال بررسی در مورد رابطه کافئین و بیماری های قلبی،یافته های گوناگونی را به دست داده است. برخی بررسی ها نشان می دهد قهوه باعث تپش قلب، افزایش فشار خون و اختلال چربی های خون می شود،درحالی که بررسی های دیگر این مطلب را نشان نمی دهند.به طور کلی به افرادی که دچار حملات قلبی شده اند توصیه می شود مصرف کافئین را محدود نمایند.افزایش سرعت سوخت وساز و احتمال حملات اظطراب که مربوط به مصرف بیش از حد کافئین است،می تواند باعث افزایش فشار روحی شود.به حر حال، هرچند ممکن است کافئین به طور مستقیم باعث بیماری های قلبی نشود ولی احتمال دارد علائم هشدار دهنده آن را پنهان سازد.درد قفسۀ سینه که به عنوان اولین نشانۀ بیماری قلبی مشهور است به دلیل اثر ترکیب آدنوزین است که با اثرات کافئین در تضاد می باشد.کافئین با عمل آدنوزین مقابله می کند و بنابراین ممکن است تأثیر درد را کاهش داده و هشدارهای ناشی از آدنوزین را پنهان سازد.

آیا کافئین بیماری های پستان می شود ؟
رابطه بین مصرف کافئین و بروز کیست های پستان هنوز به طور قطع مشخص نشده است. پرهیز از مصرف کافئین تا حدی می تواند برای بعضی زنان مفید باشد،اما نمی توان گفت کافئین باعث بروز این بیماری ها شده است.

آیا زنان باردار یا شیرده می توانند کافئین مصرف کنند ؟
در طول دورۀ بارداری،کافئین از جفت گذشته و وارد جریان خون جنینی می شود اما جنین توانایی سوخت و ساز آن را ندارد.بررسی های انجام شده روی حیوانات نشان داده مقادیر زیاد کافئین منجر به بروز نقائص جسمی در جنین می شود،اما بررسی بر روی انسان چنین رابطه ای را نشان نداده است.برخی شواهد نشان می دهد مصرف متوسط تا زیاد قهوه با کم بودن وزن تولد نوزاد ارتباط دارد.به طور معمول توصیه می شود زنان باردار مصرف مواد حاوی کافئین را کاهش دهند، اما اطلاعات برای حذف آن از رژیم غذایی کافی نیست.به مادران شیرده توصیه می شود مقادیر زیادی قهوه یا سایر نوشیدنی های کافئین دار مصرف نکنند،اما به نظر می رسد مصرف مقادیر محدود کافئین(معادل 1فنجان قهوه در روز)به تولید شیر صدمه ای نمی زند و باعث بی قراری شیرخوار نیز نمی شود.مقادیر زیادتر قهوه ممکن است علاوه بر کاهش ترشح شیر مادر و بروز بی قراری در شیرخوار،در مقدار آنی که از طریق شیرمادر در دسترس شیرخوار قرار می گیرد اثر گذاشته و مقدارآهن دریافتی شیرخوار را کاهش دهد.

آیا کافئین به مواد مغذی اثردارد ؟
بعضی بررسی ها نشان می دهند کافئین ممکن است قابلیت دسترسی بعضی از مواد مغذی مانند کلسیم و آهن را کاهش دهد.شواهدی وجود دارد که کافئین می تواند عامل خطری برای پیشرفت بیماری پوکی استخوان باشد.بعضی بررسی ها نشان می دهند کافئین دفع کلسیم را تسریع می کند و به ویژه تأثیر کافئین بر تعادل کلسیم زمانی ممکن است شدیدتر باشد که فرد از طریق مواد غذایی کلسیم کافی دریافت نکند.قهوه و چای هردو مانع جذب آهن می شوند.البته این تأثیر بیشتر به دلیل وجود پلی فنل و اسیدتانیک است تا کافئین.

درغذاها و نوشیدنی هایی که انتخاب می کنم چقدر کافئین وجود دارد ؟
به طور معمول یک فنجان قهوه بیشترین مقدار،یک فنجان چای کمتر از نصف فنجان قهوه و کاکائو و شکلات مقدار کمتری کافئین دارند.نوشیدنی های دارای کولا،از مغز تلخ قهوه سودانی درست می شوند که دارای کافئین است،اما بیشتر کافئین مموجود در آنها حاصل افزودن ترکیب خالص شده ای است که در حین تهیۀ قهوۀ بدون کافئین از دانه های قهوه جدا می شوند.