نگاهی بر قدرت بینایی درانسان

دکتر سید سلمان فاطمی [ متخصص داخلی مغز و اعصاب ]آدرس وب سایت : www.dr-salmanfatemi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان آمادگاه ، روبروی داروخانه سپاهان ، مجتمع اطبا ، طبقه اول تلفن مطب : 32223328 - 031

یکی از حس های معروف در انسان حس بینایی است . این حس ، یک حس پیشرفته برای شناخت محیط اطراف ماست .شناخت محیط اطراف ، به کمک احساسات مختلف انجام میشود مانند لامسه یا شنوایی و .... که یکی از پیشرفته ترین آنها ، قدرت دید است .بینایی به دلیل شرایط موجود زنده ایجادشده است ، مثلا در موجودی که در تاریکی زندگی میکند و نیازی به دیدن نور ندارد ، طبیعت هم زمینه را برایش آنگونه آماده کرده است تا چشم نداشته باشد مثلا ماهیان غارهای تاریک کردستان نمونه ای از این موارد هستند و فاقد چشم می باشند .

با توجه به نیازهای موجود و نور ، درک بینایی شکل گرفته است .در ابتدا این درک ،محدود به یک سلول حساس به نور بود که به تدریج و با توجه به تکامل موجود زنده ،پیشرفت کرد و تبدیل به یکسری سلول روی یک صفحه تخت شد که دید دو بعدی تک چشمی را ممکن میکرد و بعدها با توسعه و تکامل موجود زنده ، عدسی و حفره بینایی ایجادشد تا دید سه بعدی و دید عمق ،ممکن شود.

دو چشم حفره دار و دو عدسی و دو عصب بینایی که به قسمت پشتی هر دو نیمکره مغز میرود و مغزی که باید این اطلاعات را دریافت و بعد بین دو چشم هماهنگی برقرار کند تا دید بعد سوم هم تحقق یابد.این پیچیدگی را مثلا در حلزونهای ابتدایی به نام لیمپت نداریم چون دیدشان محدود به دو بعد است و هماهنگی بین دوچشم برای دید بعد سوم لازم نیست .به همین ترتیب با توسعه بعد دید، لازم بوده است که اندازه مغز هم به تدریج بزرگ شود پس شاهدیم که مغز انسان در مقایسه با مغزحلزون لیمپت، خیلی بزرگتر شده است .

برای ایجاد دید عمیق و سه بعدی لازم است دو نیمکره مغز با هم در ارتباط باشد تا با ادغام تصاویر از دو چشم ، دید سه بعدی بدهد . دید سه بعدی با یک چشم ممکن نیست و این را به راحتی میتوان با بستن یک چشم امتحان کرد.دید هر جسم، با تابیدن نور آن بر قرنیه و عدسی و سپس بر روی شبکیه ایجاد میشود و سپس از شبکیه به کمک سلولهای حساس به نور به عصب بینایی و سپس به نیمکره های مغز میرود .نیمه راست بینایی درنیمکره چپ و نیمه چپ بینایی در نیمکره راست مغز دریافت میشود .

ضایعه نیمه راست مغز در قسمت بینایی ، منجر به اختلال در نیمه چپ بینایی و ضایعه نیمه چپ مغز منجر به اختلال در نیمه راست بینایی میگردد.درک رنگها به وسیله سلولهای مخروطی در شبکیه چشم و سپس قسمت مرکزی لوب پس سری مغز صورت میگیرد .درک رنگها از موارد پیچیده است و هر چه گذشته است ،دچار تغییراتی شده است . مثلا پرندگان چهار سلول حساس به نور مخروطی دارند و نور فرابنفش را که برای پستانداران قابل درک نیست ، درک میکنند (تتراکروماتیک)

پستانداران ابتدایی معمولا دو سلول حساس به نور مخروطی دارند و دیکروماتیک هستند .بیشتر اینها درک نور آبی و سبز دارند .شامپانزه و گوریل و انسان و برخی میمونها ، دید سه رنگی دارند و سه نوع سلول مخروطی برای تشخیص رنگ دارند و توانایی نوی آنها درک رنگ قرمز هست که به آنها کمک کرده است تا برخی میوه های رنگی را روی برگهای سبز درختان ببینند .این رنگها در قسمت پشت مغز تحلیل و درک میگردد .

درک رویاها هم در لوب پس سر اتفاق می افتد ولی وقتی چشممان در خواب بسته است ، چگونه چیزی را میبینیم ؟
باید توجه کرد که وقتی که چشممان باز هست ، دیدن به دلیل چشمها نیست بلکه به دلیل اطلاعاتی است که به لوب پس سری مغز میرود . در حالت خواب هم این لوب, اطلاعاتی را از مرکز حافظه در لوب نزدیک گوش یا لوب تمپورال دریافت میکند که شامل حوادث و وقایعی است که در گذشته رخ داده است .همچنین گاهی شاهد رویاهایی هستیم که حکایت از حوادث اینده دارد و گویا بخشی از مغز انسان اطلاعاتی از اینده را در خود ذخیره دارد که گاهی در طی خواب آن را به لوب پس سری یا اکسیپیتال مغز می رساند .

منطقه اولیه بینایی در وسط لوب پس سری مغز ، مسئولیت شناسایی خام شکل و رنگ و جهت اجسام را دارد .این اطلاعات بعدا به مناطق ثانویه بینایی در اطراف میرود و درک خام، دقیقتر میشود و این درکهای خام احساس و تفسیر میگردد . مثلا اگر روی لوب پس سری مغز بالا برویم ، به منطقه ای می رسیم که برای درک حرکت محیط و حرکت خود و یا تحلیل فضایی ، لازم است . و اگر پایین بیاییم به جایی می رسیم که برای شناسایی های دقیق در مورد شکل اجسام، مناسب است. ارتباطات پیوسته لوب پس سری مغز با لوب کنار گوش یا تمپورال و لوب آهیانه در بالا سبب میشود تا عملکردهای بینایی بسیار پیچیده شود و درکهای خاص ، دید خاصی به شخص بدهد و یا نگاه خاص ، احساس خاصی را برای فرد ایجاد کند .

مثلا وقتی افسرده و یا مضطرب در جایی قدم میزنید آیا آنچه را در اطرافتان میبینید ، مانند وقتی است که سرحال و شاد راه میروید ؟
و آیا وقتی به جنگلی سرسبز قدم می گذارید ، احساستان مانند وقتی است که به محل جمع آوری زباله میروید ؟
تاثیر احساس بر بینایی وتاثیر بینایی بر احساس ، به دلیل ارتباطات پیچیده میان مغز پس سر و مغز کنار گوش و اهیانه است