همه چیز در مورد دستگاه بیوفیدبک و نوروفیدبک

دکتر علی فرخانی [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drfarkhani.com
آدرس مطب : اصفهان، خیابان شمس آبادی، چهارراه قصر، روبروی بانک ملت، کوی26 تلفن مطب : 32367465 - 031

بالا بردن و تکان دادن دست موقع سلام کردن به یک دوست یا بلند کردن زانو در موقع راه رفتن، تمام این اقدامات به اراده و اختیار شما صورت میگیرد. لیکن برخی از فعالیتهای دیگر بدن، از قبیل ضربان قلب، درجه ی حرارت پوست و فشار خون، به صورت کاملاً غیرارادی توسط سیستم عصبی شما کنترل میشوند. شما هرگز نمیتوانید قلب خود را به سریعتر تپیدن وادار کنید.

این عمل فقط در واکنش به محیط پیرامون شما اتفاق می افتد، همانند لحظاتی که شما عصبی، هیجان زده و یا در حال ورزش هستید. روشی که برای در دست گرفتن کنترل این اعمال غیر ارادی بدن مورد استفاده قرار میگیرد، بیوفیدبک نامیده میشود. این روش درمانی برای جلوگیری یا درمان بیماریها و عوارضی مانند سردردهای میگرنی، دردهای مزمن زانو و یا کمر درد ، بیاختیاری و فشار خون بالا استفاده میشود.

نوروفیدبک، که به عنوان بیوفیدبک EEG نیز شناخته میشود، روشهای دیگری را برای درمان افراد مبتلا به اختلالات تغذیه، اعتیاد، اختلالات خلقی، اضطراب و اختلال نقص توجه، ارائه میدهد.

بیوفیدبک چیست ؟

بیوفیدبک تراپی شیوه ی درمانی است که با اتصال سنسورهایی به بدن بیمار، میزان عملکرد مفید اعضای بدن را اندازهگیری میکند. این شیوهی درمانی با هدف کمک به بیمار در فراگیری نحوه ی عملکرد اعضای بدن خود، عمل میکند. این اطلاعات در بدست گرفتن کنترل بهتر عملکردهای خاصی از بدن و درمان برخی مشکلات سلامتی بسیار مؤثر خواهد بود.سیستم بیوفیدبک بر اساس مفهوم ذهن غالب بر ماده بنا نهاده شده است. بر اساس این مفهوم، با استفاده از روش های مناسب و با اندیشیدن در مورد چگونگی واکنش بدن در برابر عوامل استرس زا و محرک های دیگر، میتوان وضعیت سلامتی را بهبود داد.

انواع بیوفیدبک

بیوفیدبک ها در انواع مختلفی و برای نظارت بر عملکردهای مختلف اعضای بدن مورد استفاده قرار میگیرند.

انواع مختلف بیوفیدبک ها عبارتند از:

الکترومایوگرام

• این سیستم میزان فعالیت عضلات و فشار وارد بر آنها را مورد اندازهگیری قرار میدهد و معمولاً برای دردهای کمر، سر درد، اختلالات اضطرابی، احیای عملکرد ماهیچه ها پس از جراحات و بیاختیاری مورد استفاده قرار میگیرد.

حرارتی

• این بیوفیدبک، حرارت بدن را اندازهگیری میکند و برای درمان سردرد و یا بیماری رینود مورد استفاده قرار میگیرد.

فعالیت الکترودرمال (EDA)

• این بیوفیدبک، میزان تعرق بدن را مورد سنجش قرار میدهد و برای درمان اضطراب و درد مورد استفاده قرار میگیرد.

تغییرات ضربان قلب (HRA)

• این بیوفیدبک، ضربان قلب را اندازهگیری میکند. این درمان برای اضطراب، آسم، بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) و نامنظم شدن ضربان قلب، مورد استفاده قرار میگیرد.

نوروفیدبک یا الکتروانسفالوگرافی (EEG)

• این بیوفیدبک برای اندازهگیری امواج مغزی مورد استفاده قرار میگیرد و در درمان اختلالات نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)، صرع و سایر اختلالات استفاده میشود.

نوروفیدبک چیست ؟

نوروفیدبک روشی برای تعیین کمیت و ارتقای میزان فعالیت مغز است. نوروفیدبک در واقع بیوفیدبک جریان مغز است. اصول پایهی عملکرد نوروفیدبک ها فریب آمیزی ساده است.ارتباط بین گروه های سلولی در مغز، تفکرات، احساسات، فعالیتها و عواطف را تشکیل میدهد. این فعالیت مغز به شکل امواج مغزی قابل تشخیص است. امواج مغزی، پالسهایی الکتریکی هستند که در اثر فعالیت مغز ایجاد میشوند.این روش درمانی در فوتبال حرفهای، توسط ورزشکاران المپیکی و برای سلامت، تندرستی و رشد و تکامل شخصی قابل استفاده خواهد بود.

کاربردهای بیوفیدبک

بیوفیدبک در درمان مشکلات مختلفی مؤثر خواهد بود. در ادامه برخی از مزایای بیوفیدبک، به اختصار آورده شده اند:

دردهای مزمن

• بیوفیدبک با کمک به شناسایی گرفتگی عضلات و سپس آموزش شیوههای رفع گرفتکی آنها، قادر به تسکین درد و ناراحتیهای مشکلاتی چون درد پایین کمر، اسپاسم عضلانی، سندروم تونل کارپال، درد لگن، اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) و فیبرومیالژیا، میباشد. برای تسکین درد، بیوفیدبک درمانی برای افرادی از تمام سنین، از کودکان گرفته تا بزرگسالان، بسیار مفید خواهد بود.

سر درد

• درمان سردرد، یکی از کاربردهای تحقیقشدهی بیوفیدبک میباشد. تنش و فشار عضلانی میتواند عامل ایجاد میگرن و سایر انواع سردردها و آسیب به سر باشد و یا میتواند علائم سردرد را بدتر کند. شواهد خوبی وجود دارند که نشان میدهند استفاده از درمان بیوفیدبک عضلات را شل میکند و فشار را کاهش میدهد و از این طریق دفعات و شدت سردرد را کم میکند. استفاده از بیوفیدبک، بویژه زمانیکه توأمان با مصرف دارو انجام شود، برای رفع سردرد بسیار مؤثر خواهد بود.

اضطراب

• تسکین اضطراب یکی از رایجترین کاربردهای بیوفیدبک است. در واقع بیوفیدبک این امکان را فراهم میآورد تا بیمار نسبت به واکنش بدن در موقع اضطراب و استرس، آگاهی بیشتری پیدا کند. سپس روش های کنترل این واکنشهای آموخته خواهند شد.

بی اختیاری در دفع ادرار

• بیوفیدبک در درمان افراد دارای مشکل ناتوانی در کنترل ادرار تا زمان استفاده از دستشویی، بسیار مؤثر خواهد بود.
• بیوفیدبک به زنان در یافتن و تقویت عضلات کف لگن که کنترل تخلیهی مثانه را برعهده دارند، کمک میکند.
• پس از چندین جلسه بیوفیدبک، زنان مبتلا به بی اختیاری ادراری، قادر به کاهش نیاز فوری خود به ادرار کردن و تعداد دفعات از دست دادن اختیار خود خواهند بود.
• بیوفیدبک همچنین در درمان کودکانی که رختخواب خود را خیس میکنند و افرادی که از مشکل بی اختیاری دفع مدفوع (ناتوان در کنترل اجابت مزاج) رنج میبرند نیز مؤثر خواهد بود.
• این روش درمانی، برخلاف داروهایی که برای درمان بیاختیاری مورد استفاده قرار میگیرند، هیچگونه عوارض جانبی نخواهد داشت.

فشار خون بالا

• شواهد موجود برای کاربرد بیوفیدبک در درمان فشار خون بالا، متناقض بودهاند.
• هرچند این روش قادر به پایین آوردن اندک فشار خون بالا است، لیکن به اندازه ی دارو درمانی، در کنترل فشار خون مؤثر نخواهد بود.

دیگر کاربردهای بیوفیدبک عبارتند از :

• اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)
• بیماریهای مزمن انسدادی ریه (COPD)
• فشار خون بالا
• بیماری رینود
• جراحت و آسیب
• آسم
• یبوست
• سرع
• روماتیسم مفصلی

روش درمان بیوفیدبک

محققین هنوز در مورد چگونگی و چرایی عملکرد سیستم بیوفیدبک دقیقاً مطمئن نیستند. آنها میدانند که بیوفیدبک منجر به آرامش میشود و از این طریق، قادر به تسکین مشکلات مرتبط با استرس، خواهد بود.در طول جلسات بیوفیدبک، الکترودهایی برروی پوست متصل خواهند شد. از سنسورهای انگشت نیز استفاده میشود. این الکترودها و سنسورها، سیگنالهایی را به یک نمایشگر ارسال میکنند که بصورت یک صوت، تشعشع نوری و یا تصویر نمایش داده میشوند و بیانگر ضربان قلب، تعداد تنفس، فشار خون، درجهی حرارت پوست، میزان تعرق و فعالیت عضلانی خواهند بود.

مواقعی که شما تحت تأثیر استرس قرار میگیرید، این عملگرها نغییر میکنند. میزان ضربان قلب بالا میرود، عضلات سفتتر میشوند، فشار خون افزایش مییابد، بدن شروع به عرق کردن میکند و دفعات تنفس سریعتر میشوند. شما قادر خواهید بود این واکنشهای استرسی بدن را همانطور که اتفاق میافتند، بلافاصله برروی نمایشگر مشاهده کنید و سپس بازخوردی سریع را برای توقف آنها ارسال کنید. جلسات بیوفیدبک معمولاً در مطب پزشک برگزار میشوند لیکن برنامه هایی رایانهای در دسترس هستند که سنسورهای بیوفیدبک را به رایانهی شخصی شما متصل میکنند.

یک متخصص طب فیزیکی شما را در انجام تمرینات تمدد اعصاب یاری خواهد داد، تا شما بتوانید کنترل عملکرد اعضای مختلف بدن خود را در دست بگیرید. به عنوان مثال ممکن است شما تکنیک خاصی را برای کاهش امواج مغزی فعال کننده ی علائم سردرد مورد استفاده قرار دهید.هر جلسهی درمانی بیوفیدبک، در حدود 30 دقیقه طول خواهد کشید. معمولاً آثار مفید این شیوهی درمانی در طی 10 جلسه یا کمتر قابل مشاهده خواهند بود. مشکلاتی نظیر فشار خون بالا، به 20 جلسهی درمانی یا بیشتر برای بهبود نیاز خواهند داشت.

تمرینات تمدد اعصاب مختلفی در درمانهای بیوفیدبک مورد استفاده قرار میگیرند، این تمرینات عبارتند از :

• تنفس عمیق
• آرامسازی پیشروندهی عضلانی- سفت کردن و شل کردن متناوب گروههای عضلانی مختلف
• هدایت فکری- خیره شدن به یک تصویر خاص (مثلاً تصویری با رنگ یا بافت نارنجی)، در تمرکز ذهن و دادن احساس آرامش بسیار مؤثر خواهد بود.
• مدیتیشن با تمرکز حواس- تمرکز برروی افکار و رها شدن از احساسات منفی
• همچنان که شما میزان ضربان قلب خود را کاهش میدهید، فشار خون شما کاهش مییابد، فشار عضلانی کم میشود. همهی این بازخوردها سریعاً در نمایشگر قابل مشاهده خواهند بود. درنهایت، شما یاد خواهید گرفت که چگونه بدون حضور تجهیزات بیوفیدبک، عملکرد اعضای بدن خود را کنترل کنید.

ایمنی بیوفیدبک

بیوفیدبک شیوه ای کلملاً بی خطر است. این روش درمانی، در صورتیکه توسط فردی آگاه از تکنیک های بیوفیدبک، آموزش داده شود، بسیار مؤثر خواهد بود.ممکن است سنسورهایی برای اندازه گیری عملکرد بدن برروی پوست متصل شود که اندکی پوست شما را تحریک میکنند.با پزشک خود در مورد تمرینات درمانی مکملی که علاقه مند به انجام آنها هستید یا در حال حاضر از آنها استفاده میکنید، صحبت کنید. در صورتیکه پزشک از تمام تمربنات درمانی شما اطلاع داشته باشد، میتواند شما را در مدیریت بهتر سلامتی خودتان یاری دهد.