تاثیر تغذیه بر بهبود درد زانو

دکتر علی فرخانی [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drfarkhani.com
آدرس مطب : اصفهان، خیابان شمس آبادی، چهارراه قصر، روبروی بانک ملت، کوی26 تلفن مطب : 32367465 - 031

درد زانو یکی از دردهای آشنایی است که این روزها پیر و جوان ندارد و تقریبا بسیاری از مردم و در گروه های مختلف سنی با آن درگیر هستند. زانو دردها که معمولا در سن مختلف بروز میکنند و ناشی از تخریب سطح مفصلی ( آرتروز ) هستند. زانو دردهایی که بر اثر ابتلا به نوعی بیماری و در سنین مختلف ایجاد میشوند و زانو دردهایی که مربوط به مفصل کشکی رانی یا مشکلات استخوان کشکک میشوند.

مواد غذایی مضر برای زانو درد

• چربی و کلسترول : بیشترین اثرات منفی را در سلامت کلی بدن بخصوص استخوان ها و مفاصل دارند. مصرف چربی های اشباع شده و کلسترول را محدود کنید.
• نمک و شکر : نمک و شکر باعث ایجاد التهاب در اندام ها می شوند و التهاب ناشی از استفاده بیش از حد از این مواد غذایی پیامدهای منفی بر سلامت استخوان و مفاصل بخصوص در زانو ها، لگن، ستون فقرات و گردن دارد.
• مواد نگهدارنده : یکی از اثرات مخرب مواد نگهدارنده خوراکی کاهش فاکتورهای رشد سلول ها و زمینه سازی برای آرتروز و سایر مشکلات در مفاصل است.
• نوشیدنی های گازدار : مصرف برخی نوشیدنیها مثل انواع کربناته باید محدود شود، زیرا با کاهش چگالی استخوان ممکن است موجب تشدید زانو درد شوند.
• گلوتن : باعث تشدید التهاب و درد زانو می شود.
• مصرف الکل : علاوه بر تشدید علائم آرتروز ممکن است اثر سایر غذاها و داروهای مفید که برای درمان درد زانو استفاده میشود را کاهش دهد و یا ازبین ببرد.

غذاهای مناسب انتخاب کنید برخی غذاها حاوی آنتی اکسیدان ها و مواد ضدالتهابی دیگری هستند که در کاهش درد زانو موثرند. به طور کلی مصرف غذاهای سالم مثل غلات کامل، میوه ها و سبزی های تازه، ماهی ها و لبنیات به بهبود این مشکل کمک میکند. علاوه بر روش های درمانی مختلف طب فیزیکی مانند لیزر تراپی، مگنت تراپی، فیزیوتراپی برای زانو درد و درمان زانودرد با تزریق ژل ، تغذیه و سبک زندگی سالم در پیشگیری از زانودرد بسیار موثر است.

مواد غذایی مفید برای درد زانو

برخی مواد غذایی اثر ویژهای در کاهش درد زانو دارند که به اختصار در موردشان صحبت خواهیم کرد:

سیر و پیاز: این دو ماده غذایی که ضد میکروب هستند، در کاهش بروز همه عفونت ها موثرند و دردهای مرتبط با عفونت را کاهش میدهند. به علاوه حاوی ترکیبی به نام دی آلیل سولفید هستند که در کنترل متالوپروتئینازهای خارج سلولی موثرند. این آنزیم ها در تغییر و خرابی مفاصل مشارکت میکنند و بنابراین به زبان ساده تر مصرف سیر و پیاز موجب کاهش آسیب مفاصل میشود. همچنین کوئرستین که در پیاز، انگورقرمز و سیب یافت میشود، در کاهش زانو درد مفید است.

کنجد: کنجد یکی از منابع بسیار مفید برای جذب آهن، روی و مخصوصاً کلسیم به حساب می آید و افرادی که به مصرف شیر رغبت ندارند می توانند از کنجد برای تامین کلسیم استفاده کنند. دانه کنجد دارای 20 تا 25 درصد پروتئین، 50 درصد چربی و به نسبت مساوی اسید لینولئیک و اسید اولئیک است. مصرف کنجد نه تنها موجب افزایش کلسترول خون نمی شود، بلکه موجب کاهش کلسترول بد خون نیز میشود و مخلوط کردن کنجد با سایر غذاها موجب غنی تر شدن آنها میشود.

سنجد: سنجد دارای خواص آنتی اکسیدانی بوده و سرشار از مواد معدنی و ویتامین ها است. این ماده غذایی به دلیل خواص آنتی اکسیدانی و ضد التهابی خود در درمان بسیاری از بیماریها به ویژه بیماریهای قلبی، عروقی و دردهای استخوانی موثر است. در طب سنتی نوشیدن شیر گرم به همراه پودر سنجد برای کاهش درد زانو توصیه میشود.

روغن زیتون: روغن زیتون خواص ضدالتهابی دارد و مصرف شکل های خوراکی آن باعث کاهش مشکلات مفصلی میشود. همچنین ماساژ زانو با روغن زیتون به ویژه اگر گرم باشد در کاهش درد موثر است. در طب سنتی ماساژ زانو با روغن زیتون همراه زردچوبه و یا خردل توصیه شده است.

مـاهی: ماهی ها به خصوص ماهیهای چرب منابع ویتامینD و اسیدهای چرب امگا-۳ هستند که هر دو برای کاهش دردهای مفصلی توصیه شده اند. ماهی های کوچک مثل ماهی کیلکا را میتوان با استخوان مصرف کرد که در این صورت منبع سرشار کلسیم هم خواهند بود.

سویا و آووکادو: مطالعات متعددی حاکی از اثر مصرف این دو ماده غذایی در کاهش دردهای مفصلی هستند. اثرات مفید سویا ناشی از اسیدهای چرب مفید و نیز ترکیبات شبه هورمون زنانه بوده که ممکن است از پوکی استخوان نیز پیشگیری کنند. همچنین ایزوفلاوون های سویا اثرات ضدالتهابی نیز دارند. اگر به شیر حساسیت دارید یکی از بهترین انتخابها استفاده از شیر سویا به ویژه انواع غنی شده آن است. اضافه کردن فرآورده های سویا به رژیم غذایی اثرات مفید متعددی مثل کاهش خطر بیماریهای قلبی، عروقی و برخی سرطان ها را نیز در بردارد. البته زنانی که قصد بارداری دارند و زنان باردار باید در استفاده شکل های دارویی آن احتیاط کنند و مصرف آن در زنان مبتلا به سرطان سینه باید با مشورت پزشک باشد. برای مصرف مکمل های غذایی با تیم درمان مشورت کنید اگرچه دریافت مواد مغذی از طریق غذاها عموما بهتر از مصرف مکمل ها است، اما در برخی افراد ممکن است نیاز به دریافت مکمل های غذایی باشد. شایان ذکر است که همواره مصرف مکمل باید با تجویز تیم درمان باشد.

روغن ماهی و امگا ۳: در ابتدا باید یادآور شویم که مکمل روغن ماهی تفاوت عمدهای با مکمل امگا-۳ دارد. روغن ماهی علاوه بر امگا-۳ حاوی ویتامینهای A و D نیز هست، به همین دلیل مصرف آن باید حتما زیر نظر متخصص باشد. قبل از تجویز این مکمل در سالمندان باید وضع ویتامین A بررسی شود و مصرف آن در زنان باردار مجاز نیست. مکمل امگا-۳ فقط حاوی این اسید چرب است که ممکن است از ماهی و یا دیگر منابع آن تهیه شده باشد. این مکمل به دلیل اثر ضد التهابی در زانو درد مورد توجه قرار گرفته است. در خرید مکمل های تهیه شده از ماهی توجه کنید که بدون جیوه باشد. منابع غذایی اسیدهای چرب امگا-۳ ، ماهیهای چرب، سویا، کلزا و مغزها هستند.

ویتامین D و کلسیم: این مکمل ها عمومی ترین مکمل های مصرفی در سالمندان هستند و اثرات مفیدی در سلامتی آنها دارند. در مبتلایان به زانو درد که بالای ۶۰ سال سن دارند و یا مبتلا به پوکی استخوان هستند، مصرف این مکمل ها توصیه میشود. بهترین منبع غذایی کلسیم لبنیات کم چرب و سپس سبزیجاتی مثل کلم، شلغم و براکلی، لوبیای سویا، بادام و کنجد است. ویتامین D در زرده تخم مرغ و ماهیهای چرب یافت میشود، اما در بیشتر مردم مقدار دریافت آن از طریق غذا ناکافی است. همانطور که میدانید این ویتامین با قرارگرفتن در معرض نور خورشید در پوست ساخته میشود و بنابراین ۱۰ تا ۱۵ دقیقه تماس پوست صورت و دست ها با نور خورشید تامین کننده مقدار کافی این ویتامین میباشد.

ویتامین C: ویتامین C در ساخته شدن غضروف ها نقش اساسی دارد، بنابراین احتمال اثر مثبت مصرف مکمل آن در کاهش درد زانو مطرح شده است. همچنین بالا رفتن سطح این ویتامین در خون موجب کاهش التهاب شده و با بروز آرتریت روماتوئید رابطه عکس دارد. این ویتامین جذب کلسیم را افزایش می دهد و بنابراین در کاهش پوکی استخوان هم موثر است. البته اگر چه مکمل ویتامینC در دردهای مفصلی توصیه شده، اما اثر مثبت آن هنوز ثابت نشده است. منابع غذایی آن شامل میوه ها و سبزیجات تازه به ویژه مرکبات است.

ویتامین های گروه B: مصرف مکمل ویتامین های گروه B، به ویژه B1 در دردهای مفصلی مورد بررسی قرار گرفته است. اگر چه برخی مطالعات حاکی از کاهش درد بوده که به اثر این ویتامین ها در سیستم عصبی نسبت داده میشود، اما اظهار نظر قطعی نیاز به مطالعات بیشتر دارد.

گلوکزآمین و کندروئیتین: گلوکزآمین یک آمینوساکارید محلول در آب و کندروئیتین یک پلیمر دی ساکاریدی است که هر دو از ترکیبات طبیعی غضروف انسان هستند. این مکمل رایج ترین مکمل برای دردهای مفصلی است که ادعا شده از تحلیل غضروف ها جلوگیری کرده و متابولیسم غضروف را تحریک میکند. بهترین فرم آن ترکیبات سولفاته آن است که حداکثر زیست دسترسی را دارد، اما احتمال مداخله آن با داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی وجود دارد و همچنین ممکن است مشکلات تنفسی را تشدید کند. به علاوه، گلوکزآمین اثر نامطلوبی بر حساسیت انسولین دارد و بنابراین در بیماران دیابتی و احتمالا فشارخون بالا باید با احتیاط مصرف شود.

ادویه های مفید: اثر برخی ادویه ها هم در کاهش زانو درد مورد توجه قرار گرفته است. برخی از آنها از طریق خوراکی و برخی از طریق جلدی موثرند. ادویه هایی مثل آویشن، ریحان، گشنیز و بابونه ممکن است در کاهش عوارض زانودرد موثر باشند. اگر چه اثر آنها هنوز ثابت نشده، اما با توجه به اینکه اضافه کردن این موادغذایی به صورت چاشنی به غذاها اثر ثابت شدهای در بهبود کلی سلامت دارد، اضافه کردن آنها به عنوان طعم دهنده به ویژه جایگزینی آنها با موادغذایی مضری مثل سس های چرب و روغن های مضر توصیه می شود. یکی از مضرترین ادویه های مصرفی ما که باید از غذاها حذف شود نمک است. درست است که بدن ما نیاز به دریافت ۶ گرم نمک در روز دارد، اما دریافت غذایی ما به ویژه از طریق موادغذایی آماده آن قدر بالا است که نیازی به اضافه کردن نمک نیست. نمک از چندین راه موجب تشدید درد زانو میشود که اصلی ترین آنها افزایش دفع کلسیم است. زنجبیل و زردچوبه توجه ویژه ای را در درمان دردهای مفصلی به خود جلب کرده اند و حتی اشکال دارویی آنها هم تهیه شده که در ادامه در مورد آنها صحبت میشود.

زنجبیل: امروزه اثر زنجبیل در بسیاری از بیماریها از جمله دردهای مفصلی مورد توجه قرار گرفته است. زنجبیل ریشه ای است که طبع گرم داشته و خواص آنتی اکسیدانی آن نیز مورد توجه قرار گرفته است. زنجبیل به صورت کپسول، پودر و یا ژله های جلدی در دسترس است. به هرحال برای مصرف آن حتما با پزشک خود صحبت کنید، زیرا مصرف آن در برخی افراد به ویژه افرادی که داروهای آنتی اکسیدانی و یا رقیق کننده خون مصرف میکنند ممکن است خطرآفرین باشد، همچنین افراد مبتلا به فشار خون بالا و بیماری قلبی، عروقی باید در مصرف آن احتیاط کنند. زنجبیل به عنوان ادویه به بسیاری از غذاها و شیرینی ها اضافه میشود. اضافه کردن آن به سبزیجات بخار پز طعم خوبی ایجاد میکند. نوشیدن یک فنجان شربت زنجبیل قبل از خواب در درمان دردهای مفصلی موثر دانسته شده، این شربت با اضافه کردن یک قاشق سوپ خوری عسل و یک قاشق زنجبیل به یک فنجان آب جوش تهیه میشود.

زردچوبه: در طب سنتی برای درمان زانو درد، از پمادهای جلدی زردچوبه استفاده میشود. دانشمندان امروزه معتقدند که احتمالا خواص ضدالتهابی زردچوبه موجب کاهش عوارض آرتریت روماتوئید میشود. البته خواص ضد درد و ضد میکروبی آن هم میتواند موثر باشد. امروزه شکل دارویی آن با نام کورکومین curcumin هم تهیه شده و در بازار موجود است، اما مصرف آن به ویژه مقدار مصرفی در روز باید توسط پزشک تعیین شود. نکته دیگر در مورد زردچوبه نحوه اضافه کردن آن به غذا و نحوه نگهداری آن است، زیرا نور و حرارت ممکن است ترکیبات موثر آن را کاهش دهد.

مصرف مایعات: دقت کنید دریافت آب کافی موجب کاهش زانودرد می شود که ممکن است از طریق کمک به دفع مواد زاید ایجاد کننده درد و مهمتر از آن کاهش خشکی زانو باشد. یکی از راههای افزایش دریافت مایعات، مصرف نوشیدنی های مفیدی مثل چای سبز است. چای سبز سرشار از آنتی اکسیدان ها است که موجب کاهش التهاب میشود.

اثرات تغذیه سالم بر زانو درد

ایجاد تغییر در رژیم غذایی و سبک زندگی سالم با کاهش اثرات التهاب در بدن به جلوگیری از تشدید و یا ابتلا به بیماریهای مفاصل و استخوان ها مانند آرتروز و روماتیسم کمک می کند. همچنین با تنظیم متابولیسم طبیعی بدن می تواند باعث افزایش کارایی و تقویت عضلات مفاصل و استخوان ها گردد. همچنین رژیم غذایی سالم با عث کاهش وزن و کاهش فشار بر روی اندام ها بخصوص زانوها می گردد و خطر ابتلا به بسیاری از بیماریها را کاهش می دهد.