سالك يك بيماري پوستي است كه بوسيله گزش پشه خاكي آلوده به نوعي انگل، منتقل ميشود. سالانه حدود دو ميليون مورد اين بيماري در سراسر دنيا و از جمله ايران اتفاق ميافتد.
سالك در ايران در بسياري از نقاط وجود داشته است؛ بطوري كه در استانهاي گلستان، سمنان، اصفهان، يزد، كرمان، فارس، هرمزگان، بوشهر، اهواز، ايلام و سيستان و بلوچستان شيوع بالايي دارد و سالانه بالغ بر 20 هزار مورد مبتلا به سالك در كشور ثبت و گزارش ميشود.
سالك چگونه منتقل ميشود ؟
سالك توسط گزش برخي گونههاي پشه خاكي آلوده منتقل ميشود. پشه خاكي بسيار كوچك است و اندازه آن حدود يك سوم پشههاي معمولي است و به سختي ديده ميشود. در ايران دو نوع سالك شهري (نوع خشك) و روستايي (نوع مرطوب) وجود دارد. در سالك نوع شهري (خشك) مخزن بيماري عمدتا بيماران مبتلا و به طور تصادفي سگها هستند. به اين ترتيب پشه خاكي ماده پس از خونخواري از اطراف زخم سالك، آلوده شده و در خونخواري مجدد در فرد سالم باعث انتقال بيماري ميشود.
در سالك نوع روستايي (مرطوب) موشهاي صحرايي مخزن بيماري هستند و پشه خاكي ماده پس از خونخواري از موش صحرايي مبتلا، آلوده شده و در خونخواري مجدد در فرد سالم باعث انتقال بيماري ميشود.
علائم سالك
پس از چند هفته تا چند ماه از گزش پشه خاكي آلوده، برجستگي كوچك قرمز رنگي ظاهر شده كه به تدريج بزرگ و بزرگتر شده و مركز آن زخم ميشود. تعداد ضايعات معمولا يكي است اما ممكن است متعدد نيز باشد. در سالك نوع روستايي ترشحات چركي بر روي زخم وجود دارد و اطراف آن قرمز و برجسته است كه به همين دليل به آن نوع مرطوب گفته ميشود.
در سالك نوع شهري ضايعه معمولا بدون ترشح و چرك است؛ بنابراين به آن نوع خشك نيز ميگويند. احتمال عفونت ثانويه با باكتريها نيز وجود دارد. ضايعات معمولا بدون درد و خارش است.
چرا سالك يك بيماري جدي است ؟
ضايعه سالك به شكل يك زخم بد شكل ممكن است براي بيشتر از يكسال باقي بماند( به همين علت سالك نامگذارى شده است ) . اين موضوع ممكن است اثرات رواني در بيمار حتي پس از بهبودي را به دنبال داشته باشد. در برخي موارد با تهاجم به پلك و بيني ممكن است موجب ايجاد ضايعه ماندگار در چهره و يا تغيير شكل شديد در بيمار شود. همچنين ايجاد عفونت ثانويه با باكتريها، ممكن است عوارض شديدي را ايجاد كند.
آيا پيشگيري از ابتلا به سالك ممكن است ؟
بنابر اعلام مركز مديريت بيماريهاي وزارت بهداشت، با رعايت موارد ذيل ميتوان احتمال ابتلا به سالك را بسيار كاهش داد و يا اصلا به آن مبتلا نشد:
- در مناطقي كه اين بيماري وجود دارد حتيالامكان در هنگام غروب آفتاب و شب از خانه خارج نشويد، چرا كه در اين زمان پشه خاكي حداكثر فعاليت را دارد.
- روي پنجرهها توري مناسب نصب و پشت درها پرده مناسب آويزان كنيد تا امكان ورود پشه خاكي به داخل خانه به حداقل برسد.
- هنگام غروب آفتاب و در طول شب از پشه بند آغشته به حشره كش استفاده كنيد.
- براي از بين بردن پشهها در داخل اطاقها از اسپري حشرهكش استفاده كنيد.
- در صورت بروز سالك درمان خود را جدي بگيريد؛ چرا كه در نوع شهري امكان انتقال بيماري به افراد سالم وجود دارد.
- خانه خود را با فاصله مناسب از اصطبل دامها بسازيد.
- در جمع آوري و دفع مناسب زباله، نخالههاي ساختماني و تسطيح مخروبهها كه مكانهاي مناسبي براي تكثير پشه خاكي هستند، دقت كنيد و با مسئولان مربوطه همكاري كنيد.
- جهت معدوم كردن جوندگان در نوع روستايي با مسوولان ذيربط همكاري كنيد.
- در كنترل بيماري در سگها و نگهداري بهداشتي سگها در نوع شهري با مسئولان همكاري كنيد.
آيا بيماري سالك نياز به درمان دارد ؟
در سالك نوع شهري از آنجا كه بيماران مخزن بيماري هستند، لازم است بيماران تحت درمان قرار گيرند؛ چرا كه با درمان و بهبود، حالت مخزن بودن آنها از بين ميرود. به اين ترتيب خطر آلوده شدن پشههاي خاكي و انتقال بيماري وجود نخواهد داشت.
در سالك نوع روستايي تنها موارد خاص تحت درمان قرار ميگيرند. اين موارد شامل ضايعات بيشتر از 3 سانتيمتر، ضايعات موجود در صورت، تعداد بيشتر از 3 ضايعه، ايجاد ضايعه منتشر سالكي و وجود ضايعه در روي مفاصل است.
درمان سالك به دو صورت موضعي و عضلاني انجام ميشود. درمان موضعي بصورت تزريق دارو و به اطراف زخم هفتهاي يكبار و يخ زدن آن توسط مواد خاص (كرايو) دو هفته يكبار (حداكثر 12 هفته) انجام ميشود. درمان عضلاني نيز به صورت تزريق روزانه دارو به مدت 14 روز (در نوع روستايي) و 21 روز (در نوع شهري) است.
پانسمان ضايعه سالكي در كنترل بيماري از اهميت خاصي برخوردار است. پانسمان ضايعه ضمن پيشگيري از عوارض عفوني، باعث جلوگيري از آلوده شدن پشه خاكي و قطع زنجيره انتقال ميشود. بنابراين لازم است محل زخم را روزانه يك يا دو بار با آب لوله كشي و صابون شسته و با بتادين يا پماد اكسيددوزنگ پانسمان شود.
