نشانه های درد زانو ناشی از پارگی مینیسک

دکتر علی نقره کار [ متخصص درد ]آدرس وب سایت : www.dr-noghrekar.ir
آدرس مطب : تهران، میدان آرژانتین، ابتدای خیابان الوند، ساختمان مرکزی پزشکان،طبقه اول تلفن مطب : 88670088 - 021

همان طور که می دانید، درد های زانو از شایع ترین انواع درد های مفصلی و استخوانی هستند. زانو درد به دلایل مختلف اتفاق می افتد. یکی از عوامل آسیب دیدگی و درد های زانو، پارگی مینیسک است. در ادامه به توضیح و توصیف این نوع آسیب دیدگی می پردازیم. راه های تشخیص و علائم این نوع زانو درد را مشخص می کنیم.

بسیاری از مردم این تصور را دارند که درد های زانو به خصوص پارگی مینیسک فقط به کمک جراحی درمان می شود. ولی آیا واقعاً همیشه انجام عمل جراحی ضروری است؟ در ادامه روش های کاهش درد و کمک به تسریع فرآیند درمان و همچنین کنترل و پیش گیری از آسیب دیدگی مجدد را هم مورد بررسی قرار می دهیم.

پارگی مینیسک زانو چیست و چطور اتفاق می افتد؟

قبل از هر چیز باید با مینیسک آشنا شوید و بدانید که این عضو چیست و چه کاری انجام می دهد. مینیسک از دو عضو حلالی شکل تشکیل شده است که در بالای استخوان تیبیا یا همان استخوان ساق پا قرار گرفته است. مینیسک جنسی غضروفی دارد. مینیسک میانی در وجه داخلی زانو قرار گرفته است و مینیسک جانبی همان طور که از نامش پیداست، در قسمت خارجی زانو قرار دارد.
مینیسک ها مثل غضروف ها بدون رگ و عصب هستند. یعنی بدن قادر نیست به آن ها هیچ دستوری بدهد و همچنین این بافت ها قابل ترمیم هم نیستند چرا که هیچ نوع رگ خونی برای تغذیه به آن ها وارد نمی شود. البته خارجی ترین بخش مینیسک داخلی از حمایت رگ های خونی بهره می برد. این نوع ساختار بافتی مینیسک ها عملاً باعث ایجاد مشکل می شود. چرا؟ به این دلیل که وقتی مینیسک ها دچار مشکل شوند، مثلاً وقتی پاره می شوند، دیگر هیچ راهی برای تغذیه و حمایت و ارسال ترکیبات لازم برای بازسازی وجود ندارد. در نتیجه باید گفت که مینیسکی که پاره می شود، دیگر به صورت خود به خودی و توسط بدن قابل درمان نیست.

ولی اصلاً مینیسک چه وظیفه ای بر عهده دارد و اگر دچار پارگی و آسیب دیدگی شود، چه مشکلی برای ما به وجود می آید؟ کار مینیسک این است که به عنوان یک لایه محافظ و ضربه گیر و در واقع مثل یک بالش میان استخوان تیبیا (استخوان ساق پا) از پایین و استخوان فمور (استخوان ران) از بالا، قرار بگیرد. مینیسک با میانجی گری بین این دو استخوان قادر خواهد بود وزنی که به مفصل زانو وارد می شود را به خوبی توزیع کند. به علاوه به خاطر وجود همین مینیسک است که زانوی ما قادر است دامنه حرکتی زیادی که تجربه می کنیم را داشته باشد.

تشخیص پارگی مینیسک زانو

برای تشخیص پارگی مینیسک زانو فقط یک راه وجود دارد و آن هم این است که از زانویی که احساس می شود که دچار آسیب شده است عکس برداری شود. عکس برداری البته فقط می تواند با استفاده از ام آر آی انجام شود. عکس برداری با اشعه ایکس که در مورد تشخیص انواع بیماری های استخوانی بسیار رایج است اینجا به کار نمی آید چرا که در این عکس برداری فقط بافت های استخوانی مشخص می شوند در صورتی که در این جا ما قصد بررسی وضعیت مینیسک زانو که یک بافت غضروفی است (و در عکس مشخص نمی شود) را داریم.

علت پارگی مینیسک زانو

پارگی مینیسک زانو به حالتی گفته میشود که در آن مینیسک دچار آسیب دیدگی و جراحت شده باشد. پارگی مینیسک می تواند بسیار بزرگ باشد طوری که اطراف و لبه های آن در مفصل گیر بیفتند. گاهی پارگی آنقدر جزئی و کوچک است که فقط کمی التهاب را به همراه دارد.

پارگی مینیسک میانی بسیار شایع تر از پارگی مینیسک جانبی است. یکی از انواع رایج پارگی های مینیسک، پارگی نوع دسته سطلی است. اسم عجیب این نوع پارگی از آن جایی می آید که در آن مینیسک از وسط ترک می خورد هر چند که حلقه داخلی همچنان سالم باقی می ماند.
دو دلیل عمده وجود دارد که باعث پارگی بافت غضروفی در زانو می شود.این دو عامل همان مواردی هستند که تقریباً در تخریب و آسیب دیدگی غضروف های بخش های مختلف بدن نقش دارند. اولین مورد آسیب دیدگی و جراحت ناشی از ضربه های فیزیکی و فشار و تنش شدید است. مورد دوم که شایع تر از نوع اول هم هست، تغییر شکل و فرسایش در طول زمان است.

آسیب دیدگی و جراحات معمولاً به علت چرخش و پیچش شدید مفصل یا حرکات دیگر که باعث فشار زیاد به مینیسک می شوند، ایجاد می شود. وقتی زانو کمی در حالت خمیده است و در حال تحمل وزن بدن است، حرکت پیچشی و چرخشی به شدت می تواند به آن آسیب برساند.
آسیب دیدگی ناشی از فرسایش ولی زمانی اتفاق می افتد که ما یک سری حرکات و فعالیت های نامناسب در طول یک دوره طولانی داشته باشیم. یکی از عواملی که به فرسایش مینیسک کمک می کند، افزایش سن است. با بالا رفتن سن، بافت ها آمادگی و قدرت اولیه خود را از دست می دهند و در نتیجه بیشتر در معرض آسیب های طولانی مدت و فرسایشی قرار می گیرند.

علائم رایج در پارگی مینیسک زانو

افرادی که پارگی مینیسک زانو را تجربه می کنند معمولاً از درد زانو شکایت می کنند. هنگام پارگی مینیسک زانو معمولاً علائمی مثل تورم، درد، التهاب در مفصل مشاهده می شود. به علاوه مسائل دیگری مثل سر و صدا کردن، گیر کردن یا قفل شدن زانو هم می تواند مشاهده شود. گاهی هم وقتی که اوضاع بدتر است، ممکن است زانو به شدت سفت و خشک شود و دامنه حرکتی آن به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کند. مثلاً دیگر بیمار قادر نباشد زانو را به طور کامل باز کند. این علائم البته بیشتر در حالتی اتفاق می افتد که پارگی مربوط به مینیسک میانی باشد.
از آن جایی که پارگی مینیسک میانی بسیار شایع تر از پارگی مینیسک جانبی است، دانستن علائم مربوط به پارگی مینیسک میانی اهمیت بیشتری دارد.

روش درمان پارگی مینیسک زانو

اولین چیزی که باید در مورد درمان پارگی مینیسک زانو بدانید این است که اگر حتی پارگی و آسیب دیدگی مینیسک زانو از طریق ام آر آی تشخیص داده شده باشد، باز هم نمی توان سریع نتیجه گرفت که حتماً عمل جراحی باید انجام شود. در واقع استفاده از تصویر برداری ام آر آی فقط برای تشخیص و قطعیت پارگی مینیسک است و لزوماً به معنی بی فایده بودن تمام راه حل های دیگر نیست.
جالب است بدانید که برای درمان و بهبود پارگی مینیسک روش های مختلفی وجود دارد. در همین زمینه تحقیقاتی در ژورنال پزشکی نیو انگلند (New England) چاپ شده است که در آن محققان دریافتند که انجام ورزش های فیزیوتراپی اثر قابل توجهی در بهبود درد ناشی از پارگی مینیسک زانو دارد. در واقع این روش تا حدی مؤثر است که می تواند نیاز به انجام عمل جراحی را کاملاً از بین ببرد و به همان اندازه اثر گذاری داشته باشد.
بسته به نوع پارگی مینیسک، شدت آن و محل آن و البته میزان پیگیری شما در مورد انجام ورزش ها و آمادگی بدنی و ...، می توان گفت که انجام ورزش های فیزیوتراپی برای رفع نیاز و ضرورت انجام عمل جراحی کافی است.
در این ورزش ها علاوه بر انجام حرکات کششی، حرکات تقویتی عضلانی هم انجام می شود. در این ورزش ها عضلات اطراف زانو تقویت می شوند که نتیجه آن کاهش استرس های جانبی و فشار مستقیم به زانو است. این تغییر وضعیت و افزایش آمادگی زانو نهایتاً می تواند به عدم نیاز به انجام جراحی منجر شود.

شرایط درمان مینیسک زانو مانند درمان برای بیشتر مفاصل شامل چند مرحله اصلی و اصول کلی است. اول از همه باید سعی شود التهابی که در مفصل ایجاد شده است از بین برده شود یا کاهش داده شود. در مراحل بعدی افزایش دامنه حرکتی و در نهایت تقویت عضلات و بالا بردن آمادگی مفصل مورد توجه قرار می گیرد.
التهاب و تورمی که در مفصل ایجاد شده است با استفاده از روش های مختلف مثل یخ درمانی می تواند کاهش داده شود. البته اگر لازم باشد و مایل باشید می توانید از دارو های ضد التهاب هم استفاده کنید. در موارد شدید تر می توانید استفاده از تزریق مستقیم کورتیزون (که ترکیبی با خاصیت ضد التهابی است) استفاده کنید. این تزریق مستقیم در زانو و در بخشی که مورد نظر است انجام می شود. البته باید به یاد داشته باشید که استفاده از روش هایی مثل مصرف دارو یا تزریق مستقیم باید حتماً تحت نظر پزشک متخصص انجام شود.

علت اینکه اول از همه به کاهش و بر طرف کردن التهاب و ورم پرداخته می شود این است که تورمی که در مفصل ایجاد می شود باعث می شود هم قدرت و توانایی مفصل کاهش پیدا کند و هم دامنه حرکتی آن بسیار محدود شود. به همین علت است که در اولین قدم برای درمان پارگی مینیسک زانو، کاهش التهاب در دستور کار قرار می گیرد. التهاب باعث می شود فشار در مفصل زانو افزایش پیدا کند و حرکت مفصل به شدت کاهش پیدا کند. به علاوه التهابی که در مفصل ایجاد می شود اختلال در عملکرد طبیعی عضلات را به دنبال دارد. در نتیجه باید گفت که اگر حتی مقدار کمی التهاب در مفصل وجود داشته باشد، باز هم عضلات اطراف مفصل قادر به انقباض کامل نخواهند بود و عملکردشان دچار مشکل خواهد شد.
کاهش محدوده حرکتی مفصل همیشه ممکن است اتفاق نیفتد. این مسئله بستگی به شدت آسیب دیدگی و التهاب و تورمی دارد که در مفصل به وجود می آید. استفاده از دوچرخه ثابت برای افزایش دامنه حرکتی زانو بسیار مؤثر است. در این نوع ورزش زانوی شما مرتباً یک سری حرکات مشخص را به صورت تکراری و پشت سر هم انجام می دهد. این کار باعث افزایش تولید مایع روان کار مفصل که به آن مایع زلاله ای یا مایع مفصلی می گویند، می شود. مایع مفصلی به نوبه خود باعث روان کاری، حرکت بهتر و نرم تر مفصل می شود که نتیجه آن کاهش التهابی است که در مفصل وجود دارد.
مرحله بعد از افزایش دامنه حرکتی مفصل همان طور که گفتیم تمرکز کردن بر روی تقویت عضلات و حمایت بیشتر از مفصل زانو است. توانایی عضلانی مفصل عامل مهمی در بازیابی و کمک به بهبود هر چه سریع تر آسیب دیدگی زانو است. درست است که پارگی مینیسک با این روش ها برطرف نمی شود ولی زانو همچنان می تواند عملکرد طبیعی و نرمال خود را داشته باشد. یکی از عضلات مهم در مورد مشکلات و آسیب دیدگی های زانو، عضلات چهار سر ران هستند. عضلات چهار سر زانو در جلوی ران قرار دارند. این عضلات مهم ترین عضلات در حرکات زانو به حساب می آیند. ولی در کنار تقویت این عضلات باید عضلات دیگر اطراف زانو و ران را هم تقویت کنید. علت این کار حفظ تعادل عضلانی در بدن است. یعنی اگر شما قصد تقویت عضلات جلوی ران را دارید، باید عضلات پشت ران را هم در کنار آن تقویت کنید.

انجام عمل جراحی

گاهی اوقات آسیب دیدگی به شکلی است که با انجام همه روش های درمانی ممکن، مشکل همچنان پا برجا باقی می ماند و علائم آن هم بر طرف نمی شوند. اگر وضعیت این طور باشد، راهی به غیر از استفاده از عمل جراحی برای بهبود آسیب وارد شده به زانو وجود ندارد. از آن جا که بافت غضروفی مینیسک زانو هیچ گونه رگ خونی ندارد و در نتیجه از نظر مواد مغذی هیچ راهی برای تغذیه ندارد، بیشتر آسیب هایی که برایش رخ می دهد، ترمیم نمی شوند.
در نتیجه باید گفت که راه حل نهایی برای درمان پارگی مینیسک زانو در صورتی که استفاده از روش های دیگر برای بازگرداندن عملکرد طبیعی زانو موفقیت آمیز نبوده باشند، انجام جراحی است. هدف از انجام جراحی هم این است که بخشی از مینیسک که آسیب دیده است برداشته شده یا برش داده شود. این جراحی از طریق آرتروسکوپی انجام می شود.
انجام جراحی به کمک آرتروسکوپی بسیار ساده تر از جراحی معمولی است. در این روش لازم نیست برش بزرگ در بافت ها ایجاد شود. روش آرتروسکوپی شبیه به آندوسکوپی است. در این روش یک برش کوچک در بافت ها انجام می شود و یک دوربین کوچک به داخل ارسال می شود. در نتیجه از طریق همان سوراخ های کوچکی که ایجاد شده است جراحی انجام می گیرد. به این صورت انجام جراحی بسیار ساده تر از قبل صورت می گیرد.
گاهی اوقات هم لبه مینیسک میانی نیاز به ترمیم دارد که با عمل جراحی انجام می شود. بعد از عمل جراحی باید از زانو مراقبت شود. بیمار در این مرحله باید از ایجاد فشار زیاد بر روی زانو خود داری کند تا زانو و بافت های آن فرصت ترمیم داشته باشند. شاید دوره بازیابی جراحی مینیسک زانو زیاد باشد ولی رعایت اصول توصیه شده در این دوران قطعاً ارزشش را دارد چرا که در انتها مینیسک پاره شده به طور کامل بهبود پیدا می کند.
در میان جراحی های مختلفی که بر روی زانو انجام می شود، بازیابی جراحی پارگی مینیسک زانو از همه سریع تر است. مثلاً اینکه نیاز به استفاده از عصای زیر بغلی فقط به مدت چند روز لازم است و بعد از آن می توانید بدون وسیله کمکی به راحتی حرکت داشته باشید. فیزیوتراپی هم بعد از عمل برای تسریع فرآیند بازیابی انجام می شود. این کار برای کاهش تورم و افزایش دامنه حرکتی زانو و همچنین تقویت عضلات انجام می شود.

بعد از عمل جراحی همیشه التهاب و تورم به وجود می آید. رساندن این تورم به حداقل ممکن کلید اصلی برای گرفتن بهترین نتیجه ممکن است. تورم باعث افزایش درد، کاهش دامنه حرکتی و همچنین اخلال در حرکت و کارکرد عضلات می شود. البته پس گذشت مدت کوتاهی از انجام عمل جراحی، شما قادر خواهید بود راه بروید و فعالیت های مختلف داشته باشید ولی اگر بخواهید سریع تر وضعیت به شکل نرمال و سابق بر گردد باید تورمی که به وجود آمده است را کاهش دهید که این کار با کاهش فشار و تنش در زانو و اجتناب از انجام فعالیت های پر فشار انجام می شود.
استفاده از دوچرخه ثابت همان طور که به کاهش التهاب و تورم در پارگی مینیسک زانو کمک می کند، به کاهش التهاب و تورم پس از انجام عمل جراحی هم کمک می کند. در نتیجه دامنه حرکتی زانو با استفاده از وسیله ای مثل دوچرخه ثابت به خوبی افزایش پیدا می کند. همچنین تقویت عضلات چهار سر ران و عضلات دیگر اطراف زانو هم اثر مثبتی در بازیابی هر چه سریع تر از عمل جراحی دارند ضمن اینکه نقش حمایتی مناسبی هم برای کاهش فشار در زانو و جلوگیری از بازگشت مجدد آسیب دیدگی بازی می کنند.