ویتیلیگو(پیسی یا برص) یک بیماری پوستی است که در آن لک های سفید رنگ به دلیل از دست رفتن رنگدانه پوست بوجود می آیند، در ویتیلیگو ملانوسیتها (سلولهایی که رنگدانه تولید می کنند) در پوست، غشاهای مخاطی و شبکیه تخریب شده اند. در نتیجه لکه های سفید پوست درنواحی مختلف بدن ظاهر می شوند.

چه کسانی به ویتیلیگو مبتلا می شوند؟

از هر صد نفر، یک یا دو نفر به این بیماری مبتلا می شوند. حدود نیمی از افرادی که به این بیماری دچار می شوند، قبل از بیست سالگی علایم آن را در خود خواهند یافت. به عبارت بهتر۹۵% افراد مبتلا به ویتیلیگو، قبل از ۴۰سالگی علائم را نشان داده اند. حدود یک پنجم از مبتلایان نیز یکی از افراد خانواده شان به این بیماری مبتلا بوده اند. بیماری تمام نژادها و هر دو جنس را یکسان تحت تاثیر قرار می دهد. بنظر می رسد ویتیلیگو در افراد مبتلا به بیماریهای اتوایمیون شایعتر است.

بیماریهای اتوایمیون بیماریهایی هستند که در آنها سیستم ایمنی شخص علیه ارگانها یا بافتهای بدن خودش واکنش نشان می دهد. این بیماریهای اتو ایمیون عبارتند از : پرکاری غده تیروئید، نارسایی قشر غده فوق کلیه ، آلوپسی آره آتا و أنمی پرنسیوز .البته در کلبیشتر کسانی که پیسی دارند، از نظر سلامتی عمومی در وضعیت خوبی بسر می برند.ویتیلیگو می تواند بیماری ارثی باشد یعنی در بین افراد فامیل بروز کند اطفالی که والدینشان مبتلا به این بیماری هستند بیشتر احتمال ابتلا به ویتیلیگو دارند . بااین حال بیشتر اطفالی که یکی از والدینشان مبتلا به ویتیلیگو باشند به بیماری مبتلا نمیشوند و بیشتر افراد مبتلا به ویتیلیگو سابقه ای از این بیماری را در فامیل ندارند. غالباً در پوست پشت دست ها، صورت و زیر بغل ایجاد می گردد. در اواخر دوران کودکی (۱۲-۹سالگی ) تا میانسالی شایع تر است.

علت ابتلا به ویتیلیگو چیست؟

پیدایش پیسی بت برص نتیجه از بین رفتن سلول های رنگدانه ساز پوست بوده که دلیل آن ناشناخته است. ولی چهار تئوری اصلی دراین زمینه وجود دارد که به عبارت زیر میباشند:
۱- سلول های عصبی که بطور غیرطبیعی فعال شده اند ممکن است با تولید مواد سمی به سلول های رنگدانه ساز آسیب برسانند.
۲- سیستم ایمنی بدن ممکن است در موقع دفاع از بدن در مقابل یک ماده خارجی، رنگدانه پوست را نیز از بین ببرد.
۳- سلول های رنگدانه ساز ممکن است عامل از بین رفتن خودشان باشند. یعنی زمانی که رنگدانه در حال ساخته شدن است، مواد زایدی نیز در کنار آن تولید می شوند که سمی بوده و قادر به از بین بردن خود سلول ها است.
۴- وجود یک نقص ارثی موجب حساس شدن سلول های رنگدانه ساز به آسیب و در نتیجه از بین رفتن ها می شود.

علائم ویتیلیگو چه هستند؟

معمولاً افراد مبتلا به ویتیلیگو (برص) اول از همه به لکه های سفید (پیگمانتاسیون) روی پوستشان توجه می کنند . این لکه ها بیشتر از همه در مناطق در معرض نور از قبیل دستها پاها بازوها ، صورت و لبها شایع هستند . دیگر نقاط شایع لکه های سفید عبارتند از زیر بغل و کشاله ران ، اطراف دهان و چشم ، پره های بینی ، ناف و نواحی تناسلی.

ویتیلیگو معمولاً به یکی از سه الگوی زیر ظاهر می شود : در یک الگو (الگوی کانونی) ناحیه بدون رنگدانه به یک یا تعداد معدودی ناحیه محدود می شود. بعضی افراد نواحی بدون رنگدانه را در یک سمت بدن خود دارند (الگوی سگمنتال). اما در بیشتر افراد مبتلا به ویتیلیگو نواحی فاقد رنگدانه در قسمتهای مختلف بدن بوجود می آید (الگوی ژنرالیزه). علاوه بر لکه های سفید روی پوست، ممکنست افراد مبتلا به ویتیلیگو سفید شدن زودرس موهای سر، ابروها و ریش را داشته باشند. افراد با پوست تیره ممکن است متوجه فقدان رنگ در ناحیه ای در داخل دهانشان بشوند.

علایم شایع

• ماکول ها (نواحی کوچکی بارنگ متفاوت از پوست ) یا لکه هایی با مشخصات زیر:
• صاف ، سفید و غیرقابل لمس با انگشتان هستند.
• گسترش یافته ، نواحی بسیار بزرگ ، با شکل نامنظم و بدون رنگی را تشکیل می دهند.
• معمولاً در هر دو طرف بدن و تقریباً در جای مشابهی قرار دارند.
• قطر آنها از ۳-۲میلی متر تا چند سانتی متر متفاوت است.
• باعث آزار و خارش نمی شوند.
• اختلال باعث خاکستری شدن زود هنگام مو می گردد.

چگونه ویتیلیگو تشخیص داده می شود؟

اگر پزشک به بیماری ویتیلیگو در شخص مشکوک شد ، از او در مورد تاریخچه بیماری اش سوال می کند . نکات مهم در یک تاریخچه پزشکی، سابقه خانوادگی ویتیلیگو ، بثورات ، آفتاب سوختگی یا ضربه های پوست در محل ضایعه فعلی حدود ۳-۲ماه قبل از شروع فقدان رنگدانه ، استرس یا بیماری جسمی و سفید شدن زودرس موها (قبل از ۳۵سالگی) می باشند . علاوه بر اینها لازم است پزشک بداند که آیا بیمار یا فردی از خانواده اش مبتلا به بیماری اتوایمون بوده اند یا حساسیت شدید نسبت به آفتاب داشته اند یا نه.
پزشک بیمار را برای رد کردن بیماری های دیگر معاینه می کند .ممکن است پزشک از محل پوست گرفتار نمونه برداری کند و یا برای بررسی شمارش سلولهای خونی و عملکرد تیروئید، از خون نمونه گیری کند. در برخی بیماران ممکنست معاینه چشم از نظر التهاب برخی قسمتها(Uvitis) توصیه شود . یک تست خون از لحاظ وجودANA (یک نوع آنتی بادی علیه سلولهای خودی) ممکنست انجام شود که به تشخیص وجود دیگر بیماری های اتو ایمون کمک کند.

ویتیلیگو چگونه پیشرفت می کند؟

وسعت، دوره و شدت از دست رفتن رنگدانه در اشخاص مختلف متفاوت است. افرادی که پوست روشنی دارند معمولاٌ در تابستان متوجه تفاوت رنگ مابین نواحی مبتلا و سایر نقاط سالم پوست که برنزه شده اند، می شوند. پیسی در افراد با پوست تیره بسیار واضح تر از روشن پوستان است در موارد شدید ممکن است رنگدانه در همه جای پوست از بین برود و پوست یکسره سفید شود.هیچ راهی برای پیش گویی این که هر فرد چقدر رنگدانه از دست خواهد داد و یا اینکه بیماری وی چقدر طول خواهد کشید وجود ندارد.

یک لک ویتیلیگو به صورت ناحیه ای به رنگ سفید شیری رنگ دیده می شود. با این حال میزان تخریب رنگدانه در هر لک می تواند با سایر لک ها متفاوت باشد. در یک لک ممکن است سایه های مختلفی وجود داشته باشد و نیز یک ناحیه تیره تر، نواحی سفید شده را احاطه کرده باشد. پیسی اغلب با از دست رفتن ناگهانی رنگدانه در یک نقطه از پوست شروع می شود. این فرآیند می تواند ادامه یابد و یا به دلایل ناشناخته، خود به خود متوقف شود.

دوره های از دست رفتن رنگدانه و متعاقب آن ثابت ماندن رنگ لک و دوباره از دست رفتن رنگدانه به طور مدوام تکرار می شوند. بازگشت خودبه خودی رنگ به لک های سفید شده خیلی به ندرت اتفاق می افتد. بعضی از بیماران که تصور می کنند بیماریشان خوب شده، در واقع تمام رنگدانه پوست خود را از دست داده و پوستشان یک دست سفید شده است. گرچه رنگ پوست این افراد یک دست سفید شده ولی آنها باز هم به پیسی مبتلا هستند.

ویتیلیگو در کودکان چگونه درمان می شود؟

معمولاٌ در کودکان از روش های درمان شدید و تهاجمی استفاده نمی شود. در بیماران خردسال استفاده از ضدآفتاب و پوشانیدن لک ها با مواد رنگ کننده بهترین درمان است. کورتون های موضعی را هم با احتیاط زیاد می توان بکار برد. از «پووا» معمولاٌ تا سن ۱۲سالگی استفاده نمی شود، اما در این دورة سنی نوعی از اشعة ماوراءبنفش به نام ماوراءبنفشB با طیف باریک نتایج قابل قبولی در درمان پیسی داشته است.

درمانهای طبی ویتیلیگو

درمان با استروئید موضعی

استروئید موضعی می تواند در برگرداندن رنگ به لکه های سفید کمک کند ، بخصوص اگر در مراحل اولیه بیماری شروع شود . درمان باید دست کم تا سه ماه ادامه یابد تا نتیجه دیده شود.
این روش ساده ترین و کم عارضه ترین شیوه درمانی می باشد ، اما اثر بخشی آن به اندازه روشهای طبی دیگر نمی باشد.

پسورالن فتوکموتراپی

احتمالاٌ سودمندترین روش درمانی ویتیلیگو می باشد . اما وقت گیر است و باید مراقبت کافی برای جلوگیری از ایجاد عوارض که گاهی شدید هم هست ، به عمل آید.
پسورالن یا بصورت موضعی روی پوست قرار می گیرد یا از طریق خوراکی مصرف می گردد و سپس بیمار در مدت زمان معینی در معرض اشعهUV-A قرار می گیرد. درمان موضعی برای افرادی که تعداد لکه های سفیدشان کم است (کمتر از ۲۰%سطح بدن) ، همچنین افراد زیر ۲سال و افرادی که لکه های محدود و مشخص دارند به کار می رود . درمان خوراکی برای مواردی که بیش از ۲۰%سطح بدن درگیر باشد یا افرادی که به درمان موضعی پسورالن پاسخ نمی دهند ، بکار می رود.

دپیگمنیشن

عبارت است از بی رنگ کردن باقیمانده پوست بدن تا تا با لکه های سفید همرنگ شود . این روش برای افرادی که بیش از ۵۰%سطح بدنشان درگیر باشد بهترین انتخاب است ، اما شخصی که به این روش درمان می شود برای همیشه بطور غیر طبیعی نسبت به نور حساس خواهد بود.

البته روشهای درمانی طبی را به شکل زیر نیز می توان تقسیم بندی کرد:

بازگرداندن رنگدانه

کورتون موضعی

داروهای موضعی حاوی کورتون ممکن است در بازگرداندن رنگدانه به نواحی کوچک مبتلا به پیسی مؤثر باشند. این داروها باید همزمان با سایر درمان ها به کار برده شوند مصرف طولانی این داروها می تواند موجب نازک شدن پوست و حتی پیدایش ترک های پوستی در بعضی نواحی شوند. بنابراین استفاده از آنها باید حتماٌ تحت نظارت متخصص پوست باشد.

پووا (PUVA)

در این روش درمان، دارویی به نام پسورالن به بیمار داده می شود، این ماده شیمیایی پوست را نسبت به نور خورشید بسیار حساس می کند. سپس پوست، تحت تابش نوع خاصی از نور ماوراء بنفش به نامUVA قرار می گیرد. دستگاه های درمانی ویژه ای برای این نوع درمان لازم هستند که همه جا در دسترس نمی باشند. در صورت عدم دسترسی به این دستگاه ها، می توان از نور آفتاب که دارایUVA می باشد استفاده کرد. البته امکان تنظیم دقیق مقدار اشعة تابیده شده در صورت استفاده از نور آفتاب وجود ندارد و لذا خطر سوختگی پوست در این روش بیشتر است. وقتی پیسی خیلی محدود است، پسورالن را می توان بر روی پوست مبتلا مالیده و سپس بیمار را در معرض تابشUVA قرار داد.

با این حال معمولاٌ پسورالن را به صورت قرص خوراکی به بیمار می دهند در این روش درمانی بین ۵۰تا ۷۰درصد شانس برگشتن رنگدانه به پوست صورت، بدن، بازوها، ران و ساق پاها وجود دارد. دست ها و پاها خیلی کم به این نوع درمان پاسخ می دهند. معمولاٌ حداقل یک دوره درمان یک ساله به صورت ۱تا ۳بار در هفته لازم است. پووا فقط باید توسط متخصص پوست و تحت شرایط کنترل شده صورت گیرد. عوارض جانبی پووا شامل واکنش های مشابه آفتاب سوختگی هستند. در صورت استفاده طولانی مدت، بر روی پوست کک مک بوجود آمده و پوست مستعد ابتلا به سرطان می شود.

از آنجا که انواع پسورالن موجب افزایش حساسیت چشم نسبت به نور خورشید می شوند، استفاده از عینک های آفتابی محافظ در برابرUVA از شروع درمان تا غروب آفتاب در همان روز ضرورت تام دارد. دلیل محافظت از چشم ها، پیشگیری از ابتلاء زودرس به آب مروارید است معمولاٌ ازPUVA برای بچه های زیر دوازده سال، زنان باردار یا شیرده و یا افراد مبتلا به بعضی از بیماری های خاص استفاده نمی شود.

اشعة ماوراءبنفش

طیف بسیار محدودی از اشعة ماوراءبنفشB قدرت تحریک سلول های رنگدانه ساز را داشته و در درمان پیسی مفید می باشد. این طیف اشعه تنها توسط لامپ های مخصوص و یا سیستم لیزر تولید می گردد. عوارض این روش بسیار کم بوده و در بچه ها نیز قابل استفاده است.

پیوند پوست

انتقال پوست از نواحی طبیعی به نواحی سفید شده فقط در مورد تعداد محدودی از بیماران مبتلا به پیسی امکان پذیر می باشد. معمولاٌ این روش موجب بازگشت کامل رنگ به نواحی مبتلا نمی شود.

موثرترین درمان شناخته شده برای این بیماری استفاده از داروی متوکسی سورالن و بقیه ترکیبات آن و تاباندن اشعه ماورای بنفش به پوست مبتلاست. این کار باید کاملا تحت نظارت پزشک متخصص پوست انجام بگیرد، چون قرار گرفتن بیش از اندازه در برابر این اشعه ممکن است آسیبهای جبران ناپذیری به پوست وارد کند. در کسانی که لکههای کوچک دارند و مدتهاست اندازه آن ثابت مانده و تغییر نمیکند و مشکل ایمنی خاصی هم ندارند، میتوان از روش جراحی و پیوند پوست استفاده کرد. برای این کار پوست قسمت مبتلا جدا میشود و از قسمتهای سالم بدن، پوست پیوندی تهیه و به محل ضایعه پیوند میشود.

اغلب این درمانها، درمانهای قطعی بیماری نیستند. اما بیماران باید به یاد داشته باشند که ممکن است این لکه خود به خود کوچک و محو شوند. احتمال دیگری که وجود دارد، این است که لکه آنقدر گسترش پیدا کند که تمام پوست یک رنگ و سفید شود. از آنجایی که این لکه ها بیشتر در نواحی آشکار به وجود می آیند و مشکلاتی برای وضعیت ظاهری بیماران را موجب میشوند، بیماران اغلب در معرض افسردگی ناشی از این مشکل هستند. به همین دلیل باید پزشک اقدامات لازم برای جلوگیری از افسردگی را هم در نظر بگیرد.

روشهای جراحی درمان ویتیلیگو (برص)

تمام روشهای جراحی روشهای تجربی هستند، چون اثربخشی و عوارض جانبی آنها بطور کامل مشخص نشده است. این روشهای عبارتند از:

1. پیوند پوست بدن خود فرد
2. پیوند پوست با استفاده از ایجاد تاول
3. میکروپیگمانتاسیون (خالکوبی_ Tattoing) یا کاشتن رنگدانه در پوست
4. پیوند ملانوسیتهای کشت داده شده خود فرد

---