تغذیه ماه مبارک رمضان

شهزاد محمدیان [ متخصص تغذیه ورزشی از استرالیا ]آدرس وب سایت : www.armitaclinic.ir
آدرس مطب : شهرک غرب بلوار فرحزادی تقاطع دریا خ نورانی پلاک 19 طبقه سوم تلفن مطب : 22366770 - 021

مطالعات متعددی نقش موثر روزه داری را در بهبود بیماری های مختلف نشان داده اند. در اغلــب بیماریهائی که عادات غلط غذایی، چاقی و افزایش وزن در بروز آنها دخالت دارند روزه داری مفید است. مطالعات نشان داده است روزه گرفتن برای مبتلایان به چربی خون بالا بسیار مفید است و میزان چربیهای نامطلوب موجود در خون را تنظیم می کند و موجب افزایش میزان چربی های مفید خون می شود. علاوه بر این برخی از بیماران مبتلا به NIDDM یا دیابت نوع دوم به کمک پزشک معالج و یک متخصص تغذیه به راحتی می توانند در این ماه روزه بگیرند و از اثرات مفید آن بهره کافی ببرند.

بــه طور کلی پیروی از یک برنامه غذایی صحیح در ایام ماه مبارک رمضان از اهمیت ویژه ای برخوردار است تا هم بتوان عادات غذایی غلط را اصلاح کرد و هم از برکات معنوی این ماه بهره برد.

تغذیه صحیح به هنگام سحر و افطار

در ماه مبارک رمضان نیز مانند همیشه پیروی از برنامه غذایی متنوع و متعادل شامل چهار گروه اصلی غذایی (نان و غلات، میوه ها و سبزیها، گوشت و حبوبات و تخم مرغ، شیر و لبنیات) ضروری است. با رعایــت تـنوع و تعادل در مصرف غذا نیازهای تغذیه ای شامل آب، املاح، ویتامین ها، پروتئین و انرژی مورد نیاز بدن، تامین می شود. توصیه می شود افراد روزه دار همانند زمانی که روزه دار نیستند سه وعده غذا بخورند که این وعده ها شامل افطار، شام و سحر است اما در ماه مبارک رمضان صرف غذا در دفعات کمتر مثلا 2 بار در روز نیز اشکالی ندارد و به شرایط جسمی و توانایی فرد بستگی دارد. بهتر است غذای مصرفی در وعده سحری خصوصیات و ویژگی وعده ناهار را داشته باشد تا از ایجاد گرسنگی در طول روز پیشگیری شود. با توجه به ساعت صرف افطار و تا وعده سحری می توان در فاصله افطار تا سحر یک وعده غذایی مثل شام سبک را صرف کرد کــه البته این به وضعیت خود شخص و تمایل او به صرف غذا بستگی دارد. در هنگام افطار مصرف غذاهای سبک و مختصر شامل گروه های غذایی شیر و لبنیات (مانند شیر و ماست و پنیر) میوه ها و سبزیها و نان و غلات (مانند برنج و نان) توصیه می شود مانند نان و پنیر و سبزی که یکی از عادات خوب غذایی هموطنان در این ایام است. نکته مهم شستشو کامل و ضد عفونی نمودن سبزی مصرفی است که در این دوران باید بیش از پیش به آن توجه نمود. علاوه بر آن مصرف شیر گرم و فرنی و یــا شیر برنج در هنگام افطار مناسب است. استفاده از مواد غذایی آبکی مثل سوپ، آش، حلیم بــدون روغن (حلیم منبع خوبی از مواد نشاسته ای، فیبر، پتاسیم و منیزیوم است) و همچنین مایعات به هنگام افطار و سحر موجب حفظ تعادل آب و املاح فرد روزه دار می شود.

علاوه بر آن استفاده از سبزیها و میوه ها در هنگام افطار و همچنین در فاصله زمانی بین افطار تا سحر به دلیل اینکه منبع خوبی از فیبر هستند و برای دستگاه گوارش بسیار مفید است و مانع بروز یبوست می شود بسیار مناسب است. توصیه می شود در وعده سحری مقدار مناسبی سبزی های مختلف (سبزی خوردن) مصــرف شود. سبزی ها با دارا بودن مواد مغذی مختلف و آب، علاوه بر تامین ویتامین ها و املاح مورد نیاز بدن، از تشنگی فرد در طول روز جلوگیری می کنند. مصرف مواد غذایی شیرین در وعده سحری توصیه نمی شود. مصرف مواد غذایی شیرین با تحریک انسولین موجب ورود قند خون به داخل سلول ها و در نتیجه کاهش قند خون می شوند. به این ترتیب مصرف مـــواد غـــذایی شیرین و حاوی قندهای ساده مثل شیرینی و شکلات در وعده سحری موجب می شود شخص زودتر گرسنه شود. انواع میوه را که حاوی مواد مغذی بسیار مفید برای سلامت بدن است بهتر است در وعده افطار و یا در فاصله افطار تا سحر مصرف کرد.

از کربوهیدرات های پیچیده مثل غلات از جمله گندم، جو و ... حبوبات مثل عدس، لوبیا، نان های سبوس دار و غذاهای حاوی فیبر مثل سبزی ها، حبوبات، غلات، میوه های با پوست مخصوصاسیب ،گلابی، آلو و میوه های خشک در بین وعد های غذایی بیشتر استفاده کنید. این غذاها به آهستگی هضم می شوند، وباعث می شوند احساس گرسنگی کمتری کنید .

توصیه می شود برای تامین آب مورد نیاز پس از صرف افطار و تا قبل از خواب به تدریج انواع میوه، چای کمرنگ و سایر مایعات به ویژه آب برای جبران کم آبی بدن نوشیده شود

فرمول مصرف مایعات در ماه رمضان
متخصصان تأکید می کنند که نوشیدن آب و سایر مایعات در ماه رمضان، فرمول خاصی دارد که در صورت رعایت آن، روزه دار دچار مشکل گوارشی یا بی اشتهایی نمی شود. با این همه توصیه بیشتر کارشناسان تغذیه بر مصرف ٨ تا ١٢ لیوان آب در فاصله افطار تا سحر است.
یک جراح کلیه و مجاری ادراری با تأکید بر اهمیت مصرف مایعات به میزان مورد نیاز بدن می گوید: «روزه داران باید آب کافی در فاصله افطار تا سحر بنوشند تا از بروز عوارض احتمالی بر کلیه ها پیشگیری شود.» به گفته سیمین وحیدی، هم مقدار کم و هم مقدار زیاد آب به سلامت کلیه ها خدشه وارد می کند.
او همچنین به روزه داران توصیه می کند به رنگ ادرارشان توجه کنند: «تغییرات فرم ادراری باید جدی گرفته شود و هر گونه علامتی مانند تکرر، سوزش، بی اختیاری و انسداد ادراری و تغییر رنگ آن به ویژه رنگ خونی باید جدی گرفته شود و مراجعه به پزشک متخصص با بروز این علایم ضروری است.»
افطار و سحر چه بخوریم؟
رفع گرسنگی به اندازه رفع تشنگی در ماه رمضان اهمیت دارد. روزه دار پس از تحمل ١٧ساعت گرسنگی پس از افطار باید از سیستم تغذیه ای درستی پیروی کند. برخی از روزه داران در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﯾﺎ ﺑﻌﺪ از آن به دلیل تغییر الگوی غذایی دﭼﺎر اﺧﺘﻼﻻﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﺒﻮﺳـﺖ، ﺳـﻨﮓ کلیه یا ﻣﺠﺎری ادراری، ﺳﺮدرد، بی حوصلگی، عصبانیت و پرخاشگری می شوند درحالی که با یک رژیم غذایی درست نه تنها هیچ عارضه ای برای روزه دار ایجاد نمی شود بلکه کمکی به سلامت بدن می کند.
کارشناسان تغذیه توصیه می کنند، در ماه رمضان، افطار در دو وعده صرف شود. یعنی یک وعده آن، غذای سبک و ساده مانند شیر یا پنیر و سبزی باشد و وعده دیگر، با یک فاصله زمانی مناسب، شام باشد. یک استکان آبجوش یا چای همراه سه عدد خرما، چند برش نان سنگک همراه ٣٠ گرم پنیر و دو عدد گردو، چند لقمه نان و حلوا، حلیم، شله زرد، نان و پنیر و سبزی، سوپ و یک لیوان شیر بهترین پیشنهاد برای وعده اول است. در وعده شام هم باید از تمام گروه های اصلی مواد غذایی مصرف شود

مصایب نخوردن سحری
با توجه به طولانی بودن ساعت های روزه داری، متخصصان تغذیه توصیه می کنند که به هیچ وجه وعده سحر حذف نشود چراکه نخوردن سحری، منجر به افت قند خون، سردرد، سرگیجه می شود و در دراز مدت آسیب های بیشتری به بدن وارد می کند.
آنها می گویند هنگام سحر باید از خوردن غذای چرب خودداری شود، پرخوری هنگام سحر از احساس تشنگی نمی کاهد. مصرف غذا در وعده سحر و افطار باید به گونه ای باشد که هیچگاه احساس سیری کامل نشود، همچنین باید از مصرف زیاد چای در سحر خودداری کرد.
متخصصین تغذیه تأکید می کنند: «خوردن غذاهای پروتیینی(گوشت و تخم مرغ) در وعده سحری به دلیل افزایش هورمون های القاکننده سیری باید مورد توجه قرار بگیرد. مصرف کافی کربوهیدرات ها (برنج، ماکارونی و نان) نیز برای تأمین ذخایر گلیکوژنی در این وعده غذایی توصیه می شود. همچنین مصرف دو تا سه واحد میوه در وعده سحری برای تأمین آب و مواد مغذی مورد نیاز بدن ضروری است
با این همه گفته می شود یکی از بهترین دستورهای غذایی برای سحر یک لیوان شیر، چند برش نان سبوس دار مانند سنگک، چند لقمه نان و پنیر و گردو، چای شیرین، نان همراه عسل و کره و مربا و یک عدد سیب است. هنگام سحر و افطار به جای مواد قندی بهتر است از خرما و توت استفاده شود و نباید بلافاصله پس از صرف وعده سحری، دراز کشید یا خوابید چراکه این کار منجر می شود تا فرد دچار رفلاکس معده شود.
متخصصان تغذیه تأکید می کنند که نخوردن سحری منجر به سردرد و افت فشار خون می شود

با تأکید بر اهمیت خوردن سحری می گوید: «برخی از روزه داران به دلیل نخوردن سحری دچار سردرد و افت فشار خون می شوند. برخی افراد به ویژه نوجوانان و جوانان به مصرف سحری، میل ندارند و بنابراین سحری نمی خورند که این امر می تواند موجب بروز عوارضی مانند سردرد در آنان شود. روزه بدون مصرف سحری منجر به عوارض روانی ازجمله پرخاشگری و عصبانیت در افراد می شود
در ماه رمضان از مصرف غذاهای پرچرب و سرخ شده و غذاهای حاوی قند ساده مانند زولبیا و بامیه تا حد امکان باید خودداری شود.

سیگار نکشید

چای زیاد ننوشند

و برای جلوگیری از سوء هاضمه و نفخ نیز توصیه می شود تا روزه داران پرخوری نکنند.

بلافاصله پس از غذا خوردن نخوابید.

متخصصان تغذیه، مصرف نوشیدنی های گازدار را هم توصیه نمی کنند نه فقط در ماه رمضان که در روزهای عادی نیز تاکیدشان بر مصرف نکردن این نوشیدنی هاست
نوشیدنی های گازداری مانند نوشابه، توانایی بدن در جذب کلسیم را به شدت کاهش می دهند. همچنین نوشابه، اسید کلریدریک معده را خنثی می کند و در نتیجه باید منتظر سوءهاضمه بود. علاوه بر این، مصرف نوشابه، اشتها برای مواد غذایی مفیدی مانند سبزی های تازه، میوه ها، پروتیین ها و لبنیات را به شدت کاهش می دهد.
در مقابل به روزه داران پیشنهاد می شود، از آب میوه های تازه مانند کوکتل هندوانه و توت فرنگی، آب طالبی و نعنا، آناناس و هندوانه، لیمو و نعنا [موهیتو]، خیار و سکنجبین برای رفع تشنگی استفاده شود. این نوشیدنی ها علاوه بر رفع تشنگی، ویتامین های طبیعی بدن را هم تأمین می کنند. از عسل می توان به عنوان یک شیرین کننده مناسب برای این نوشیدنی ها استفاده کرد.