نحوه ی کارکرد دستگاه ماموگرافی

دکتر سید محمد رضا حکیمیان [ بورد جراحی و فلوشیپ جراحی سرطان ]آدرس وب سایت : www.drhakimian.com
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان توحید میانی ، کوچه 23 تلفن مطب : 36294896 - 031

ماموگرافی برای تشخیص زودهنگام سرطان سینه ، مورداستفاده قرار می گیرد. در بسیاری از موارد، ماموگرافی برای غربالگری سرطان سینه در زنانی که هیچ علامتی از بیماری ندارند؛ به کار گرفته می شود. در سایر موارد، ماموگرافی برای تشخیص بیماری های پستان در زنان مبتلا به علائمی از قبیل توده، درد، پوسته ریزی و یا ناهنجاری های نوک پستان به کار می رود.

سن انجام ماموگرافی و نقش آن در شناسایی سرطان سینه

ماموگرافی به منظور ارزیابی یافته های بالینی غیرطبیعی بیمار ( توده های متراکم در پستان یا ناهنجاری های نوک سینه) انجام می گیرد. این یافته های غیرطبیعی ممکن است توسط خود بیمار یا پزشک، شناخته شده باشند. ممکن است ماموگرافی تشخیصی پس از انجام ماموگرافی غربالگری غیرعادی، به منظور ارزیابی موارد نگران کننده تکرار شود. ماموگرافی غربالگری خطر مرگ ناشی از ابتلا به سرطان سینه را کاهش می دهد. این تست برای شناسایی تمامی سرطان های سینه از قبیل سرطان های مهاجم مجاری و کانال های پستان کاربرد دارد. ماموگرافی می تواند تغییرات پستان را سال ها قبل از اینکه پزشکان علائم آن را بیابند، تشخیص دهد. زمانی که سرطان ها کوچک و محدود هستند زنان شانس بیشتری برای درمان دارند.

دستورالعمل های فعلی کالج رادیولوژی آمریکا (ACR) و شبکه بین المللی سرطان (NCCN) توصیه می کنند که زنان پس از 40 سالگی، به صورت سالیانه ماموگرافی را انجام دهند. تحقیقات نشان داده است که ماموگرافی سالیانه منجر به شناسایی زودهنگام سرطان پستان می شود. تشخیص زودهنگام سرطان سینه موجب افزایش شانس درمان و به کارگیری درمان های پیشگیرانه می شود. لازم به ذکر است که هیچ اثری از اشعه ایکس بعد از اتمام ماموگرافی در بدن بیمار باقی نمی ماند. اشعه ایکس در محدوده تشخیصی برای ماموگرافی هیچ اثر عارضه جانبی در پی ندارد.

نتایج مطالعات انجام گرفته در حوزه ماموگرافی نشان دادند که بهتر است زنانی که دارای ریسک بالا در ابتلا به سرطان پستان (زنانی که پیشینه ابتلا به سرطان سینه و رحم در اقوام خود دارند)؛ غربالگری ماموگرافی را زودتر از سن 40 سالگی انجام دهند. در برخی بیماران مبتلا به سرطان سینه، ممکن است علاوه بر ماموگرافی به ام آر آی سینه نیز نیاز باشد.

انواع ماموگرافی در تصویربرداری پزشکی

ماموگرافی در سه شاخه بسیار پیشرفته ماموگرافی دیجیتال، دستگاه های تشخیص کامپیوتری و توموسنتزیس طبقه بندی می شود که عبارتند از :

1. ماموگرافی دیجیتال

ماموگرافی دیجیتال یا ماموگرافی دیجیتال کامل (FFDM)، یک سیستم تصویربرداری است که در آن فیلم های رادیوگرافی با استفاده از مبدل های اشعه ایکس به تصاویر ماموگرافی پستان تبدیل می شوند. سیستم ماموگرافی دیجیتال به سیستم‎ دوربین های دیجیتال که تصاویری با کیفیت در دز پایین ایجاد می کنند، شباهت زیادی دارد. تصاویر ماموگرافی پستان توسط رادیولوژیست بررسی می شود و به منظور ذخیره سازی طولانی مدت به کامپیوتر منتقل می شود.

2. دستگاه های تشخیص کامپیوتری CAD

دستگاه های تشخیص کامپیوتری، مناطق غیرطبیعی متراکم، توده ها و یا کلسیفیکاسیون های پستان را در تصاویر ماموگرافی دیجیتال مشخص می کنند. درواقع دستگاه های CAD این مناطق را بر روی تصاویر برجسته می کنند. درنتیجه رادیولوژیست ها به دقت این مناطق را بررسی می کنند.

3. توموسنتزیس پستان

توموسنتزیس پستان در واقع ماموگرافی سه بعدی است و توموسنتزیس دیجیتال پستان (DBT) نیز نامیده می شود. در این روش، از زوایای مختلف پستان تصویربرداری می شود و در نهایت تصویری سه بعدی از بافت سینه ایجاد می شود. به این ترتیب تصویربرداری سه بعدی سینه، همانند تصاویر توموگرافی کامپیوتری از ترکیب تصاویر برش های نازک بافت و ادغام آن ها با هم ایجاد می شود. دوز تابشی در برخی از سیستم های توموسنتزی سینه کمی بالاتر از دوز استفاده شده در ماموگرافی استاندارد است. با این حال دز توموسنتزیس پستان، مورد تائید FDA است.

کاربرد ماموگرافی سه بعدی در غربالگری و تشخیص سرطان سینه

مطالعات نشان دادند که غربالگری با توموسنتزیس پستان، منجر به بهبود نرخ تشخیص سرطان سینه است. در ماموگرافی سه بعدی، تومورهای سرطانی کوچک به خوبی دیده می شوند. توموسنتزیس پستان در تشخیص موارد زیر کاربرد دارد:

• افزایش احتمال تشخیص تومورهای چندگانه پستان
• کاهش بیوپسی های غیرضروری یا تست های اضافی
• ایجاد تصاویر واضح تر از ناهنجاری های بافت های متراکم پستان
• دقت بیشتر در تعیین اندازه، شکل و موقعیت ناهنجاری های پستان

نحوه ی کارکرد دستگاه ماموگرافی

یونیت ماموگرافی یک جعبه مستطیلی شکل است که در آن تیوب اشعه ایکس قرار دارد. این دستگاه به طور انحصاری برای آزمون های اشعه ایکس پستان به کار می رود. در این دستگاه قسمتی تعبیه شده است که پستان را نگه می دارد و آن را تحت فشار قرار می‎دهد. درنتیجه تصویربرداری در زوایای مختلفی از بافت سینه انجام می شود. به طور میانگین، ماموگرافی حدود 30 دقیقه طول می کشد. ماموگرافی به صورت سرپایی انجام می شود. قبل از شروع تصویربرداری، تکنولوژیست، پستان های بیمار را در یونیت ماموگرافی قرار می دهد. پستان ها بر روی یک پلت فرم مخصوص قرار می گیرند و توسط یک پدال پلاستیکی شفاف، فشرده می شوند سپس تکنسین به آرامی این فشار را افزایش می دهد. فشرده سازی بافت پستان مزایایی دارد که به شرح زیر است:

• نازک شدن بافت پستان به منظور تصویربرداری واضح تر
• کاهش پراکندگی اشعه ایکس به منظور افزایش وضوح تصویر
• استفاده از دز پایین تر اشعه ایکس در حجم نازک تری از بافت
• عدم حرکت و فیکس بافت به منظور جلوگیری از تار شدن تصویر
• گسترش بافت به منظور مشاهده ناهنجاری های کوچک مخفی در بین لایه های بافت

در طول تصویربرداری ممکن است از بیمار خواسته شود تا پوزیشن خود را عوض کند. رایج ترین تصاویر ماموگرافی از زاویه بالا به پایین و جانبی هستند. این پروسه برای پستان دوم نیز تکرار می شود. فشرده سازی پستان برای تصویربرداری توموسنتزیس به منظور کاهش حرکات و بهبود کیفیت تصاویر ضروری است. در طول غربالگری توموسنتزیس پستان، تصاویر دو بعدی از ادغام تصاویر سه بعدی ایجاد می شوند. بیمار باید در طول ماموگرافی بی حرکت بماند. حتی ممکن است از بیمار خواسته شود تا برای چند ثانیه، نفس خود را حبس کند. این کار موجب وضوح تصویر و جلوگیری از تاری آن می شود.

مزایا، معایب و محدودیت های ماموگرافی

در حال حاضر ماموگرافی بهترین ابزار غربالگری برای سرطان پستان است. با این حال، ماموگرافی نمی تواند تمام سرطان های پستان را تشخیص دهد. در بسیاری از آزمون ها، با اینکه فرد دچار سرطان سینه است، پاسخ منفی کاذب ایجاد می شود. گاهی اوقات تصاویر ماموگرافی غیرطبیعی به نظر می رسند، اما بیمار دچار سرطان پستان نشده است. در این حالت نتیجه ماموگرافی، مثبت کاذب بوده است. در زنانی که ماموگرافی را در سنین 40 تا 49 سالگی انجام می دهند، 30 درصد شانس ایجاد جواب مثبت کاذب وجود دارد. در واقع تصاویر غربالگری ماموگرافی برای تشخیص قطعی وجود یک بیماری خوش خیم یا بدخیم کافی نیست. از طرفی تفسیر تصاویر ماموگرافی بسیار مشکل است زیرا بافت طبیعی پستان در هر بیمار متفاوت و منحصربه فرد است.

در صورت وجود یافته های غیرطبیعی در ماموگرافی، معمولاً بیوپسی از بافت پستان انجام می گیرد. اکثر نمونه های بیوپسی تأیید می کنند که هیچ سرطانی وجود ندارد. در صورت وجود ناهنجاری های غیرطبیعی، رادیولوژیست آزمون های تشخیصی بیشتری درخواست می کند. 5 الی 15 درصد از ماموگرام های غربالگری، به تست های بیشتری نظیر سونوگرافی برای تشخیص نهایی نیاز دارند.
افزایش تراکم پستان نیز پدیده ای است که تشخیص سرطان در ماموگرافی را سخت می کند و خطر ابتلا به سرطان سینه را افزایش می دهد.

همچنین ایمپلنت های پستان نیز می ‏توانند دقت و صحت ماموگرام ها را مخدوش کنند. ایمپلنت های سیلیکونی و سالینی پستان شفاف نیستند و می توانند میدان دید بافت های اطراف را از بین ببرند. اهمیت این موضوع به خصوص در ایمپلنت‏ هایی که در قسمت جلویی (قدامی) پستان کار گذاشته می شوند بیشتر از ایمپلنت هایی است که زیر عضله قرار می‏ گیرند.
با توجه به اینکه در ماموگرافی از تابش اشعه ایکس برای تصویربرداری استفاده می شود، همیشه شانس بسیار پایینی برای ابتلا به سرطان در اثر تابش پرتوها وجود دارد اما این احتمال در برابر شانس تشخیص زودهنگام سرطان سینه توجیه پذیر است.