دلایل ایجاد درد عصب سه قلو و صورت چیست؟

دکتر علی نقره کار [ متخصص درد ]آدرس وب سایت : www.dr-noghrekar.ir
آدرس مطب : تهران، میدان آرژانتین، ابتدای خیابان الوند، ساختمان مرکزی پزشکان،طبقه اول تلفن مطب : 88670088 - 021

عصب سه قلو و صورت دو جفت عصب هستند كه در دو طرف صورت قرار دارند و هر بخش آن مسئول پیام های بخش های مختلف صورت هستند که در نهایت کنترل مناسب عضلات صورت را موجب می شوند. این عصب شامل سه بخش اصلی است:

گاهی اختلالاتی ایجاد می شوند که این اعصاب را تحت تاثیر قرار می دهند و موجب ایجاد درد در مقابل سر تا فک ها می شوند. درد عصب سه قلو و صورت یا تری ژمینال نورالاژیا (Trigeminal neuralgia) دردی مزمن است که عصب سه قلو و صورت را درگیر می کند و فردی که به این بیماری مبتلا می شود ممکن است حتی با تحریک های ساده ای چون مسواک زدن یا آرایش کردن درد بسیار شدیدی را تجربه کند. این بیماری ممکن است ابتدا بصورت دردهای مقطعی و گذرا بروز کند اما با گذر زمان می تواند پیشرفت کرده و دردهایی طولانی تر و دردناک تر و با تعداد تکرار بیشتر ایجاد کند. این بیماری زنان را بیشتر از مردان تحت تاثیر قرار می دهد و احتمال بروز آن در افراد بالای 50 سال بیشتر است. با اینکه از این درد گاهی به عنوان طاقت فرساترین درد برای انسان ها نام می برند اما امروزه روش های درمانی مختلفی برای درمان یا کاهش درد عصب سه قلو و صورت وجود دارد که می توانند فرد را از درد این عصب رها کنند.

دلایل ایجاد درد عصب سه قلو ودر صورت چیست؟

درد عصب سه قلو و صورت زمانی ایجاد می شود که عملکرد این عصب دچار اختلال می شود. گرچه دلیل این اختلال کاملا مشخص نیست اما فرضیاتی وجود دارند که علت این دردها را به برهمکنش رگ های خونی و این اعصاب مرتبط می کنند. در صورتی که سیاهرگ ها و سرخرگ ها باعث ایجاد فشار فیزیکی بر روی این عصب در پایه ی مغز شوند می توانند باعث ایجاد اختلال در عملکرد آن شوند و ایجاد درد کنند. درد عصب سه قلو و صورت می تواند نتیجه ی افزایش سن باشد یا با بیماری مالتیپل اسکروزیس (MS) یا سایر بیماری های عصبی که به آسیب پوشش میلینی اعصاب منجر می شوند در ارتباط باشد. پوشش میلینی وظیفه ی محافظت از اعصاب را بر عهده دارد. همچنین در صورتی که توموری موجب ایجاد فشار بر این اعصاب شود می تواند درد عصب سه قلو و صورت را ایجاد کند.

برخی ناهنجاری ها مانند آسیب های مغزی نیز می توانند باعث درد عصب سه قلو و صورت شوند. آسیب های ناشی از برخی جراحی ها، سکته و تروما یا آسیب به صورت نیز می توانند مسئول درد عصب سه قلو و صورت برخی افراد باشند. عوامل تحریک کننده ی مختلفی مانند اصلاح صورت، لمس صورت، خوردن و آشامیدن خوراکی ها، مسواک زدن، صحبت کردن، لبخندزدن، آرایش کردن و ... می توانند باعث درد عصب سه قلو و صورت شوند.

علائم درد عصب سه قلوی صورت چیست؟

معمولاً افراد در این حالت دردی را تجربه می کنند که علت آن مشخص نیست. برخی افراد احساس می کنند که مشکل از دندان های آنها است و به دندانپزشک مراجعه می کنند. به طور کلی دو نوع درد عصب سه قلو و صورت وجود دارد. مشخصه ی درد عصب سه قلو و صورت نوع اول شامل دردهای شدید و ضربان دار، پراکنده، سوزناک و دردهای شوک مانند در اطراف بینی، لب، فک، پیشانی و پوست سر است. حالت اول می تواند با گذشت زمان بدتر شده و دردهای شدیدتری را ایجاد کند. از نظر زمانی نیز با پیشرفت بیماری، مدت حضور درد بیشتر طول می کشد. عصب سه قلو و صورتی نوع دوم می تواند شدت درد کمتری از نوع اول داشته باشد اما به صورت یک درد ثابت، سوزناک و دردناک شناخته می شود. معمول ترین علائم درد عصب سه قلو و صورت شامل موارد زیر است:

• درد تیرکشنده که به صورت دوره ای بروز کند.
• دردی که در اثر مسواک زدن، شستن صورت، اصلاح صورت و آرایش کردن ایجاد می شود. گاهی حتی یک نسیم ملایم نیز می تواند باعث درد صورت شود.
• برخی افراد می توانند ایجاد درد شدید را به وسیله احساس سوزش یا درد های اولیه پیش بینی کنند
• دردهایی که چند ثانیه تا چند دقیقه طول می کشند
• حملات دردها چند بار در روز یا هفته رخ می دهد و در بازه ی بین این دردها، افراد درد خاصی را احساس نمی کنند
• درد معمولاً یک سمت صورت را درگیر می کند
• درد معمولاً فقط یک بخش کوچک از صورت را درگیر می کند اما ممکن است وسعت آن گسترش پیدا کند
• حملات درد با گذشت زمان از نظر تعداد بیشتر شده و شدت درد نیز افزایش پیدا می کند
• معمولا درد در گونه ها، فک، دندان ها، لثه ها و لب ها احساس می شود. معمولا چشم ها و پیشانی کمتر تحت تأثیر قرار می گیرند.
• پس از حمله ی درد، احتمال ایجاد لرزش های غیر قابل کنترل در صورت وجود دارد
• برخی افراد به دلیل اینکه توانایی پیش بینی زمان وقوع درد را ندارند دچار استرس می شوند.

درمان درد عصب سه قلو و صورت چگونه است؟

داروهای مسکن و ضد درد مرسوم معمولاً نمی توانند درد عصب سه قلو و صورت را تحت تاثیر قرار دهند. امروزه روش های درمانی مدرن و داروهای ویژه وجود دارند که می توانند میزان درد را کاهش دهند و آن را به طور کامل حذف کنند. روش های درمانی مختلف می توانند با هم بر روی یک فرد استفاده گردند. معمول ترین روش های درمانی شامل روش های زیر هستند

داروهای ضد درد عصب سه قلو و صورت

افراد زیادی وجود دارند که نتایج درمان درد عصب سه قلو و صورت آنها با داروها رضایت بخش است. برخی از داروهای استفاده شده شامل داروهای ضد صرع مانند کاربامازپین (carbamazepine) است. در حین استفاده از برخی داروها آزمایش مداوم خون برای بررسی تعداد گلبول های سفید، پلاکت ها و میزان سدیم و همچنین بررسی عملکرد کبد لازم است. نوع دارو و مقدار دوز استفاده شده باید توسط پزشک متخصص تعیین شوند. معمولاً افراد بیمار، دارو را از دوزهای پایین شروع کرده و به تدریج مقدار آن را زیر نظر پزشک متخصص افزایش می دهند تا زمانی که به حداقل دوز مناسب دست پیدا کنند

انسداد عصب سه قلو و صورت

برخی از مواد وجود دارند که تزریق آنها می تواند باعث انسداد مسیرهای عصبی شود. انسداد مسیرهای عصبی پیام رسانی عصبی را مختل کرده و می تواند پیام درد را سرکوب کند. معمولاً برای حصول نتیجه ی مناسب لازم است تا چندین بار تزریق صورت بگیرد. زمان تاثیر این داروها برای افراد مختلف متفاوت است.

جراحی برای درمان درد عصب سه قلو در صورت

در صورتیکه روش های درمانی بیان شده نتایج مطلوب ایجاد نکنند یا علاوه بر نتایج مطلوب، دارای عوارض جانبی غیرقابل تحمل باشند، روش های جراحی مختلفی می توانند گزینه ی بعدی باشند. وضعیت کلی سلامتی فرد، سن، میزان درد و امکان جراحی همگی فاکتور هایی هستند که در تصمیم گیری نهایی موردتوجه قرار می گیرند. با توجه به اینکه این جراحی ها باید به دقت و ظرافت بسیار بالایی انجام بگیرند بهترین پزشکان افرادی خواهندبود که دارای تجربه و مهارت کافی هستند.

جراحی ریزوتومی

روش های جراحی ریزوتومی مختلفی برای جراحی عصب سه قلو و صورت وجود دارند که همگی آنها به صورت سرپایی و با بیهوشی عمومی صورت می گیرند. در حین این جراحی ها یک سوزن دراز از طریق گونه ها به محل آسیب دیده هدایت می شود و با استفاده از جریان الکتریکی ایجاد گرما می کند و یا مواد شیمیایی مانند گلیسیرین یا گلیسرول، رشته های عصبی را که موجب ایجاد پیام درد هستند از بین می برند. معمولاً در بار اول روش شیمیایی پیشنهاد می شود. در افرادی که سابقه ی ریزوتومی دارند هر دو روش جریان الکتریکی و یا مواد شیمیایی می تواند مفید باشد. در میان روش های جراحی، ریزوتومی سریع ترین پاسخ را نسبت به دردهای عصب سه قلو و صورت دارد. این جراحی حدود ۳۰ دقیقه طول کشیده و فرد چند ساعت پس از جراحی می تواند ترخیص شود.
پس از جراحی احتمال متورم شدن یا کبودی در گونه ها وجود دارد. باید توجه داشت که ریزوتومی یک روش درمانی موقت است که بین یک تا سه سال درد عصب سه قلو و صورت را از بین می برد و پس از آن با رشد سلول های عصبی احتمال بازگشت درد وجود دارد. روش جراحی ریزوتومی معمولا برای افرادی توصیه می شود که به بیماری مولتیپل اسکلروزیس (MS) مبتلا هستند، زیرا افراد مبتلا به این بیماری آسیب های تکرارشونده ی اعصاب را تجربه می کنند و در این جراحی امکان تکرار وجود دارد. بازدهی جراحی ۸۰ درصد است به این معنا که می تواند در ۸۰ درصد افرادی که تحت این جراحی قرار می گیرند موجب از بین رفتن درد ناشی از عصب سه قلو و صورت شود.

جراحی ام -وی-دی (Microvascular decompression)

پاسخ ایجادشده در نتیجه ی این جراحی بیشترین مدت زمان اثرگذاری را دارد و در ۸۰ درصد افرادی که تحت جراحی قرار می گیرند درد ناشی از عصب سه قلو و صورت از بین می رود. اساس این جراحی در فشرده سازی عروق خونی است و برای افرادی مناسب است که در وضعیت سلامتی مطلوبی قرار دارند، مي توانند دوران بهبود چهار تا شش هفتگی را بگذرانند و بتوانند جراحی و همچنین بیهوشی عمومی آن را تحمل کنند. در طی این جراحی ابتدا برشی در پشت گوش ایجاد می شود و با دسترسی ايجادشده به محل رگ و عصب، با استفاده از ماده اي از جنس تفلون سدي بين عروق خوني و عصب سه قلو و صورت ایجاد می شود تا از فشردگي اعصاب توسط عروق خوني جلوگيري شود. اين جراحي بين 2 تا 3 ساعت به طول مي انجامد و معمولا پس از جراحي چند روز نياز به بستري خواهدبود.
تسكين درد عصب سه قلو و صورت پس از اين جراحي سريع است اما فوري نيست و مدتي طول مي كشد. خطرات اين جراحي شامل نشت مايع مغزي نخاعي، كاهش شنوايي كه مي تواند در اثر آسيب عصب شنوايي ايجاد شود و بي حسی صورت است که در برخی افراد بروز می کنند. در موارد نادری نیز خونریزی، عفونت، صرع و فلج شدگی ممکن است ایجاد شوند. در موارد نادری نیز پس از مدتی عروق خونی رشد می کنند و درد عصب سه قلو و صورت دوباره ایجاد می شود که در این حالت پزشک متخصص ممکن است روش درمانی دیگری پیشنهاد کند زیرا این جراحی به ندرت تکرار می شود.

جراحیStereotactic Radiosurgery

این روش نیز یک روش جراحی سرپایی است که در طی آن از پرتو دقیق و ظریفی استفاده می شود که عصب سه قلو و صورت را هدف گرفته و باعث از بین رفتن درد می شوند. این جراحی بدون درد بوده و نیازی به بیهوشی ندارد. حدود ۷۰ درصد بیمارانی که این جراحی را تجربه می کنند پس از چند هفته کاهش درد چشم گیری را گزارش می کنند. این جراحی ممکن است چند سال موثر بوده و پس از چند سال با رشد دوباره ی اعصاب سه قلو و صورت درد ناشی از آن نیز بازگردد. عوارض جانبی این جراحی بسیار کم بوده و شامل خستگی و بی حسی صورت است. با توجه به کم بودن عوارض، زمان بازیابی سلامتی نیز کوتاه است. با توجه به اینکه در این روش درمانی از پرتوهای قدرتمندی استفاده می شود تا آسیبی را در نزدیکی مغز ایجاد کنند بنابراین این جراحی بیش از دو بار بر روی یک فرد توصیه نمی شود.