آیا در دوران بارداری می توان ماموگرافی انجام داد؟

دکتر محمد اعظمی [ متخصص رادیولوژِی ]آدرس وب سایت : www.radiologymarkazi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شمس ابادی، روبروی عیسی بن مریم، ساختمان صبا تلفن مطب : 32202762 - 031

ماموگرافی در واقع استفاده از پرتوهای خفیف اشعه ایکس به منظور آزمایش بافت سینه است. این آزمایش به منظور شناسایی و تشخیص بیماری های پستان در زنانی انجام می شود که با ناهنجاری هایی از قبیل وجود درد پستان و فرورفتگی نوک پستان مواجه شده اند. به منظور شناسایی و تشخیص بیماری های پستان در زنانی انجام می شود که با ناهنجاری هایی از قبیل وجود درد پستان و فرورفتگی نوک پستان مواجه شده اند. البته این آزمایش به صورت دوره ای به منظور پیشگیری از ابتلا به سرطان سینه در زنان سالم بالای 40 الی 45 سال نیز انجام می شود. این آزمایش کمک می کند تومورهای احتمالی سرطانی و یا بی خطر همچنین کیست های بافت پستان پیش از اینکه قابل لمس و معاینه توسط پزشک یا خود فرد باشد تشخیص داده شوند.

ماموگرافی وجود سرطان را به طور قطعی تشخیص نمی دهد؛ اما اگر نتایج این تست بیانگر احتمال وجود سرطان سینه در فرد باشد، بافت مشکوک به منظور نمونه برداری به آزمایشگاه ارجاع داده می شود. در نمونه برداری (بیوپسی)، بخشی بافت مشکوک به سرطان به وسیله یک سوزن مخصوص به منظور انجام آزمایشات میکروسکوپی خارج می شود.

ماموگرافی در دوران بارداری

در دوران بارداری سرطان پستان رشد سریع تری دارد و در صورت تأخیر در تشخیص، در فاصله زمانی کمتری به غدد لنفاوی و خون متاستاز می دهد (به علت اثر تسهیل کننده هورمون های بارداری)، از طرفی دقت سونوگرافی در بارداری کمتر و ماموگرافی به علت خطر اشعه ایکس به صورت متداول انجام نمی شود، لذا انجام حداقل یک معاینه چکاب در سه ماهه دوم و مراجعه به جراح پستان در صورت لمس هر توده مشکوک یا سایر علائم ضروری است. گاهی در دوره بارداری به منظور تشخیص سرطان پستان ماموگرافی انجام می شود. برای محافظت جنین از اشعه بهتر است از محافظ سربی برای پوشش استفاده شود. تاکنون شواهدی مبنی بر تأثیر سرطان پستان بر رشد جنین در شکم مادر دیده نشده است. سرطان از مادر به جنین منتقل نمی شود همچنین ابتلای مادر به سرطان پستان در دوره بارداری احتمال ابتلای آن نوزاد در طی زندگی به سرطان را بالا نمی برد.

کاربردهای ماموگرافی

• تشخیص زنان بدون علامت از نظر سرطان پستان (در افراد بدون عامل خطر سرطان پستان از 40 سالگی و در افراد دارای عامل خطر سرطان پستان قبل از 40 سالگی)
• به عنوان روش تشخیص در بیمارانی که دارای علائمی نظیر لمس توده، ترشح خونی یا آبکی و یا فرورفتگی جدید در نوک پستان یا پوست پستان هستند.
• پیگیری سرطان پستان درمان شده با برداشتن قسمتی از پستان و پرتو درمانی.
• پیگیری پستان مقابل، در فردی که یک پستان او به دلیل سرطان برداشته شده است.

علائم سرطان پستان در بارداری

درمان سرطان پستان در هر دوره ای با چالش همراه است و در دوران بارداری پیچیده تر خواهد بود. با این حال، هدف از درمان سرطان پستان، صرف نظر از باردار بودن یا نبودن، کنترل سرطان و پیشگیری از پخش شدن سرطان می باشد. گزینه های درمان با توجه به مرحله سرطان و سن جنین در نظر گرفته می شود و به مزایا و معایب درمان نیز اهمیت داده خواهد شد. بسیاری از خانم های باردار می توانند تحت جراحی لامپکتومی و یا ماستکتومی قرار بگیرند؛ اما حتی اگر تومور به روش جراحی برداشته شود، به درمان های بیشتری برای نابودی کامل سلول های سرطانی نیاز خواهد بود که البته به مرحله سرطان بستگی دارد. در برخی موارد، ممکن است درمان تا بعد از زایمان به تأخیر بیفتد.

همانند زنان غیر حامله، لمس توده شایع ترین علامت می باشد. وجود توده در پستان در هر سن و شرایطی همواره علامتی هشدار دهنده است و فرد باید با مراجعه به پزشک درصدد تشخیص علت برآید.

درمان سرطان در بارداری

هدف از درمان سرطان پستان در زمان حاملگی، این است که ضمن درمان، حاملگی به سیر خود ادامه دهد. البته در این رابطه، استثنائاتی هم وجود دارد و در هر فرد باید به صورت جداگانه عمل شود ولی شواهدی مبنی بر اینکه ختم حاملگی وضعیت بیمار را بهتر می کند وجود ندارد. اعمال جراحی با حفظ پستان در سه ماهه اول حاملگی نباید انجام شوند؛ زیرا پس از این گونه اعمال، حتماً باید پرتو درمانی انجام شود و تماس با اشعه برای جنین مضر است. جراحی پستان در زمان حاملگی در اغلب اوقات با موفقیت انجام می شود و حداقل خطر را برای مادر و جنین، بخصوص در سه ماهه دوم و سوم دارد. درمان متداول برای سرطان های پستان قابل عمل در حاملگی، در سه ماهه اول عمل برداشت کامل پستان تحت بیهوشی عمومی است ولی در سه ماهه سوم می توان پستان را حفظ کرد.

در سه ماهه دوم به شرطی می توان پستان را حفظ نمود که رادیوتراپی به بعد از زایمان موکول شود. پس از بررسی جواب آسیب شناسی بیمار، تصمیم گیری اختصاصی در مورد انجام شیمی درمانی بعد از عمل صورت خواهد گرفت. شیمی درمانی در سه ماهه اول منجر به آسیب جنین در 12% موارد می شود ولی در سه ماهه دوم و سوم شواهد آسیب جنین وجود ندارد. بیماران در مراحل پیشرفته بیماری که غیرقابل عمل باشند، ممکن است قبل از عمل جراحی نیاز به شیمی درمانی، داشته باشند که در این موارد درمان مطابق نظر و تصمیم تیم پزشکی معالج بیمار صورت می گیرد و سپس در صورت امکان، کاندید جراحی می شوند. در صورت ادامه شیمی درمانی و شروع هورمون درمانی شیردهی باید متوقف شود.

هدف درمان مداوا یا کنترل سرطان و جلوگیری از انتشار آن اگر قابل معالجه نباشد است؛ اما آنچه درمان سرطان در دوران بارداری را پیچیده تر می کند وجود یک جنین در حال رشد است. گاهی در دوره بارداری به منظور تشخیص سرطان پستان ماموگرافی انجام می شود.

زن باردار می تواند تحت درمان سرطان پستان قرار گیرد هرچند انواع درمان و زمان بندی درمان باید متناسب با زمان بارداری باشد. نکات مهم درمانی در درمان سرطان پستان در دوران بارداری بستگی دارد به:

1. اندازه توده
2. محل توده
3. انتشار و میزان انتشار آن
4. زمان بارداری
5. سلامت عمومی بیمار
6. اولویت شخصی بیمار

جراحی سرطان پستان در دوران بارداری عموماً بی خطر است، شیمی درمانی بعد از زایمان برای نوزاد خطری ندارد. در دوره بارداری شیمی درمانی و روش های دیگر درمان سرطان پستان مانند هورمون درمانی، اشعه درمانی، درمان با رادیواکتیو و هدف درمانی برای جنین مضر بوده و معمولاً مورد استفاده قرار نمی گیرد.

عوارض ماموگرافی

همیشه احتمال ابتلا به سرطان به عنوان عوارض ماموگرافی در اثر تابش پرتوها وجود دارد؛ اما این احتمال بسیار پایین و در مقایسه با مزایای ماموگرافی قابل نادیده گرفتن است.میزان تابش مؤثر در این روش متغیر است. تعداد ماموگرام‎ها با نتیجه مثبت کاذب بالاست. 5 الی 15 درصد از ماموگرام های غربالگری به تست‎های بیشتری نظیر سونوگرافی برای تشخیص نهایی نیاز دارند. اکثر این تست‎ها طبیعی هستند؛ اما در صورت وجود یافته‎ های غیرطبیعی، سنجش مجدد یا بیوپسی باید انجام شود. اکثر نمونه‎های بیوپسی تأیید می ‎کنند که هیچ سرطانی وجود ندارد. در زنانی که در سنین 40 تا 49 سالگی ماموگرافی انجام می ‎دهند، احتمال 30 درصدی نتیجه مثبت کاذب در همان دهه وجود دارد و در 7-8 درصد موارد بیوپسی تجویز می شود.