سونوگرافی زنان و مامایی شامل چه مواردی میشود؟

دکتر غلامرضا سیف [ متخصص رادیولوژی و سونوگرافی ]آدرس وب سایت : www.drseif-radiology.ir
آدرس مطب : تهران ، یوسف آباد ، خیابان فتحی شقاقی ، بین چهلستون و بیستون ، راديولوژي و سونوگرافي شقایق تلفن مطب : 88553155 - 021

کاربردهای متعدد سونوگرافی در مامایی سبب تحول زیادی در مراقبت های بهداشتی از مادر و جنین نیز مراقبت های دوران بارداری شده است. این نوع سونوگرافی، آزمایش تشخیصی غیرتهاجمی است که از امواج صوتی استفاده نموده تا تصویری بصری از جنین، جفت، رحم و همچنین سایر اندام های لگن مادر ایجاد کند.همچنین تکنسین ها دانش خاصی در مورد دستگاه تولیدمثل زن دارند که از مهارت تصویربرداری آنها می توان برای تشخیص بسیاری از شرایط دستگاه تناسلی و ادراری استفاده نمود. در ادامه به چند نمونه مهم از این موارد که به وسیله سونوگرافی قابل تشخیص است، اشاره می شود.

۱) تعیین IUD:

از جمله مهم ترین این موارد می توان به پیگیری محل IUD (ابزاری که برای پیشگیری از حاملگی در رحم زنان سنین باروری قرار داده می شود) اشاره نمود. فردی که IUD برای وی گذاشته شده است، همواره باید به دو نکته توجه داشته باشد:

ـ IUD در اکثر افراد سبب افزایش خونریزی مخصوصاً در زمان عادت ماهیانه شده و در نتیجه فرد را مستعد کم خونی از نوع فقر آهن می نماید. لذا افرادی که از IUD استفاده می کنند باید به صورت دوره ای توسط کارشناسان مامایی یا متخصصین زنان موردبررسی قرار گرفته و در صورت لزوم از ترکیبات جبران کنند کم خونی استفاده نمایند.

ـ IUD گاهی به جهت حرکات و انقباضات رحم از جای اصلی خود خارج شده و حتی گاهی اوقات از رحم بیرون رفته و وارد حفره شکم می شود؛ بنابراین فردی که از IUD استفاده می کند، باید همواره با بررسی نخ IUD و مشاوره منظم و مرتب کارشناس مامایی از وضعیت IUD خود مطلق شود. در مواردی که IUD جابجا شده و محل دقیق آن مشخص نیست، سونوگرافی اولین قدم در شناسایی محل IUD به حساب می آید.

۲) سونوگرافی در تعیین سن حاملگی:

سونوگرافی در ماه های مختلف حاملگی قابل انجام است. به خاطر به حداقل رسیدن خطا سعی کنید همیشه زمان شروع آخرین قاعدگی خود را در تقویم یادداشت نمایید. چون کارشناسان مامایی و متخصصین زنان و همچنین متخصصین رادیولوژی برای تفسیر بسیاری از یافته های بالینی و تنظیم برنامه تشخیصی و درمانی شما به این زمان نیاز دارند. تنظیم بزرگ تر و یا کوچک تر از حد انتظار بودن رحم تغییر وضعیت جفت و جنین و غیره نیاز به بررسی های بیشتری دارند.

۳) بررسی سقط جنین:

سونوگرافی همچنین در بررسی سقط جنین و تعیین بیمارانی که در خطر سقط قرار دارند و نیز حاملگی های خارج رحم و مرگ جنین در داخل رحم به کار می رود. خانم های باردار، خصوصاً خانم هایی که سابقه سقط جنین داشته اند باید در صورت خونریزی از دستگاه تناسلی زنانه در هر زمان از حاملگی، کاهش حرکات جنین و یا از بین رفتن حرکات جنین بلافاصله و به صورت اورژانسی به یک مرکز تخصصی زنان و زایمان مراجعه نمایند.

۴) بررسی ناهنجاری های جنین:

بسیاری از ناهنجاری هایی که منجر به اختلال شکم بدن جنین می شوند را می توان در جنینی که در رحم به سر می برد از طریق سونوگرافی تشخیص داد. ازجمله این نقایص می توان به بزرگی سر جنین، عدم تشکیل مغز در جنین، شکافه ای ستون فقرات و بیرون زدی نخاع، ناهنجاری های گوارشی و اختلال کلیه در جنین اشاره نمود.

اقدامات قبل از سونوگرافی در مامایی

پیش از انجام سونوگرافی حاملگی باید اقدامات زیر را لحاظ نمایند:

• قبل از سونوگرافی حاملگی باید آب فراوان بنوشید، به طوری که مثانه پر از آب باشد؛ چراکه مثانه در واقع به مثابه یک ذره بین جهت ارزیابی رحم و همچنین تخمدان ها در سونوگرافی و مشاهده تصاویر شفاف از رحم و تخمدان ها عمل می کند. ضمناً باید خاطر نشان نمود که پر بودن مثانه، می تواند گازهای موجود در روده ها که می توانند در سونوگرافی اختلال ایجاد کنند را به بالا هدایت کرده و بدین ترتیب امکان تصویربرداری دقیق از موضع موردنظر را امکان پذیر می سازد.
• ناگفته نماند که جهت انجام سونوگرافی حاملگی تنها تا هفته دوازدهم بارداری، باید مثانه به طور کامل پر باشد و از ماه های بالاتر دیگر نیازی به پر بودن مثانه نخواهد بود.
• وجود زخم باز بر روی ناحیه سونوگرافی، سبب به تعویق انداختن زمان انجام سونوگرافی می شود؛ زیرا در این صورت ژل سونوگرافی می تواند منجر به تحریک زخم شده و احتمال ایجاد آلودگی را تشدید کند.
• بیمار قبل از انجام سونوگرافی حاملگی باید پزشک خود را از سابقه جراحی هایی که در گذشته انجام داده مطلع نماید.
• لازم به ذکر است در صورتی که قرار باشد، سونوگرافی از داخل واژن بیمار انجام شود؛ نیازی به پر بودن مثانه نبوده و با مثانه نیمه پر نیز می توان این سونوگرافی را انجام داد.
• در انتها باید متذکر شد که انجام سونوگرافی داخل واژن در ماه های ابتدایی بارداری، بلامانع است؛ اما در ماه های بالاتر بارداری باید از انجام آن صرف نظر نمود.

انواع سونوگرافی در مامایی

1. سونوگرافي ترانس واژينال: پروب آن براي سونوگرافي از داخل واژن می باشد كه اكثراً در مرحله اول حاملگي مورداستفاده قرار می گیرد.

2. سونوگرافي استاندارد: اين روش معمولي و عادي است كه پروب روي شكم قرار می گیرد تا سونوگرام دو بعدي از وضعيت رشد جنين به دست آيد.

نحوه انجام سونوگرافی شکمی و سونوگرافی واژینال

• در روش های سونوگرافی، وسیله ای به نام مبدل امواج صوتی را منتقل می کند. این امواج صوتی به اندام ها و بافت های شما می تابند و دوباره به مبدل تبدیل می شوند. رایانه امواج صوتی را به تصویری از اندام های شما که در صفحه ویدیویی ظاهر می شود، تبدیل می کند.
• بیمار روی کمر دراز می کشد. در مورد سونوگرافی لگنی ، بعد از قرار دادن ژلی شفاف روی بخش های پایین شکم که سبب می شود حسگر سونوگرافی به راحتی در حرکت باشد، پزشک سنسور را روی پوست قرار می دهد و تصاویر بر روی مانیتور مشخص میگردد.
• معمولاً سونوگرافی از روی شکم صورت می گیرد؛ ولی در برخی موارد سونوگرافی از درون واژن انجام می شود که به آن سونوگرافی واژینال یا ترانس واژینال گفته می شود. در روش واژینال یک وسیله بلند و نازک داخل واژن فرو برده می شود و اعضای لگن مورد بررسی قرار می گیرد.

کاربردهای سونوگرافی رحم

1- تشخیص مسائل و مشکلات مرتبط با عملکرد رحم

2- تشخیص عوارض مربوط به بارداری همچون حاملگی خارج رحمی

3- تشخیص عفونت ها یا عوامل دردهای لگنی

4- بررسی رشد و سلامت جنین

5- بررسی وجود کیست یا فیبروئید و یا هرگونه ناهنجاری رحم

6- تشخیص هرگونه سقط جنین یا عوارض زایمان زودرس

عوارض سونوگرافی رحم

برای آزمایش های سونوگرافی از اشعه استفاده نمی شود و هیچ گونه خطری ندارند. تنها ممکن است در سونوگرافی واژینال، هنگام وارد کردن مبدل، احساس ناراحتی یا ترشحات بعد از آزمایش وجود داشته باشد.