علت و علائم زانوی پرانتزی چیست و چگونه درمان میشود؟

دکتر بیژن فروغ [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drforogh.ir
آدرس مطب : تهران ، بزرگراه چمران ، ابتدای باقرخان غربی ، پلاک 89 قدیم ، 26 جدید ، طبقه همکف تلفن مطب : 66576424 - 021

پای پرانتزی به وضعیتی اطلاق می شود که در آن پاهای فرد خمیده به نظر می رسد (به سمت بیرون خم می شود)، حتی زمانی که مچ پا کنار هم باشند.

خم شدن پاها در کودک نوپا بسیار رایج است. نوزادان اغلب به دلیل حالت چین خورده در رحم مادر به صورت کمان دار متولد می شوند. در الگوهای معمول رشد، کودک با شروع به ایستادن و راه رفتن از این امر پیشی می گیرد. به همین دلیل، تا دو سالگی خم شدن پاها غیر معمول نیست. در واقع طیف وسیعی از آنچه طبیعی تلقی می شود، وجود دارد. در بیشتر موارد پاهای کودک هنگامی که شروع به تحمل وزن یا ایستادن بر روی آن ها می کند (معمولاً بین 12 تا 18 ماهگی) شروع به صاف شدن می کند. در سن دو تا سه سالگی زاویه ساق پا معمولاً معکوس شده و بیشتر شبیه زانو ضربدری می شود، جایی که زانوها به داخل به سمت یکدیگر خم می شوند. پس از حدود شش سالگی، بیشتر زانوهای کودکان یک راستای طبیعی را در نظر می گیرند که طبیعی تلقی می شود.

جدای از الگوهای عادی که در بالا مورد بحث قرار گرفت، والدین باید با پزشک مشورت کنند تا مشخص شود که آیا فرزند آن ها دارای پتانسیل ایجاد بدشکلی زانو پرانتزی است یا خیر:

• زاویه استخوان ران، ران تا استخوان ساق پا خارج از محدوده طبیعی است
• جهت زانوها در مقابل جهت پا خارج از الگوی معمولی است
• زاویه یک پا به طور قابل توجهی بیشتر (یا کمتر) از پای دیگر است

علائم:

شایع ترین علامت بیماری پای پرانتزی این است که زانوها هنگام ایستادن و در حالی که مچ پاها در کنار هم قرار دارند، لمس نمی شوند. اگر بیش از سه سالگی ادامه یابد نشان می دهد که ناهنجاری زانوی پرانتزی وجود دارد.

علائم دیگری که افراد مبتلا به زانوی پزانتزی تجربه می کنند عبارتند از:

• درد زانو یا لگن
• کاهش دامنه حرکت در لگن
• مشکل در راه رفتن یا دویدن
• بی ثباتی زانو
• احساسات ناخوشایند ظاهر

آرتریت پیشرونده زانو در بزرگسالانی که در اوایل زندگی شان تشخیص داده نشده یا تحت درمان قرار نگرفته اند شایع است. بیماران بالغی که سال هاست پاهای پرانتزی دارند، به داخل بدن (قسمت داخلی) بیش از حد فشار آورده و قسمت بیرونی (رباط جانبی جانبی) را کشیده که منجر به درد، بی ثباتی و آرتروز می شود.

علت:

• ژنو واروم (Genu Varum) فیزیولوژیکی: در اکثر کودکان زیر 2 سال خم شدن پاها تنها یک تغییر طبیعی در ظاهر پا است. پزشکان از این نوع ناهنجاری به عنوان ژنو واروم فیزیولوژیکی یاد می کنند. در کودکان مبتلا به ژنو وراوم فیزیولوژیک ناهنجاری به تدریج در حدود 18 ماهگی شروع به بهبود یافتن کرده و با رشد کودک ادامه می یابد. در سن 3 تا 4 سالگی پای پرانتزی اصلاح شده و پاها معمولاً ظاهر طبیعی دارند.
• بیماری بلونت: بیماری بلونت می تواند در کودکان نوپا و همچنین در نوجوانان رخ دهد. این بیماری ناشی از ناهنجاری صفحه رشد در قسمت بالای استخوان ساق پا (درشت نی) است. صفحات رشد در انتهای استخوان های بلند کودک قرار دارد. آن ها به تعیین طول و شکل استخوان بالغ کمک می کنند. در كودكان زیر 2 سال ممكن است تشخیص بیماری بلونت كودكانه از ژنو واروم فیزیولوژیک غیرممكن باشد. با این حال، در سن 3 سالگی پای پرانتزی بدتر شده و اغلب می توان یک مشکل آشکار را در اشعه ایکس مشاهده کرد.
• راشیتیسم: راشیتیسم یک بیماری استخوانی در کودکان است که باعث خم شدن پاها و سایر ناهنجاری های استخوانی می شود. کودکان مبتلا به راشیتیسم به اندازه کافی کلسیم، فسفر یا ویتامین D دریافت نمی کنند که همه این ها برای رشد سالم استخوان ها مهم است. راشیتیسم تغذیه ای در کشورهای توسعه یافته غیر معمول است زیرا بسیاری از غذاها از جمله فرآورده های شیر، با ویتامین D غنی شده اند. هنگامی که راشیتیسم تغذیه ای رخ می دهد، اغلب در کودکانی است که منحصراً از شیر مادر تغذیه می کنند. همچنین راشیتیسم می تواند ناشی از ناهنجاری ژنتیکی باشد که اجازه نمی دهد ویتامین D به درستی جذب شود. این نوع راشیتیسم ممکن است ارثی باشد.

درمان:

درمان غیر جراحی:

• ژنو واروم فیزیولوژیک:

اگرچه نیازی به درمان فعال ندارد اما پزشک از شما می خواهد هر 6 ماه یکبار تا زمان رفع خم شدگی به فرزند شما مراجعه کند.

• بیماری بلونت:

بلونت کودکان مستلزم درمان قوس است. اگر بیماری زود تشخیص داده شود، درمان با بریس ممکن است تنها چیزی باشد که لازم است. مهاربندی برای نوجوانان مبتلا به بیماری بلونت موثر نیست.

• راشیتیسم:

اگر کودک شما دچار راشیتیسم است، پزشک شما را علاوه بر پیگیری منظم ارتوپدی، برای مدیریت پزشکی به متخصص متابولیک ارجاع می دهد. اغلب می توان اثرات راشیتیسم را با دارو کنترل کرد.

• کفش ها و کفی های طبی:

مشکل زانو پرانتزی در مواردی که باعث چرخش قوزک یا مچ پا می شود، می تواند باعث از بین رفتن ثبات و هماهنگی کلی اعضای بدن شود. در صورتی که این مشکل درمان نشده به حال خود رها شود، می تواند باعث نا پایداری مزمن قوزک پا گردد. افراد دچار مشکل زانو پرانتزی در مقایسه با سایر افراد بیشتر با پیچ خوردن پا و ضعیف شدن پیش رونده رباط ها مواجه می شوند. لذا استفاده از کفش های طبی در این شرایط می تواند به حفظ تعادل فرد کمک کرده و احتمال ایجاد آسیب دیدگی را کاهش دهد. استفاده از کفش های کشیده با سر پنجه های پهن همراه با کفی طبی و تثبیت کننده پاشنه می تواند به کاهش مشخص درد و ناراحتی مزمن ناشی از زانو پرانتزی پا کمک نماید.

• بریس های طبی:

استفاده از بریس ها و آتل ها می تواند به درمان عارضه ی پای پرانتزی کمک کند. با این حال استفاده از آن ها محدود به اصلاح موارد شدید پای پرانتزی است. آن ها همچنین زمانی مورد استفاده قرار می گیرند که بیمار در کنار پای پرانتزی به عارضه های پزشکی دیگری مبتلا است. بریس ها تا زمانی پوشیده می شوند که استخوان های پاها صاف و مستقیم شوند.

برخی بریس های ارتوپدی (زانوبندهای مخصوص) برای اصلاح زانوی پرانتزی برای استفاده در سن مناسب طراحی شده اند. معمولا برای افراد بزرگسال تجویز نمی شوند، چرا که رشد استخوانی در افراد بزرگسال کامل شده است و بنابراین استفاده از بریس نمی تواند تغییری در نحوه ی رشد استخوان ایجاد کند. این بریس ها بیش از همه برای کودکانی با سن پایین مناسب است که هنوز استخوان های آن ها رشد زیادی خواهد داشت. از سوی دیگر بریس های مخصوص دیگری برای افراد بزرگسال مبتلا به زانوی پرانتزی وجود دارند که به نام بریس های کاهنده ی فشار شناخته می شوند. این بریس ها توسط شرکت های سازنده ی مختلفی تولید می شوند و در کاهش درد و سایر علائم آزاردهنده ی ناشی از زانوی پرانتزی موثر هستند. البته این بریس ها تاثیری در اصلاح حالت پرانتزی پاها ندارند.

درمان با جراحی:

روش های جراحی متفاوتی برای تصحیح پاهای خمیده وجود دارد و آن ها به دو نوع اصلی تقسیم می شوند:

• رشد هدایت شده: رایج ترین نوع جراحی که برای این بیماری انجام می شود. با استفاده از یک صفحه فلزی یا منگنه کوچک، رشد موقت در قسمت سالم بالای استخوان ساق پا متوقف می شود. این کار به طرف غیرطبیعی پا فرصتی می دهد که جلو بیاید و پا را با رشد طبیعی کودک صاف کند. پس از بهبود وضعیت پا، صفحه یا منگنه برداشته شده و رشد از سر گرفته می شود.
• استئوتومی تیبیا: در این روش استخوان ساق پا دقیقاً زیر زانو بریده می شود و برای اصلاح تراز شدن پا، تغییر شکل می دهد. استخوان در حالی که با یک صفحه داخلی و پیچ و یا یک قاب خارجی که در قسمت بیرونی ساق پا قرار گرفته است، ثابت می ماند.