مهمترین کار کلیه چیست؟

دکتر امیر بهنام فر [ فلوشیپ جراحی سرطان های دستگاه ادراری و تناسلی ]آدرس وب سایت : www.doctorbehnamfar.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شیخ مفید ، بین چهارراه دهش و رکن الملک تلفن مطب : 36631677 - 031

کلیه ها دو اندام لوبیایی شکل هستند که هر کدام به اندازه یک مشت است. آن ها درست در زیر قفسه سینه، در طرفین ستون فقرات قرار دارند.

کلیه های سالم هر دقیقه نیم فنجان خون را فیلتر می کنند و مواد زائد و آب اضافی را برای تولید ادرار از بین می برند. ادرار از طریق دو لوله نازک ماهیچه ای به نام حالب از کلیه ها به مثانه جریان می یابد، یک لوله حالب در هر طرف مثانه. مثانه ادرار را ذخیره می کند. کلیه ها، حالب ها و مثانه بخشی از دستگاه ادراری هستند.

کار کلیه ها:

نقش اصلی کلیه ها حفظ هموستاز است. آن ها سطوح مایعات، تعادل الکترولیت ها و سایر عواملی که محیط داخلی بدن را ثابت و راحت نگه می دارند، مدیریت می کنند.

این اندام ها طیف وسیعی از عملکردهای بدن را انجام می دهند که در زیر به بررسی آن ها می پردازیم:

• دفع مواد زائد:

کلیه ها مواد زائد مختلف را حذف می کنند و از طریق ادرار دفع می کنند. برخی از ترکیبات اصلی که کلیه ها حذف می کنند، عبارتند از:

1. اوره که در نتیجه تجزیه پروتئین ها ایجاد می شود
2. اسید اوریک از تجزیه اسیدهای نوکلئیک
3. داروها و متابولیت های آن ها

• بازجذب مواد مغذی:

کلیه ها مواد مغذی را با استفاده از لوله هایی از خون بازجذب می کنند و آن ها را به جایی که به بهترین وجه از سلامت بدن حمایت می کند، منتقل می کنند. آن ها همچنین سایر محصولات را دوباره جذب می کنند تا به حفظ هموستاز کمک کنند. محصولات بازجذبی توسط کلیه ها عبارتند از:

1. گلوکز
2. آمینواسید
3. بی کربنات
4. آب
5. فسفات
6. یون های کلرید، سدیم، منیزیم و پتاسیم

• حفظ pH خون:

در انسان، محدوده سطوح pH قابل قبول 7.35- 7.45 است. در سطوح زیر یا بالاتر از این محدوده، بدن به ترتیب وارد حالت اسیدمی یا آلکالمی می شود. در این حالت ها پروتئین ها و آنزیم ها تجزیه می شوند و دیگر نمی توانند عمل کنند. در موارد شدید، می تواند کشنده باشد.

کلیه ها و ریه ها به ثابت نگه داشتن PH بدن کمک می کنند. ریه ها با تعدیل غلظت دی اکسید کربن در خون به این امر دست می یابند. کلیه ها pH را با بازجذب و تولید بی کربنات از ادرار مدیریت می کنند که به خنثی کردن اسیدها کمک می کند. کلیه ها می توانند بی کربنات را در صورت تحمل pH حفظ کرده و در صورت افزایش سطح اسید آن را آزاد کنند. آن ها می توانند با دفع اسید، بی کربنات جدید تولید کنند.

• تنظیم اسمولالیته:

اسمولالیته معیاری برای سنجش تعادل آب و الکترولیت بدن است که نسبت بین مایعات و مواد معدنی در بدن را عنوان می کند. کم آبی یکی از دلایل اصلی عدم تعادل الکترولیت است.

اگر اسمولالیته در پلاسمای خون افزایش یابد، هیپوتالاموس در مغز با ارسال پیامی به غده هیپوفیز پاسخ می دهد. این غده هورمون ضد ادرار (ADH) ترشح می کند. در پاسخ به ADH، کلیه تغییرات متعددی ایجاد می کند، از جمله:

1. افزایش غلظت ادرار
2. افزایش بازجذب آب
3. بازگشایی بخش هایی از مجرای جمع آوری که آب به طور معمول نمی تواند وارد آن شود و اجازه می دهد آب به بدن بازگردد
4. نگه داشتن اوره در مدولای کلیه به جای دفع آن زیرا این ترکیب آب را جذب می کند

• تنظیم فشار خون:

کلیه ها در صورت لزوم فشار خون را تنظیم می کنند، اما این کار را کندتر انجام می دهند.

آن ها فشار طولانی مدت در شریان ها را با ایجاد تغییراتی در مایع خارج از سلول ها تنظیم می کنند. اصطلاح پزشکی این مایع «مایع خارج سلولی» است. این تغییرات مایع پس از آزاد شدن یک تنگ کننده عروق به نام «آنژیوتانسین II» رخ می دهد. منقبض کننده های عروقی هورمون هایی هستند که باعث باریک شدن رگ های خونی می شوند.

این هورمون ها در افزایش جذب کلرید سدیم یا نمک توسط کلیه ها نقش دارند. این جذب به طور موثر اندازه محفظه مایع خارج سلولی را افزایش می دهد و فشار خون را افزایش می دهد. هر چیزی که فشار خون را تغییر دهد، از جمله مصرف بیش از حد الکل، سیگار کشیدن و چاقی، می تواند به مرور زمان به کلیه ها آسیب برساند.

• ترشح ترکیبات فعال:

کلیه ها چندین ترکیب مهم آزاد می کنند، از جمله:

• اریتروپویتین: اریتروپویزیس که تولید گلبول های قرمز خون است را کنترل می کند. کبد همچنین اریتروپویتین تولید می کند، اما کلیه ها تولیدکننده اصلی آن در بزرگسالان هستند.
• رنین: این آنزیم به مدیریت انبساط شریان ها و حجم پلاسمای خون، لنف و مایع بین سلولی کمک می کند. لنف مایعی است که حاوی گلبول های سفید خون است که از فعالیت ایمنی پشتیبانی می کنند و مایع بین سلولی جزء اصلی مایع خارج سلولی است.
• کلسیتریول: این متابولیت فعال هورمونی ویتامین D است. هم میزان کلسیمی را که روده می تواند جذب کند و هم جذب مجدد فسفات را در کلیه افزایش می دهد.

شیوه کار کلیه ها:

هر یک از کلیه ها از حدود یک میلیون واحد فیلترکننده به نام نفرون تشکیل شده است. هر نفرون شامل یک فیلتر به نام گلومرول و توبول است. نفرون ها از طریق یک فرآیند دو مرحله ای کار می کنند: گلومرول خون را فیلتر کرده و توبول (لوله) مواد مورد نیاز را به خون برمی گرداند و مواد زائد را حذف می کند.

گلومرول:

هنگامی که خون به درون هر نفرون جریان می یابد، وارد مجموعه ای از رگ های خونی کوچک، به نام گلومرول می شود. دیواره های نازک گلومرول به مولکول های کوچک تر، مواد زائد و مایعات (عمدتاً آب) اجازه می دهند تا به داخل توبول عبور کنند. مولکول های بزرگ تر مانند پروتئین ها و سلول های خونی در رگ خونی باقی می مانند.

توبول:

یک رگ خونی در امتداد توبول جریان دارد. همانطور که مایع فیلترشده در طول لوله حرکت می کند، رگ خونی تقریباً تمام آب به همراه مواد معدنی و مواد مغذی مورد نیاز بدن را بازجذب می کند. توبول نیز به حذف اسید اضافی از خون کمک می کند. مایع و مواد زائد باقی مانده در توبول به ادرار تبدیل می شود.