مدت زمان زنده ماندن اسپرم چقدر است؟

دکتر امیر بهنام فر [ فلوشیپ جراحی سرطان های دستگاه ادراری و تناسلی ]آدرس وب سایت : www.doctorbehnamfar.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شیخ مفید ، بین چهارراه دهش و رکن الملک تلفن مطب : 36631677 - 031

اسپرم مهم ترین نقش در ایجاد لقاح و باروری را دارد؛ اما طول مدت زندگی اسپرم بسیار کوتاه است. بیشتر اسپرم ها طی چند دقیقه بعد از انزال در واژن زن یا خارج از دستگاه تناسلی زن از بین می روند. پس از ورود اسپرم ها به دستگاه تناسلی زن (گردنه ی رحم و رحم)، بیشتر آنها طی یک یا دو روز از بین می روند؛ اما برخی از آنها تا پنج روز هم زنده می مانند و بنابراین، بیشترین مدت زمانی که یک اسپرم قادر است در مایع گردنه رحم یا رحم زنده بماند پنج روز است. اسپرم ها معمولاً تا پنج روز زنده نمی مانند حتی اگر در ترشحات رحمی باور قرار داشته باشند. اگر اسپرم ها مورد فرآوری قرار گیرند و در شرایط خاص آزمایشگاهی در محیط مغذی مناسب نگه داری شوند، می توانند تا هفت روز زنده بمانند. نمونه های اسپرم در محیط استریل تا چندین ساعت دوام می آورند؛ اما قابلیت باروری آنها بعد از 60 دقیقه از بین می رود. اسپرم هایی که در هوای اتاق، روی پارچه یا مکان دیگری باقی می مانند تحرک خود را به سرعت از دست می دهند و به محض خشک شدن مایع منی، اسپرم می میرد.

ساختار اسپرم

سلول اسپرم پستانداران را می توان به ۴ قسمت سر، قسمت میانی، گردن و دم اسپرم تقسیم بندی کرد که هریک ویژگی های عملکردی خاص خود را دارند.

• سر اسپرم: شامل هسته ای حاوی رشته های کروماتین بسیار پیچ خورده است که در ناحیه قدامی، توسط کیسه ای نازک و صاف به نام «آکروزوم» (Acrosome) احاطه شده که حاوی آنزیم هایی برای نفوذ به تخمک است. همچنین در سر اسپرم، تعدادی واکوئل قرار دارند.
• قسمت میانی اسپرم: این قسمت دارای ۱۰ تا ۱۴ مارپیچ میتوکندری است که رشته محوری را در سیتوپلاسم احاطه کرده است. همچنین دارای یک سانتریول حلقه ای (آنولوس) است که بین قطعه میانی و قطعه اصلی یک مانع برای انتشار ترکیبات ایجاد و به عنوان یک ساختار تثبیت کننده برای حفظ ثبات دم عمل می کند.
• گردن اسپرم: یا قطعه اتصال اسپرم، شامل یک سانتریول معمولی و یک سانتریول غیرمعمول همچون «سانتریول پروگزیمال مانند» (Proximal Centriole-Like) است. این بخش میانی، یک مرکز فیلامانی (رشته ای) همراه با تعداد فراوانی میتوکندری در اطراف آن دارد. میتوکندری ها انرژی لازم برای حرکت اسپرم و حیات آن را از طریق تولید ATP فراهم می کنند.
• دم اسپرم: دم اسپرم که تاژک نیز نامیده می شود، طولانی ترین بخش اسپرم و قادر به انجام حرکات موج مانند است و اسپرم را برای جابجایی به سمت تخمک و لقاح کمک می کند. پیش از این تصور می شد که حرکات دم به صورت متقارن و مارپیچی است اما یک مطالعه در سال 2020 در دانشگاه بریستول نشان داد که دم به شکل پیچیده تری حرکت می کند و ترکیبی از امواج نامتقارن دایره ای و امواج ایستا است و در عین حال حرکات چرخشی کل بدن به دستیابی به تقارن حرکتی کمک می کند.

عوامل مؤثر بر طول عمر اسپرم

اسپرم می تواند بسته به محیط از چند دقیقه تا چند روز زنده بماند که عبارتند از:

1. اسپرم هایی که بر روی لباس ها، پوشش تخت یا نشیمن گاه توالت قرار می گیرند ظرف چند دقیقه پس از انزال به سرعت خشک شده و از بین می روند.
2. مدت زنده ماندن اسپرم ها در یک ظرف استریل و دارای دمای بدن می تواند تا چند ساعت باشد. البته، قدرت بارور کردن اسپرم ها پس از گذشت ۶۰ دقیقه از انزال به طرز چشم گیری کاهش می یابد.
3. اسپرم هایی که از واژن به داخل رحم جا به جا می شوند می توانند برای مدت بیشتری زنده بمانند. مطالعات نشان داده اند که بارداری تا ۵ یا ۶ روز پس از رابطه جنسی امکان پذیر است. مدت زنده ماندن اسپرم ها (برخی اسپرم ها) در مایع مخاطی لوله های فالوپ یا رحم به این مدت طولانی ممکن بوده اما رایج نیست. اغلب اسپرم ها ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از انزال در رحم می میرند. هر چه زمان بیشتری از انزال بگذرد، احتمال بارور شدن تخمک کاهش می یابد.
4. اسپرم ها در شرایط عالی آزمایشگاهی و محیط سرشار از مواد مغذی می توانند تا حداکثر ۷ روز زنده بمانند.
5. در صورتی که اسپرم ها با دما های بسیار پایین منجمد شوند می توانند تا سال ها دوام داشته باشند.
6. اسپرم ها حداکثر تا چند ساعت می توانند در واژن زنده بمانند.
7. با اینکه اسپرم ها می توانند تا ۴ الی ۵ روز در دهانه رحم باقی بمانند؛ اما اغلب آنها ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت می میرند.
8. برخی اسپرم ها نیز می توانند تا چندین روز در لوله های فالوپ زنده بمانند.

روشهای بهبود طول عمر اسپرم

بیشتر پزشکان روش های زیر را برای کمک به افزایش طول عمر اسپرم پیشنهاد می کنند:

• سلامت بدن

داشتن سبک زندگی فعال و بهره گیری از یک رژیم غذایی سالم و متعادل یک راه عالی برای بهبود سلامت جسمی و سلامت اسپرم است. ارتباط بین سبک زندگی بی تحرک و کیفیت مایع منی ضعیف را ثابت کرده است. آنها دریافتند که اسپرم مردانی که فعالیت بدنی منظم دارند، طبق آمار کیفیت، مقدار و فعالیت بیشتری دارند. مطالعه دیگری نشان داده است که ورزش هایی با شدت متوسط (MICT) یکی از بهترین انواع ورزش ها برای بهبود طول عمر اسپرم است. این مطالعه همچنین نشان داد که دوچرخه سواری تأثیر منفی بر سلامت اسپرم دارد. رژیم غذایی متشکل از ماهی، مرغ، میوه، سبزیجات، حبوبات و غلات سبوس دار تأثیر مثبت در فعالیت اسپرم دارد. مطالعات دیگر تأیید کرده اند که رژیم غذایی سالم منجر به مایع منی سالم می شود.

• نوشیدن الکل کمتر

راه دیگری برای بهبود طول عمر اسپرم کاهش مصرف الکل است. حتی اگر مقدار الکل مصرفی کم باشد؛ اما فرکانس نوشیدن الکل بر روی کیفیت اسپرم تأثیر می گذارد. یک مطالعه انجام شده در دانمارک نشان می دهد که مردان که عادت دارند هر روز هفته الکل مصرف کنند، کیفیت مایع منی کمتری از کسانی دارند که تنها یک یا دو بار در هفته الکل می نوشند. همچنین یک ارتباط مستقیم بین مقدار الکل مصرفی و غلظت اسپرم وجود دارد؛ بنابراین مصرف الکل به طور منظم، تعداد اسپرم را کمتر می کند.

• کاهش استرس

کاهش استرس نیز می تواند سلامت اسپرم و طول عمر آن را در داخل بدن افزایش دهد. استرس روانی بیش از حد می تواند تأثیر منفی بر سلامت عمومی داشته و استرس عاطفی نیز می تواند به سلامت اسپرم آسیب بزند. استرس برای کیفیت اسپرم و مایع منی مضر است. این محققان دریافتند که به خاطر فشار روحی هورمون مؤثر بر تستوسترون کم شده و تولید و کیفیت اسپرم نیز کاهش می یابد. این مطالعه نشان داد حوادث استرس زا تأثیر منفی بیشتری از استرس در محل کار بر سلامت اسپرم دارد.

• ترک سیگار

سیگار کشیدن نه تنها باعث می شود شانس بارور کمتر شود بلکه تا حد زیادی کیفیت، فعالیت و مقدار اسپرم را کاهش می دهد. سیگار کشیدن سلول های اسپرم را از بین می برد و باعث می شود بارور کردن تخمک برای سلول های باقی مانده سخت شود. در این شرایط حتی اگر اسپرمی بتواند تخمکی را بارور کند، هنوز هم شانس سقط وجود دارد.

• مصرف مکمل برای افزایش سلامت اسپرم

برخی از مکمل ها می توانند به باروری و افزایش سلامت اسپرم کمک کنند. به عنوان مثال، مطالعه ای نشان داد که مکملی ترکیبی از اسید فولیک و روی می تواند تعداد اسپرم را افزایش دهد. در این پژوهش، دانشمندان دریافتند که باروری در حدود ۷۵٪ در مردانی که از این مکمل استفاده کرده اند، افزایش پیدا کرده است.

روشهای دیگر برای بهبود کیفیت اسپرم

• اجتناب از قرار گرفتن در معرض سموم و آفت کش ها
• پوشیدن لباس زیر گشاد
• اجتناب از نشستن در سونا و وان داغ برای مدت طولانی

آنالیز کیفیت اسپرم

آزمون آنالیز مایع منی معمولا برای کمک به شناسایی مشکلات باروری استفاده می شود.آنالیز مایع منی شامل نتایج حاصل از آزمایش های زیر است:

• حجم مایع منی
• تعداد اسپرم در هر میلی لیتر از مایع منی
• سرعت تبدیل مایع منی بعد از انزال به مایع رقیق
• ساختار اسپرم
• فعالیت اسپرم
• سطوح pH مایع منی
• تعداد گلبول های سفید خون (سلول های سفید خون در مایع منی باید وجود داشته باشند).
• سطح فروکتوز (فروکتوز برای اسپرم انرژی فراهم می کند).

تجزیه و تحلیل این نتایج می تواند به پزشکان در مورد محاسبه طول عمر اسپرم و اقدامات لازم به منظور بهبود باروری کمک کند.