دستگاه ادراری، به مجموعه اندام ها، مجراها، ماهیچه ها و اعصابی که برای تولید، ذخیره و انتقال ادرار با هم همکاری می کنند گفته می شود. دستگاه ادراری شامل دو کلیه، دو مجرای ادراری یا میزنای، مثانه، دو عضله اسفنکتر و مجاری ادراری است. دستگاه ادراری به سیستم کلیوی نیز معروف است. دستگاه ادراری (urinary tract) سیستم تخلیه بدن برای دفع ادرار است که از مواد زائد و مایعات اضافی تشکیل شده است. برای دفع ادرار طبیعی، تمام اعضای بدن در دستگاه ادراری باید با هم و به ترتیب صحیح کار کنند. دستگاه ادراری اهمیت بسیار زیادی برای سلامتی دارد و دچار بیماری های گوناگونی از جمله سنگ های کلیوی و سنگ مثانه می شود که سلامتی انسان را تحت تأثیر قرار می دهد. در صورت بروز اختلال در این دستگاه مواد زائد در خون جمع می شوند و امکان مرگ فرد وجود دارد.

اجزاء تشکیل دهنده دستگاه ادراری

کلیه ها (Kidneys)

دو اندام لوبیایی شکل که هر کدام به اندازه یک مشت انسان می باشند و در زیر قفسه سینه شما قرار دارند. یکی در سمت چپ و دیگری در سمت راست بدن جا گرفته اند. هر روز، کلیه های شما حدود ۱۲۰ تا ۱۵۰ لیتر خون را فیلتر می کنند تا مواد زائد را از بین ببرند و مایعات را در داخل بدن شما متعادل کنند. این فرآیند روزانه در بدن حدود ۱ تا ۲ چهارم مجموع ادرار را در بدن شما تولید می کند.

حالب ها (Ureters)

لوله های نازکی می باشند که ازعضله هایی که کلیه های شما را به مثانه متصل می کند تشکیل شده اند و ادرار را به مثانه منتقل می کنند.

مثانه (Bladder)

مثانه اندامی توخالی، عضلانی و به شکل بادکنک است که با پر شدن از ادرار منبسط می شود. مثانه در قسمت لگن بین استخوان های ران قرار گرفته است و مانند یک مخزن آب طبیعی عمل می کند و می تواند 5/1 تا ۲ فنجان ادرار را در خود نگه دارد. اگرچه شما نمی توانید چگونگی عملکرد کلیه های خود را کنترل کنید؛ اما می توانید زمان تخلیه مثانه خود را کنترل کنید. تخلیه مثانه به عنوان دفع ادرار شناخته می شود.

مجرای ادرار (Urethra)

یک عدد لوله در انتهای اندام مثانه شما قرار دارد که باعث می شود این مواد زائد هنگام ادرار از بدن شما خارج شود. در بزرگسالان روزانه حدود ۸۰۰ تا ۲۰۰۰ میلی لیتر مایعات بدن از طریق سیستم ادراری، تعریق و تنفس دفع می شود.

عملکرد دستگاه ادراری

• حفظ تعادل حیاتی بدن

اصلی ترین عملکرد دستگاه ادراری کمک به حفظ تعادل حیاتی بدن با کنترل ترکیبات خون، حجم و فشار آن است که این کار را با دفع یا جذب آب و مواد قابل حل در آب، انجام می دهد.

• تنظیم ترکیبات و حجم مایعات بدن

بدن باید مواد زائد مانند اوره و اسید اوریک همراه با آب اضافی و نمک های معدنی را دفع کند تا سالم بماند. اگر مواد زائدی که نام بردیم در بدن انباشته شوند، فرد بیمار می شود؛ بنابراین دیگر عملکرد اصلی دستگاه ادراری تنظیم ترکیبات و حجم مایعات بدن به منظور ایجاد محیطی ثابت داخل بدن است.

بیماری های دستگاه ادراری

• عفونت مثانه: رایج ترین نوع عفونت ادراری ا ست و معمولاً برای زنان در سنین ۲۰ تا ۵۰ سال که فعالیت جنسی دارند رخ می دهد. اگرچه زنان بیش از مردان در معرض ابتلا به عفونت مثانه هستند؛ اما برای مردان نیز ممکن است این مسئله رخ دهد. عواملی مثل افزایش سن، کم تحرکی، مصرف ناکافی مایعات، بی اختیاری روده، شرایط سیستم عصبی یا سیستم ایمنی ضعیف شده می توانند زمینه بروز عفونت مثانه را فراهم آورند.
• عفونت کلیه : این نوع عفونت عموماً از مجرای ادرار و مثانه آغاز می شود و سپس به کلیه ها انتقال می یابد. زنان بیش از مردان به این نوع عفونت دچار می شوند چون مجرای ادرار آنها کوتاه تر است. انسداد مجاری ادرار، ضعف سیستم ایمنی بدن و یا وجود هرنوع جسم خارجی مثل سوند در دستگاه ادراری می تواند دلایل رخ دادن عفونت کلیه باشد.
• پروستاتیت: عفونت و التهاب پروستات می تواند مزمن یا حاد باشد و در هر سنی برای مردان رخ بدهد که اختلالات ادراری به وجود می آورد.
• اپیدیدیمیت: التهاب اپیدیدیم است. اپیدیدیم لوله پیچ خورده ای ست که پشت بیضه مردان واقع شده و وظیفه حمل و ذخیره اسپرم را به عهده دارد. اپیدیدیمیت در اکثر مواقع به خاطر عفونت باکتریایی، از جمله عفونت های مقاربتی مانند سوزاک یا کلامید یا پدید می آید. این بیماری بیشتر برای مردان ۱۴ تا ۳۵ ساله اتفاق می افتد.
• ورم رحم: ورم یا بزرگ شدن رحم که می تواند خوش خیم یا بدخیم باشد ممکن است به علت عفونت های مقاربتی رخ داده باشد و اختلالات ادراری پدید آورد.
• سیستیت بینابینی یا سندرم التهاب مثانه: این بیماری که امکان مبتلا شدن به آن در هر سنی وجود دارد برای زنان بیشتر از مردان رخ می دهد.
• سنگ کلیه
• آسیب به ناحیه تناسلی
• گاهی اوقات اختلالات ادراری مثل تکرر ادرار و بی اختیاری ادرار در مردان و زنان به علت افزایش سن رخ میدهد.

علائم بیماری دستگاه ادراری

برخی از علائم بیماری دستگاه ادراری تحتانی شامل موارد زیر میشود:

• بی اختیاری ادراری
• تکرر ادرار
• ادرار دردناک
• احساس فوریت شدید به دفع ادرار
• وجود مشکل در ابتدای جریان ادرار
• مشکل در تخلیه ی کامل مثانه
• عفونت های مکرر دستگاه ادراری

نحوه دفع ادرار

منظور از ادرار کردن، یا دفع ادرار عمل خالی شدن مثانه از ادرار است. این عمل دو مرحله دارد که با عنوان مراحل پر شدن و خالی شدن مثانه شناخته می شود.

مرحله پر شدن مثانه

مثانه بسیار ارتجاعی است و طوری طراحی شده که به خوبی برای وظیفه ذخیره سازی ادرار مناسب است. مثانه همان طور که پر می شود انبساط یافته و دیواره عضلانی اش کش می آید و نازک می شود و به این شکل می تواند مقدار زیادی ادرار را در خود ذخیره کند بدون آن که فشار زیادی را متحمل شود. در طول مرحله پر شدن، مغز انتقال پیام های تخلیه را از نخاع به مثانه متوقف می کند. هنگامی که حجم مثانه به حدود 200 میلی لیتر برسد، گیرنده های حسی دیواره مثانه، سیگنال هایی را به نخاع و مغز می فرستند. اگر زمان برای ادرار کردن مناسب نباشد، مغز ارسال پیام از نخاع که در شرایط عادی مثانه را فعال می کند، مسدود می کند.

مرحله خروج ادرار

دفع ادرار نیاز به شل شدن هماهنگ اسفنکتر خارجی و انقباض عضله دترسور مثانه دارد. سیگنال های نخاع باعث می شوند که عضله دیواره ی مجرای ادراری شل شود. پس از آن، عضلات کف لگن نیز شل می شوند که این باعث می شود گردن مثانه باز شود. هم زمان، یک پیغام جداگانه به عضله دترسور مثانه فرستاده شده و باعث می شود این عضله منقبض شده و در نتیجه ادرار از مثانه به خارج رانده شود و نیز باعث می شود که اسفنکتر خارجی باز شده و ادرار از بدن دفع شود. با خالی شدن مثانه و توقف جریان ادرار، مغز سیگنالی را برای بستن اسفنکتر خارجی ارسال کرده و خروج بیشتر ادرار را متوقف می کند. هنگامی که مرحله تخلیه به پایان رسید، مغز مجدداً سیگنال هایی که از نخاع به مثانه ارسال می شوند را مسدود کرده و دوباره مرحله پر شدن مثانه شروع می شود.

مراقبت از دستگاه ادراری

با رعایت برخی نکات اساسی می توانید به سلامت دستگاه ادراری خود کمک کنید:

• مایعات به ویژه آب زیاد بنوشید.

اگر سالم هستید، سعی کنید هر روز شش تا هشت لیوان مایعات بنوشید. اگر سنگ کلیه یا سنگ مثانه دارید ممکن است نیاز به نوشیدن مقداری بیشتری مایعات داشته باشید. حداقل نیمی از مایعات مصرفی شما باید آب باشد.

• روده های خود را منظم نگه دارید.

حرکات منظم روده برای سلامت مثانه بسیار مهم می باشد. شما می توانید هم سلامت روده و هم سلامت مثانه خود را با این کار تقویت کنید.

• غذای سالم را انتخاب کنید.

با رعایت یک برنامه غذایی شامل پروتئین های بدون چربی، غلات سبوس دار، نان های غنی از فیبر، مغزهای مقوی، توت های رنگارنگ، میوه ها و سبزیجات برای تقویت حرکات منظم روده می توانید دستگاه ادراری خود را سالم نگه دارید.

• یک زندگی سالم داشته باشید.

فعالیت بدنی منظم داشته باشید، مصرف الکل را محدود کنید، غذاها و نوشیدنی های کافئین دار را کاهش دهید و سیگار نکشید. سلامت عمومی شما بر سلامت دستگاه ادراری تأثیرگذار است.

• هر وقت لازم شد ادرار را تخلیه کنید.

نگه داشتن بیش از حد در ادرار می تواند عضلات مثانه شما را ضعیف کرده و تخلیه کامل مثانه را دشوار کند. ادرار باقیمانده در مثانه می تواند باعث رشد باکتری ها شود و احتمال ابتلای شما به عفونت ادراری (UTI) را بیشتر می کند.

• عادت های بهداشتی سالم را ایجاد کنید.

زمان کافی برای تخلیه کامل مثانه خود در هنگام ادرار اختصاص دهید و زیاد عجله نکنید. بعد از رابطه جنسی ادرار کنید تا باکتری هایی که ممکن است در حین رابطه جنسی وارد مجرای ادرار شوند از بین بروند. قبل و بعد از رابطه جنسی ناحیه تناسلی خود را تمیز کنید.

• تمرینات عضلانی کف لگن را انجام دهید.

تمرینات کف لگن که به آن تمرینات کیگل نیز گفته می شود، می تواند عضلات کف لگن شما را قوی نگه دارد و عملکرد مثانه و روده را به صورت سالم حفظ کند. زنان و مردان می توانند از تمرینات عضلانی کف لگن بهره مند شوند.

---