ادرار شامل آب اضافی و مواد زائد است که کلیه ها از خون تصفیه می کنند. بسته به نسبت آب به مواد زائد، رنگ طبیعی ادرار می تواند از زرد کم رنگ تا طلایی تیره متغیر باشد. رنگ های نارنجی، قرمز، آبی، سبز و قهوه ای از جمله رنگ های غیر طبیعی برای ادرار محسوب می شوند. علل متعددی برای تغییر رنگ ادرار مطرح هستند. به عنوان مثال، مصرف داروها و موادغذایی خاص، برخی بیماری ها و نیز از دست دادن آب از جمله مواردی هستند که می توانند باعث تغییر رنگ ادرار شوند. اگر رنگ ادرارتان بدون علت واضحی تغییر پیدا کرد با پزشک در مورد آن مشورت کنید؛ چرا که در برخی موارد، تغییر رنگ ادرار ناشی از یکی بیماری زمینه ای جدی است که نیازمند درمان است. ادرار معمولاً دارای بوی شدیدی نیست؛ اما برخی مواد غذایی و نیز مکمل های ویتامین ب ۶ می توانند باعث تغییر بو شوند. در صورت کم شدن آب بدن و غلیظ شدن ادرار ممکن است بوی شدید آمونیاک احساس شود. اگر پس از ادرار بوی شدیدی را حس کردید ممکن است نشانه ای از عفونت مجرای، دیابت، عفونت مثانه یا بیماری های متابولیک باشد.

علل تغییر رنگ ادرار

عوامل زیادی می توانند موجب غیرطبیعی شدن رنگ ادرار شوند. برخی دلایل موقتی و بی ضرر هستند. برای مثال مصرف برخی غذاها یا داروها می توانند موجب تغییر رنگ ادرار شوند؛ اما سایر دلایل جدی تر هستند. برای مثال ممکن است یک آسیب دیدگی، عفونت یا شرایط پزشکی دیگری وجود داشته باشد که نیاز به درمان آن باشد.

• ادرار زرد تیره
• اگر ادرار تیره تر از حد نرمال به نظر برسد احتمالاً بدن دچار کم آبی است. اگر مایعات کافی مصرف نکنید ترکیبات موجود در ادرار غلیظ تر شده و درنتیجه رنگ آن تیره تر می گردد.
• ادرار قرمز یا صورتی

ادرار قرمز یا صورتی رنگ می تواند در اثر موارد زیر ایجاد شود:

• برخی غذاها مانند چغندر، تمشک و ریواس
• برخی داروها مانند ریفامپین، پیریدیوم و داروهای مسهل که حاوی سنا هستند.
• وجود خون در ادرار برای مثال در اثر آسیب دیدگی، انسداد مجرای ادرار، عفونت، بیماری کلیه و بزرگی خوش خیم پروستات یا سرطان.
• مسمومیت در اثر سرب یا جیوه
• آسیب شدید عضلانی
• وجود خون در ادرار دلیلی برای نگرانی بوده و می تواند نشانه ای از یک مشکل جدی سلامتی باشد.
• ادرار نارنجی

ادرار نارنجی اغلب در اثر مصرف داروهای خاصی ایجاد می شود ازجمله:

• ریفامپین
• پیریدیوم
• داروهای مسهل
• سولفاسالازین
• برخی داروهای شیمی درمانی
• برخی شرایط پزشکی نیز می توانند موجب نارنجی شدن رنگ ادرار شوند. این حالت ممکن است نشانه ای از مشکلاتی در مجرای صفراوی یا کبد باشد، بخصوص اگر رنگ مدفوع نیز روشن باشد. رنگ ادرار ممکن است در اثر کم آبی بدن نیز نارنجی دیده شود.
• ادرار آبی یا سبز

ادرار با رگه های آبی یا سبز می تواند در اثر عوامل زیر ایجاد شود:

• رنگ های خوراکی
• رنگ های استفاده شده در برخی آزمایش های کلیه و مثانه
• برخی داروها و مکمل ها مانند ایندومتاسین، آمی تریپتیلین، پروپوفول و برخی مولتی ویتامین ها

در موارد نادر ممکن است در اثر شرایط زیر ایجاد شود:

• عفونت در مجرای ادرار در اثر باکتری سودوموناس آئروژینوزا
• هیپرکلسمی خوش خیم خانوادگی، یک بیماری ارثی نادر
• ادرار قهوه ای

ادرار قهوه ای می تواند در اثر مواد زیر ایجاد شود:

• برخی مواد غذایی مانند باقلا، آلوئه ورا یا ریواس
• برخی داروها مانند پریماکین، کلروکین، نیتروفورانتوئین، مترونیدازول، متوکاربامول و داروهای مسهل حاوی کاسکارا یا سنا
• برخی عفونت های مجرای ادرار ، اختلالات کبدی و کلیوی
• آسیب عضلانی شدید

دلیل تغییر بوی ادرار

۱- کم آبی

در صورت عدم نوشیدن آب به مقدار کافی، ادرار با بوی شدید آمونیاک همراه خواهد شد. ادرار بدون آب کافی غلیظ شده و علاوه بر تیرگی، بوی نامطلوبی نیز به خود می گیرد. با نوشیدن مقادیر بیشتر آب می توان شدت بوی ادرار را کمتر کرد.

۲- مصرف زیاد قهوه

مصرف مقادیر زیاد قهوه می تواند بوی ادرار را نیز متمایل به بوی قهوه کند. علت این اتفاق مشخص نیست؛ اما احتمالاً برخی محصولات حاصل از تجزیه قهوه وارد ادرار شده و بوی آن را تغییر می دهند.

۳- مصرف مواد غذایی دارای رایحه قوی

۴۰ درصد افراد پس از مصرف مارچوبه تغییری را در بوی ادرار خود تجربه می کنند. با این حال، مارچوبه تنها ماده غذایی نیست که توانایی تغییر بوی ادرار را دارد. برخی مواد غذایی همچون پیاز، ادویه ها، سیر، کاری، سالمون، الکل و کلم بروکسل نیز از این ویژگی بهره مند هستند. داشتن یک رژیم غذایی پر نمک ادرار را غلیظ تر کرده و بوی آن را تشدید می کند. با این حال، در صورتی که مقادیر زیاد نمک عامل بوی ادرار باشند، امکان وجود مشکلات زمینه ای جدی تری وجود دارد. برخی محققان رژیم های غذایی پر نمک را با زخم های معده و عفونت ها ارتباط داده اند. همچنین مصرف مقادیر زیاد نمک سبب کشیده شدن آب از سلول ها به درون عروق خونی شده و بدن را کم آب می کند. پزشکان بیان دارند که کاهش مصرف نمک سبب احساس عمومی بهتر و کاهش بوی ادرار می شود. بوی نامطلوبی که در اثر مصرف خوراکی های یاد شده در ادرار به وجود می آید، ظرف ۱ تا ۲ روز برطرف می شود.

۴- دیابت و بوی بد ادرار

افراد مبتلا به دیابت کنترل نشده یا نا آگاه از ابتلای خود ممکن است بویی شیرین را از ادرار خود احساس کنند. افراد غیر مبتلا با مصرف مقادیر زیاد شکر نمی توانند این پدیده را تجربه کنند؛ زیرا بدن آنها با ساخت انسولین مقدار قند خون را کنترل می کند.

۵- ابتلا به عفونت مجاری ادرار یا مثانه

عفونت ادراری می تواند عامل بروز بوی عفونت در ادرار باشد. این بوی نامطلوب وجود طیفی از مشکلات را بیان می کند که از جمله آنها می توان به عفونت مثانه، عفونت مجاری ادرار یا التهاب مثانه (سیستیت بینابینی) اشاره کرد.

۶- سنگ کلیه و بد بو شدن ادرار

سنگ های کلیوی توده های سختی هستند که با رسوب برخی مواد شیمیایی خاص در کلیه ها تشکیل می شوند؛ بنابراین چندان جای تعجب ندارد که سنگ های کلیوی عامل بوی بد ادرار باشند. در حالی که سنگ های کلیوی به دنبال راهی برای خروج از مجرای ادرار هستند، مسیر خروج ادرار را مسدود کرده و علاوه بر بوی بد، ظاهری کف آلود نیز به ادرار می بخشند. پس علت بوی بد ادرار و درد کلیه می تواند وجود سنگ کلیه باشد.

۷- ابتلا به عفونت قارچی

علت بوی بد ادرار در زنان می تواند مبتلا شدن آنها به عفونت قارچی باشد. گاهی اوقات، قارچ هایی که به طور طبیعی در واژن زندگی می کنند به طرز بی رویه ای رشد کرده و یک عفونت قارچی را به وجود می آورند. هر فرد در واژن خود دارای محیط میکروبی متفاوتی است.

۸- مصرف مکمل های غذایی

برخی مکمل ها، ویتامین ها و دارو ها می توانند بوی ادرار را تغییر دهند. برخی داروها به دلیل مزه ناخوشایند با لایه ای از طعم دهنده های مصنوعی پوشانده شده اند که مصرف آنها با تغییر بوی ادرار همراه خواهد بود. دارو های قلبی، ضد بارداری، مولتی ویتامین ها و ویتامین B6 از دسته این دارو ها هستند. تغییر بوی ناشی از مصرف این دارو ها چندان جدی نیست؛ اما در صورت نگرانی، بروز تغییرات ناگهانی یا تجربه دیگر عوارض جانبی می توان به پزشک اطلاع داد.

۹- بارداری

علت بوی بد ادرار در بارداری به این دلیل است که تغییرات هورمونی که رشد جنین را در بدن مادر ممکن می کنند، می توانند سبب تغییر اندک بوی ادرار مخصوصاً در سه ماهه اول شوند. البته، این تغییر چندان شدید نبوده و حساسیت به آن به دلیل ارتقا حس بویایی مادر در دوران بارداری است. این تغییرات یعنی افزایش هورمون های استروژن و پروژسترون در دوره تخمک گذاری نیز تجربه شده و پدیده های بیان شده رخ می دهند.

۱۰- دیگر دلایل بد بو شدن ادرار

• مصرف آنتی بیوتیک
• ضعف سیستم ایمنی
• مصرف دارو های ضد بارداری
• هورمون درمانی برای یائسگی

تشخیص علت تغییر رنگ و بوی ادرار

پزشک ممکن است انجام آزمایش های تشخیصی زیر را نیز توصیه کند:

• آزمایش آنالیز و کشت ادرار. پزشک شما از آزمایش ادرار برای بررسی وجود گلبول های قرمز، سطوح بالای پروتئین و مواد معدنی دفع شده در ادرار استفاده می کند که ممکن است نشان دهنده مشکلات کلیوی یا مجاری ادراری باشد. نمونه ای از ادرار شما نیز احتمالاً برای بررسی باکتری هایی که باعث عفونت می شوند کشت می شود.
• آزمایشات خون. برخی از آزمایش های خون، سطح کراتینین و نیتروژن اوره خون را اندازه گیری می کنند (مواد زائدی که در جریان آسیب کلیه ها و عدم فیلتر شدن مناسب در جریان خون شما تجمع می یابند). پزشک شما همچنین ممکن است نمونه خون شما را از نظر سطوح بالای آنزیم های کبدی و شرایطی مانند دیابت بررسی کند.
• تصویربرداری. پزشک شما همچنین ممکن است یک سونوگرافی از مثانه یا کلیه های شما انجام دهد. این تست تصویربرداری از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از اندام های داخلی استفاده می کند. در صورت مشکوک بودن به وجود سنگ های مجاری ادراری، سی تی اسکن شکم و لگن ممکن است انجام شود. مطالعات تصویربرداری می توانند به پزشک شما کمک کنند تا نقص های ساختاری در دستگاه ادراری شما را بررسی کند.

درمان تغییر رنگ ادرار

نوع روند درمان این مشکل، به علت اصلی بروز آن بستگی دارد. اگر به عنوان عارضه جانبی خوردن یک ماده غذایی یا داروی خاص بروز کرده باشد، احتمالاً پزشک در این زمینه به شما هشدار می دهد یا داروی شما را عوض می کند. معمولاً اگر رنگ ادرار شما در نتیجه کم آبی غیر طبیعی است، ابتدا می توانید مایعات بیشتری بنوشید. اگر رنگ غیرعادی ادرار ناشی از خوردن برخی غذاها باشد، می توانید کمتر از آنها بخورید؛ اما در صورت وجود یک بیماری زمینه ای باید سریع برای درمان آن اقدام کرد. معمولاً در زمان ابتلا به عفونت کلیوی، مصرف آنتی بیوتیک ها کمک زیادی به درمان ادرار قرمز رنگ می کند. پزشک بیشتر بر علائم نشان دهنده ی بیماری های جدی مانند هپاتیت توجه کرده و بر اساس آن بیماری، دارو تجویز می کند.

زمان مراجعه به پزشک

چنانچه این مشکل موقتی نباشد یا علائم زیر در فرد دیده شود، باید پیگیری جدی انجام شود:

• خون در ادرار
• ادرار کف آلود
• وجود رگه هایی شیری رنگ در ادرار
• درد و دشواری در هنگام دفع ادرار
• درد در ناحیه کمر، شکم یا لگن.

این علائم نشان از عفونت یا مشکلات داخلی جدی دیگری دارند که برای جلوگیری از مشکلات و پیامدهای دیگر باید سریعاً به پزشک مراجعه کرد.

راهکارهای کاهش بوی ادرار

نکات زیر ممکن است به کاهش بوی بد ادرار کمک کند:

1. از خوردن غذاهایی که باعث بد بو شدن ادرار می شوند، بخصوص مارچوبه خودداری کنید.
2. اگر سطوح بالای تیامین یا کولین علت بوی بد ادرار هستند، مکمل ها را جایگزین کنید.
3. برای حمایت از هیدراتاسیون و سلامت کلیه ها و مجاری ادراری مقدار زیادی آب بنوشید.
4. هر گونه بیماری مزمن پزشکی مانند دیابت را تا حد امکان با دقت و با راهنمایی پزشک مدیریت کنید.
5. همچنین، داشتن یک سبک زندگی کلی سالم و کاهش یا حذف مصرف الکل می تواند از کبد محافظت کند و ممکن است به از بین بردن بوی بد ادرار کمک کند.

---