مزایای به کارگیری دستگاه تحریک طناب نخاعی

دکتر سلمان فلاح [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drsalmanfallah.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان حکیم نظامی ، خیابان شریعتی غربی ، نبش کوچه 16 ، جنب مسجد امام حسن عسکری ، طبقه اول تلفن مطب : 91011414 - 031

طناب نخاعی (Medulla spinalis)، بخشی از دستگاه عصبی مرکزی نخاع که حاوی مایع مغزی-نخاعی است را احاطه می‌کند. مغز و طناب نخاعی همراه با هم سیستم عصبی مرکزی (CNS) را تشکیل می‌دهند. در انسان، طناب نخاعی از «استخوان پس‌سری» (Occipital Bone) آغاز می‌شود، از «سوراخ پس‌سری» (Foramen Magnum) عبور می‌کند و در ابتدای «مهره‌های گردنی» (Cervical Vertebrae) وارد کانال نخاعی خواهد شد. طناب نخاعی تا بین مهره‌های شماره ۱ و ۲ کمر ادامه می‌یابد. ستون مهره‌ها از طناب نخاعی که کوتاه‌ تر است، محافظت می‌کنند. تحریک طناب نخاعی (Spinal Cord Stimulation-SCS) به صورت استفاده از انرژی الکتریکی پالسی در مجاورت طناب نخاعی برای کنترل درد توصیف می‌شود.

این روش اولین بار در فضای اینتراتکال و سپس در فضای اپیدورال به کار گرفته شد. در حال حاضر معمولاً انتقال انرژی پالسی در طول طناب عصبی و یا مجاورت ریشه‌های عصبی مورد نظر، در فضای اپیدورال صورت می‌گیرد. این روش باعث تسکین درد ناشی از نوروپاتی دردناک، درد قفسه سینه و درد محیطی ایسکمیک می‌شود. تکنولوژی مشابه‌ ای را می‌توان برای تحریک عمیق مغزی، تحریک قشر مغزی و تحریک اعصاب محیطی (PNS) بکار برد.

کاربردهای تحریک طناب نخاعی

دردهای قابل درمان با تحریک کننده الکتریکی طناب نخاعی SCS:

• درد مزمن کمر
• درد مزمن گردن
• درد مزمن پا ( درد سیاتیک )
• درد مزمن دست
• سندروم درد منطقه ای پیچیده
• التهاب دردناک و زخم شدن پوشش محافظ اعصاب نخاعی
• دردهای ناشی از قطع عضو

مزایای به‌ کارگیری دستگاه تحریک طناب نخاعی

در تحریک طناب نخاعی برخلاف سایر روش‌های جراحی امکان قطع برنامه درمان وجود دارد و در صورتی که بیمار قصد ادامه درمان را نداشته باشد پزشک می‌تواند سیم دستگاه و الکترودها را خارج کند و هیچ گونه تغییر دائمی در ستون فقرات به وجود نخواهد آمد. سایر مزایای تحریک طناب نخاعی به شرح زیر می‌باشند:

• همه بیماران درد را به طور یکسان احساس نمی‌کنند و حتی برخی از آنها گاهی اوقات با درد شدید مواجه می‌شوند. امروزه روش‌هایی که برای کنترل درد معرفی می‌شوند در حال افزایش است به علاوه برخی از مدل‌ها به طور خودکار با حرکات بیمار تنظیم می‌شوند. کنترل داشتن در درد می‌‌تواند به یک موفقیت بزرگ برای بهبود برخی از بیماری‌های مزمن تبدیل شود.
• تحریک طناب نخاعی یک روش کم تهاجمی است و پزشک فقط یک برش را روی پوست بیمار به وجود می‌آورد تا بتواند به کاشت دستگاه و الکترود بپردازد و نیازی به ایجاد چندین برش بزرگ نیست. قرار دادن الکترودها در موضع مورد نظر به کمک یک سوزن مخصوص و از طریق روش ایجاد شده انجام می‌شود. تحریک طناب نخاعی عوارض جانبی کمی دارد و بیماران را دچار هیچ مشکلی نمی‌کند و در صورتی که دستگاه کارایی لازم را نداشته باشد یا آن که بیمار دیگر نیازی به آن نداشته باشد امکان خارج کردن آن از بدن وجود دارد.
• دستگاه تحریک طناب نخاعی می‌تواند به کنترل موضعی درد پردازد. مصرف قرص مسکن بر همه اعضای بدن تأثیر می‌گذارد و باعث خواب آلودگی، یبوست و بروز سایر مشکلات غیر مرتبط با درد می‌شود؛ اما تحریک طناب نخاعی فقط در موضع مورد نظر باعث تسکین درد می‌شود.
• تحریک طناب نخاعی فاقد عوارض جانبی است یا آنکه با عوارض معدودی همراه است. در این روش عوارضی که در پی مصرف تعداد زیادی از داروها به وجود می‌آید ایجاد نخواهد شد.
• یک روش مقرون به صرفه برای تسکین درد است. محققان متوجه شدند که هزینه حاصل از تحریک طناب نخاعی در مقایسه با سایر روش‌های غیر جراحی موجود هزینه کمتری را به بیمار تحمیل می‌‌کند.
• تحریک طناب نخاعی جایگزینی برای مصرف داروهای خوراکی است. برخی از افراد به دلایل مختلف نمی‌‌توانند قرص بخورند و در این شرایط تحریک طناب نخاعی می‌تواند به یک روش جایگزین برای آنها تبدیل شود.
• تحریک طناب نخاعی می‌تواند تا سالیان طولانی به تسکین درد کمک کند و بیمار نیازی به مصرف قرص یا مراجعه مکرر به مطب پزشک نداشته باشد.

انواع دستگاه‌های محرک های نخاعی

سه نوع دستگاه تحریک نخاعی وجود دارد:

1. سیستم های سنتی به تلاشی اندک از سوی بیمار برای نگهداری نیاز دارد. با این حال در صورت تمام شدن منبع انرژی، به جراحی کوچکی برای جایگزینی نیاز پیدا خواهد شد.
2. سیستم های امواج رادیویی برای اجرای درمان در دوره های طولانی و با بالاترین سطح نتایج طراحی شده اند. به دلیل ظرفیت انرژی بالا از سیستم های RF در چالش برانگیزترین مواردی که دردهای شدید در چند نقطه وجود داشته باشد، استفاده خواهد شد. با استفاده از این سیستم، لازم است تا بیمار از یک منبع انرژی خارجی به منظور فعالسازی تحریک استفاده نماید.
3. سیستم های قابل شارژ جدیدترین انواع دستگاههای تحریک نخاعی به شمار می‌روند. بیماران مسئول شارژ منبع تغذیه در صورت ضعیف شدن هستند. انرژی یک سیستم قابل شارژ معمولاً بیش از سیستم های سنتی بیشتر باقی خواهند ماند.
4. اگر زمان بین شارژها غیرعملی شوند، نهایتاً به یک فرایند جراحی کوچک در جایگزینی منبع تغذیه نیاز خواهد بود.

عملکرد دستگاه تحریک طناب نخاعی

در روش محرک‌های داخل نخاعی انتقال انرژی پالسی در طول طناب عصبی و یا در مجاورت ریشه های عصبی مورد نظر، در فضای اپیدورال صورت می‌گیرد. این روش باعث بلوک انتقال پیام درد و مسیردرد به مغز شده و موجب تسکین درد می‌گردد. اجزای دستگاه تحریک طناب نخاعی شامل دو بخش است:

یک قسمت کلید فلزی است که در فضای اپیدورال نخاعی قرار می گیرد و از طریق زیر جلدی به قسمت دوم که یک باطری کوچکی است متصل می گردد.

محرک‌های داخل نخاعی در ۶ مرحله انجام می‌شود:

1. مرحله اول: آزمایشی

ابتدا محل تزریق بی‌‌حس می‌شود. یک یا چند کابل هادی عایق شده توسط سوزن اپیدورال یا از طریق برش کوچکی در فضای پیرامون طناب نخاعی (فضای اپیدورال) وارد بدن بیمار می‌شوند.

2. مرحله دوم: پیدا کردن موقعیت مناسب

الکترودهای انتهای کابل، امواج الکتریکی تولید می‌کنند تا عصب‌ها تحریک شده و سیگنال‌های درد متوقف شود. بازخورد بیمار به پزشک کمک می‌کند دقیقاً مشخص کند کدام ناحیه برای تحریک و متوقف کردن درد مناسب‌تر است. سیم به یک تحریک کننده (استیمولاتور) خارجی آزمایشی متصل می‌شود که تقریباً یک تا دو هفته مورد استفاده قرار می‌گیرد تا مشخص شود آیا تحریک طناب نخاعی به بیمار کمک می‌کند یا خیر.

3. مرحله سوم: مشخص کردن کارایی

در صورتی‌ که بیمار و پزشک میزان کاهش درد را قابل قبول بدانند، ممکن است این سیستم برای همیشه کار گذاشته شود. در پایان مرحله آزمایشی، کابل‌های آزمایشی خارج می‌شوند.

4. مرحله چهارم: کاشت دائمی

عمل کاشت دائمی این سیستم ممکن است تحت بی‌حسی یا بیهوشی عمومی انجام شود. ابتدا یک یا چند کابل دائمی از طریق سوزن اپیدورال یا برش کوچکی در محل از پیش تعیین شده در فضای اپیدورال وارد می‌شود.

5. مرحله پنجم: کاشت ژنراتور

سپس برش کوچکی ایجاد شده و باتری ژنراتور قابل کاشت (IPG) در زیر پوست جایگذاری می‌شود. اغلب دستگاه در ناحیه باسن یا شکم قرار داده می‌شود. سپس کابل‌ها به باتری (IPG) متصل می‌شوند.

6. مرحله ششم: پایان عمل

پالس‌های الکتریکی سیستم کاشته شده با دستگاه برنامه ریز بی‌سیم خارجی، برنامه ریزی می‌شود. بیمار میتواند از دستگاه برنامه ریز برای روشن کردن سیستم یا خاموش کردن آن استفاده کند، قدرت تحریک را تنظیم نماید و برنامه از پیش تعیین شده مناسب را انتخاب نماید.

موارد منع استفاده محرک‌های داخل نخاعی

SCS ممکن است در افرادی که دارای انعقاد اختلالات مرتبط، یا تحت درمان ضد انعقاد هستند. سایر موارد منع مصرف شامل عفونت موضعی و سیستمیک، ضربان سازها یا افرادی که مطالعات تصویربرداری قبل از جراحی برای آنها نشان داده است، آناتومی دارند که جایگذاری آنها را دشوار می‌کند یا اگر در هنگام ارزیابی روانشناختی، نگرانی ایجاد شود.

کاندید مناسب دستگاه تحریک طناب نخاعی

بیمارانی که برای SCS انتخاب می‌شوند، معمولاً بیش از ۳ ماه درد مزمن ناتوان‌کننده در ناحیه کمر، ساق پا (سیاتیک) یا بازو داشته‌اند. درد این بیماران اغلب به سایر روش‌های درمانی، پاسخ مناسبی نشان نمی‌دهد. شما ممکن است کاندید مناسب باشید اگر:

• درمان‌های محافظه‌کارانه و غیر جراحی در بهبود وضعیت شما شکست خورده‌اند.
• درد ناشی از یک مشکل قابل اصلاح است.
• به دلیل خطرات یا بهبودی طولانی، کاندید مناسبی برای سایر روش‌های جراحی نیستید. گاهی اوقات SCS ممکن است به جای یک جراحی بزرگ و پیچیده ستون فقرات انتخاب شود.
• عدم ابتلا به افسردگی درمان نشده و اعتیاد به مواد مخدر
• عدم ابتلا به بیماری‌هایی که شما را از جراحی بازدارد.
• آزمایش مثبت محرک‌های نخاعی
• محرک‌های نخاعی، در مراحل اولیه یک بیماری مزمن، بهتر عمل می‌کنند.

عوارض محرک‌های داخل نخاعی

عوارض ناشی از SCS از مشکلات ساده قابل اصلاح تا فلج ویرانگر، آسیب عصبی و مرگ متغیر است. در یک پیگیری 7 ساله، میزان عوارض کلی 5-18٪ بود. شایعترین عوارض شامل مهاجرت سرب، شکستن سرب و عفونت است. عوارض دیگر شامل چرخش مولد نبض، هماتوم (زیرپوستی یا اپیدورال)، نشت مایع مغزی نخاعی (CSF)، سردرد ، ناراحتی در مولد پالس است. برخی افراد احساس سوزن سوزن شدن ناشی از SCS را ناخوشایند می‌دانند. شایعترین عارضه مربوط به سخت افزار مهاجرت سرب است که در آن الکترودهای کاشته شده از محل اصلی خود حرکت می‌کنند. با این عارضه، می‌توان با برنامه ریزی مجدد، مجدداً تحت پوشش بیهوشی قرار گرفت. در شرایط مربوط به مهاجرت عمده سرب، ممکن است برای تنظیم مجدد محل قرارگیری سرب، نیاز به یک عمل مجدد باشد. مطالعات در گزارش دادند درصد افرادی که مهاجرت سرب دارند بسیار متفاوت است؛ اما اکثر مطالعات در دامنه 10-25٪ مهاجرت سرب برای تحریک نخاع گزارش می‌دهند.