عضلات در بدن به استخوان ها متصل هستند و موجب انجام حرکات ارادی بدن می شوند. اسپاسم عضلانی زمانی ایجاد می شود که یکی از این عضلات منقبض شده اما آزاد نمی شود. در واقع اسپاسم عضلانی، انقباض غیر اداری و اجباری عضلات است. زمانی که اسپاسم عضلانی به صورت مداوم در می آید به آن گرفتگی عضله گفته می شود. عضلاتی که بیش از همه دچار گرفتگی می شوند عبارتند از عضلات جلوی ران (چهارسرران)، عضلات پشت ران (همسترینگ) و عضلات ساق پا. برای درمان اسپاسم عضلانی لازم است که در ابتدا مشخص شود که علت بروز اسپاسم عضلانی چه بوده است و اولین قدم در درمان اسپاسم عضلانی این است که از بروز مجدد عامل اسپاسم جلوگیری شود. در کلینیک دکتر فروغ با توجه به شرایط هر بیمار و علت بروز اسپاسم عضلانی، یک برنامه ی درمانی اختصاصی تدوین می گردد.

علت اسپاسم و خشکی عضلات پا

گرفتگی آیدیوپاتیک عضلات پا

این نوع گرفتگی و اسپاسم عضلانی اغلب بدون علت و یا علل رخ می دهد. البته نظریه های مختلفی در خصوص دلیل گرفتگی عضلات پا وجود دارد:

• فعالیت عصبی غیرعادی که ممکن است در حین خواب رخ دهد. این حالت می تواند منجر به اسپاسم عضلانی شود.
• کشیدگی بیش از حد عضلات پا مانند ورزش در برخی مواقع می تواند علت خشکی و گرفتگی عضلات شود.
• قطع ناگهانی خون رسانی به عضلات آسیب دیده
• نظریه دیگر درخصوص این که چرا افراد مسن بیشتر در معرض گرفتگی و خشکی عضلات پا قرار دارند حاکی از آن است که کوتاه شدن طبیعی تاندون ها با مرور زمان و با افزایش سن می تواند یکی از علت های گرفتگی عضلات پا در افراد مسن باشد. تاندون ها، نوارهای بافتی سفتی هستند که عضلات را به استخوان ها متصل می کنند. کوتاه شدن تاندون ها موجب گرفتگی و اسپاسم عضلات می گردد.

گرفتگی های ثانویه پا

• بارداری: تصورات بر این است که افزایش وزن زنان در طول بارداری ممکن است موجب کشیدگی عضلات و درنهایت آسیب پذیری بیشتر آنها نسبت به خشکی و اسپاسم شود.
• ورزش: بسیاری از افراد اغلب بعد از ورزش دچار گرفتگی عضلات در پا می شوند.
• بیماری های نورولوژیکی : بیماری هایی که اعصاب کنترل کننده عضلات پا را تحت تأثیر قرار می دهند ممکن است باعث خشکی عضلات پا شوند. به عنوان مثال بیماری حرکتی عصبی (بیماری است که در طی آن عملکرد اعصاب مغز و یا ستوان فقرات به تدریج مختل می شود) و یا بیماری نوروپاتی محیطی (بیماری است که ناشی از آسیب اعصاب عضلات پا می باشد).
• بیماری کبد: از کار افتادن کبد موجب تجمع سموم موجود در خون شده و درنهایت منجر به گرفتگی عضلات پا می گردد.
• عفونت: برخی از عفونت های باکتریایی ازجمله کزاز می تواند باعث اسپاسم یا گرفتگی عضلات پا شود.
• سموم: سطح بالای مواد سمی در خون مانند سرب و جیوه ممکن است در برخی افراد موجب گرفتگی عضلات پا شود.
• کم آبی: در برخی افراد کم آبی می تواند باعث کاهش نمک بدن و درنهایت گرفتگی و اسپاسم عضلات شود.

مصرف شماری از داروها موجب گرفتگی عضلات پا در برخی افراد می گردد. داروهایی که موجب عارضه خشکی و گرفتی عضلات پا می شوند عبارتند از:

• داروهای ادرارآور: این داروها جهت درمان برخی از بیماری ها ازجمله فشارخون بالا، نارسایی های قلبی و برخی از بیماری های کلیوی مصرف می شوند. طبق مطالعات به عمل آمده از آنجایی که داروهای ادرارآور موجب از دست رفتن میزان قابل توجهی از آب بدن می شوند می توانند باعث گرفتگی و اسپاسم عضلات پا شوند.
• استاتین ها: استاتین ها به افرادی که کلسترول خون بالایی دارند توصیه و تجویز می شود.
• رالوگزیفن: زنانی که در معرض یائسگی هستند معمولاً جهت درمان پوکی استخوان (کم شدن تراکم استخوان ها) از این دارو استفاده می کنند.
• نیفدیپین: نیفدیپین به منظور درمان آنژین و پدیده رینود (توقف خون رسانی به انگشتان) مصرف می شود.
• اسید نیکوتینیک: جهت درمان کلسترول بالا استفاده می شود.

گرفتگی عضلات پا چه علائمی دارد؟

به طور کلی گرفتگی های عضلانی می توانند با ایجاد ناراحتی و یا درد شدید برای فرد همراه باشند. عضله دچار این نوع عارضه ممکن است تا دارای گره عضلانی قابل مشاهده بوده و تغییر حالت آن به وضوح قابل مشاهده باشد. مدت زمان بعضی از اسپاسم های عضلانی چند ثانیه و برخی دیگر می تواند 15 دقیقه و یا بیشتر باشند.

از نشانه های کلی آن می توان به موارد زیر اشاره داشت:

• ناراحتی شدید
• تورم و قرمزی روی سطح پوست
• ضعف عضلانی
• کشش عضلانی
• احساس سفت شدن عضلات زیر سطح پوست

عوامل خطر گرفتگی عضلات پا

گرفتگی عضلات پا ممکن است در هر سن و برای هر کسی و یا در هر زمانی از طول روز و شب رخ دهد؛ اما احتمال بروز این مشکل در افراد زیر بیشتر است:

• ورزشکاران
• نوزادان
• افراد مسن
• افراد دارای اضافه وزن
• افرادی که داروهای خاص مانند داروی دیورتیک (مانند استاتین) مصرف می کنند.
• افرادی که سیگار می کشند.

انواع اسپاسم عضلانی

گرفتگی و اسپاسم های عضلانی با توجه به علل وقوع آن و تأثیری که بر روی عضلات و عملکرد آنها می گذارند، به چند دسته تقسیم بندی می شود:

1. گرفتگی واقعی

گرفتگی واقعی نوعی از اسپاسم عضلانی بوده که در یک بخش از عضله و یا کل عضله اتفاق می افتد. این گرفتگی به دلیل تحریک بیش از حد عصب اتفاق افتاده و از شایع ترین انواع گرفتگی عضلات اسکلتی می باشد. این نوع اسپاسم و گرفتگی می تواند به دلیل کم آبی بدن، کمبود مواد مهم و ضروری، فعالیت شدید و یا بیماری و آسیب دیدگی در نواحی مختلف بدن ایجاد شود.

2. گرفتگی کزازی

نوعی از گرفتگی و اسپاسم عضلانی با فعال شدن تمام سلول های عصبی و تحریک کننده عضلات همراه بوده و موجب اسپاسم در سراسر بدن می شود. این گرفتگی در بعضی مواقع قابل تشخیص نبوده و با کاهش سطح کلسیم و منیزیم خون همراه می باشد.

3. گرفتگی دیستونیک

نوعی دیگر از اسپاسم های عضلانی، گرفتگی دیستونیک و یا کشیدگی طبیعی عضلانی می باشد. در این نوع اسپاسم، عضلاتی که نقش خاص حرکتی ندارند و در حرکت دادن بدن مورد نیاز نیستند، با انقباض عضلانی تحریک می شوند. این گرفتگی ها بر روی عضلات کوچک از جمله پلک، فک، حنجره و... نیز اثر می گذارند.

تشخیص اسپاسم عضلانی

پزشک بعد از بررسی های لازم و پرسیدن چندین سؤال، آزمایشات متنوع و متعددی انجام داده، سپس علت عارضه، نوع عارضه و شدت آن را بررسی کرده و جهت درمان آن اقدام می کند. این آزمایشات عبارتند از:

1. بررسی سوابق

ابتدا پزشک بعد از پرسیدن سؤال، بررسی علائم ایجاد شده در پا، جهت اطلاع از وضعیت و آسیب های ایجاد شده قبل در بدن بیمار، پرونده پزشکی بیمار را نیز مورد بررسی قرار می دهد.

2. مشاهده و بررسی های فیزیکی

سپس ناحیه آسیب دیده پا را لمس کرده و طی چندین حرکت فیزیکی و تکان دادن پا میزان درد و ناراحتی و محدودیت حرکتی این نواحی را می سنجد.

3. عکس برداری با اشعه ایکس

پزشک به منظور تصویر برداری از ناحیه آسیب دیده و بررسی علت اسپاسم و ناراحتی و همچنین مشاهده زوائد استخوانی و بررسی عارضه هایی از جمله تومور، عفونت و... از اشعه ایکس استفاده کرده و از ناحیه آسیب دیده پا به صورت کلی عکس می گیرد.

4. سی تی اسکن

در صورتی که پزشک نتواند علت عارضه و شدت آن را به طور قطعی تشخیص دهد، از روش سی تی اسکن استفاده کرده تا جزئیات آسیب را بهتر شناسایی کند.

5. ام آر آی

ام آر آی روش دقیق تری برای بررسی میزان آسیب عضلانی و بافت های نواحی پا و محل دقیق آنها بوده و بعد از روش سی تی اسکن، در صورتی که پزشک نتواند میزان آسیب و علت آن را به طور کامل تشخیص دهد و جهت اطلاع از هر آسیب و بیماری پنهان در این نواحی از ام آر آی استفاده کرده و جزئیات آسیب را مورد بررسی قرار می دهد.

6. الکترومیوگرافی

گاهی ممکن است پزشک احتمال دهد که فرد در ناحیه آسیب دیده دچار آسیب عصبی شده است. بدین منظور جهت بررسی وضعیت عصب از روش الکترومیوگرافی استفاده کرده و فعالیت عصب را مورد بررسی قرار می دهد.

پیشگیری از گرفتگی عضلات پا

• اقدامات زیر ممکن است به جلوگیری از گرفتگی عضلات پا کمک کند.
• نوشیدن مقدار زیادی مایعات برای جلوگیری از کم آبی بدن
• گرفتن دوش آب گرم
• پنجه پا را به طرف بالا خم کنید.
• در زمان خواب پا تان را از زیر روانداز بیرون بیاورید و یک بالش زیر پای تان قرار دهید، اجازه دهید پاهایتان از لبه تخت آویزان شوند.
• داشتن بستری نرم برای کمک به جلوگیری از وضعیتی که در خواب، پا و انگشتان پا به سمت پایین باشند.
• پوشیدن کفش مناسب، به خصوص اگر مبتلا به کف پای صاف و دیگر مشکلات پا هستید.
• ورزش: همیشه به یاد داشته باشید که قبل از شروع تمرین، بدنتان را گرم کنید.
• پیاده روی یا آرام حرکت دادن پا
• کشیدن عضلات پا و یا استفاده از دوچرخه ی ثابت، چند دقیقه قبل از رفتن به رختخواب
• ماساژ عضله ی منقبض شده با دست یا با یخ.

درمان اسپاسم عضلانی پا در کلینیک دکتر فروغ

برای افرادی که مکرراً از گرفتگی عضلات پا رنج می برند، مراجعه به پزشک می تواند به تشخیص علت اصلی گرفتگی عضلات پا و درمان این مشکل، کمک کند. روش های درمانی مرتبط با فیزیوتراپی عبارتند از:

1. ماساژ بافت های عمقی
2. انجام کشش
3. جااندازی مفصل
4. گرمادرمانی
5. الکتروتراپی (مانند اولتراسوند)
6. ورزش برای بهبود قدرت عضلانی، انعطاف پذیری، تعادل و آمادگی جسمانی
7. توصیه برای اصلاح و بهبود فعالیت ها
8. اصلاح بیومکانیکال
9. توصیه در مورد پوشیدن کفش مناسب

---