درمان انواع بی اختیاری ادرار و مدفوع با بیوفیدبک

دکتر سلمان فلاح [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drsalmanfallah.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان حکیم نظامی ، خیابان شریعتی غربی ، نبش کوچه 16 ، جنب مسجد امام حسن عسکری ، طبقه اول تلفن مطب : 91011414 - 031

بی اختیاری ادرار و مدفوع به از دست دادن غیرارادی ادرار یا مدفوع گفته می شود. بی اختیاری عارضه ای کشنده نیست؛ اما بیماری ای شایع و آزار دهنده است. این بیماری عوارض جدی و ناخوشایند زیادی بر زندگی شخصی و اجتماعی مبتلایان گذاشته و در زنان، افراد با توده بدنی بالا و سالمندان، شیوع بیشتری دارد. بیوفیدبک یکی از روش های مؤثر در مدیریت بی اختیاری ادرار است. این یک روش غیرتهاجمی است که به شما در درک چگونگی عملکرد بدن کمک می کند، بنابراین شما کنترل بیشتری بر علائم بی اختیاری خواهید داشت.

افزایش قدرت عضلات کف لگنی و کاهش استفاده از پد، بهبود روحیه، بالا رفتن انگیزه و کاهش افسردگی، افزایش عزت نفس و بهبود تعاملات اجتماعی از تأثیرات درمان با بیوفیدبک می باشد. بیمار می تواند با فیدبک هایی که توسط دستگاه بیوفیدبک می گیرد، شناسایی، کنترل و تقویت عضلات کف لگن را فرا گیرد. این عضلات توانایی قطع ادرار و مدفوع را پس از جاری شدن به وی می دهند.

دلایل بی اختیاری ادرار

رایج ترین دلیل ایجاد این مشکل مربوط به ضعیف شدن عضلات کف لگن است. سایر فاکتورهایی که می تواند با بی اختیاری ادرار ارتباط داشته باشد، به شرح زیر هستند:

• آسیب یا بیماری عصبی
• افزایش سن
• یائسگی می تواند باعث بی اختیاری ادرار یا تشدید آن شود. به این ترتیب کاهش سطح استروژن می تواند عضلات و بافت های ناحیه کف لگن که وظیفه کنترل مثانه و نگه داشتن ادرار را بر عهده دارند، ضعیف نماید.
• عمل جراحی پروستات
• مصرف داروهای خاص (مثل دیورتیک ها)
• جمع شدن مدفوع در روده ها
• عفونت مجاری ادراری (مثانه)
• سیگار کشیدن
• شرایط فیزیکی تأثیرگذار بر وضعیت حرکتی فرد (برای مثال ابتلا به بیماری ام اس و آرتروز مفاصل )
• چاقی
• مصرف کافئین و مایعات
• انجام فعالیت های ورزشی شدید
• انجام فعالیت هایی که نیازمند بلند کردن اجسام سنگین و زور زدن است.

علائم بی اختیاری ادرار

بی اختیاری ادرار تحت فشار به وضعیتی گفته می شود که زمانی که مثانه تحت فشار ناگهانی قرار بگیرد ادرار از آن خارج شود، مانند هنگامیکه سرفه می کنید. این وضعیت ربطی به فشار روانی یا استرس ندارد. فعالیت های دیگری که ممکن است باعث خروج بی اختیار ادرار از مثانه شوند عبارتند از:

• عطسه کردن
• خندیدن
• برداشتن وسایل سنگین
• تمرین ورزشی

انواع بی اختیاری ادرار

انواع بی اختیاری ادرار شامل موارد زیر است:

• بی اختیاری ادرار استرسی
• بی اختیاری ادرار اورژانسی
• بی اختیاری ادرار ترکیبی
• بی اختیاری سر ریز
• بی اختیاری انعکاسی غیر ارادی

علل بی اختیاری مدفوع

بی اختیاری مدفوع می تواند علت های بسیاری داشته باشد و از یک یا ترکیبی از چند عامل ناشی شود. این عارضه معمولاً با تغییر در اجابت مزاج (به طور کلی اسهال و یبوست) و شرایطی که توانایی مقعد در نگه داشتن مدفوع را تحت تأثیر قرار می دهد، ایجاد می گردد. علل شایع بی اختیاری به شرح زیر است:

• سن: با افزایش سن عضلات دریچه ای مقعد ضعیف شده و این بیماری بیشتر در افراد مسن دیده می شود.
• زایمان طبیعی سخت: عضلات کف لگن و اعصاب آن در زنان می تواند در هنگام زایمان طبیعی دشوار دچار اختلال شود. زایمان طبیعی به طور گسترده به عنوان شایع ترین عامل مستعد کننده بی اختیاری مدفوع در زنان است. زایمان واژینال ممکن است باعث اختلال اسفنکتر داخلی یا خارجی در مقعد یا آسیب هایی به اعصاب کف لگن شود. آسیب عصبی می تواند منجر به یک مکانیسم در بی اختیاری مدفوع گردد.
• آسیب بافتی حین عمل جراحی مقعد: جراحی مقعد، مانند هموروئیدکتومی یا اسفنکتروتومی با آسیب اسفنکتر داخلی و فوریت و بی اختیاری دفع پس از آن در ارتباط است.
• ناهنجاری های مادرزادی: اختلالاتی مانند اسپینا بیفیدا و میلومننگوسل با آسیب طناب نخاعی می تواند در بی اختیاری مدفوع نقش داشته باشد.
• بیماری های مزمن: شرایط پزشکی که ممکن است به بی اختیاری مدفوع منجر شود شامل دیابت، اسکلروز، سکته و ضربه ی نخاعی و اختلالات سیستم عصبی است.
• پرولاپس رکتوم: شرایط دیگری چون بیرون زدن بافت راست روده از مقعد عملکرد مقعد را دچار اختلال می کند.
• رکتوسل: پیش روی راست روده به داخل واژن می تواند به بی اختیاری مدفوع منجر شود.
• محدودیت حرکتی: بیماران محدود به صندلی چرخدار و کسانی که برای دسترسی به سرویس بهداشتی وابسته به دیگران هستند، ممکن است حملات بی اختیاری با وجود عملکرد کاملاً طبیعی مقعدی داشته باشند.
• اسهال: بیماری اسهال اغلب ناشی از یک عفونت روده ای یا سندرم روده تحریک پذیر است.
• بیماری التهابی روده: بیماری کرون یا کولیت و زخم مقعد فرد را در معرض بی اختیاری روده قرار می دهد. مشاهده شده که دیواره رکتوم می تواند در بیماران مبتلا به بیماری کرون سفت شود. در این بیماران، راست روده نمی تواند به اندازه ی لازم کشش داشته باشد و به همین دلیل احتمال نشت مدفوع وجود دارد.
• آسیب تشعشع به رکتوم: ممکن است افراد مبتلا به سرطان پس از پرتودرمانی دچار این عارضه شوند.
• بیماری آلزایمر: بیماران مبتلا به آلزایمر در مراحل انتهایی بیماری خود ممکن است دچار بی اختیاری مدفوع ناشی از زوال عقلی شوند.
• مصرف غذاهای خاص: مصرف غذاهای خاصی مانند غذاهای ادویه دار، چرب، گوشت دودی و فرآورده های لبنی در صورت عدم تحمل لاکتوز، نوشیدنی های حاوی کافئین و شیرین کننده مصنوعی می تواند باعث اسهال و بدتر شدن نشانه های بی اختیاری مدفوع شود.
• یبوست: اگر مدفوع جامد درون مقعد گیر کند، عضلات راست روده کشیده و ضعیف تر می شود و در هنگام وجود مدفوع آبکی درون کانال ممکن است توان نگهداری آن را نداشته باشد و در نتیجه مدفوع شل و آبکی از مقعد نشت کند. مدفوع متراکم در زمان ابتلا به یبوست شدید و اغلب در افراد مسن وجود می آید.
• سرطان مقعد: تومورهایی که در داخل رکتوم گسترش می یابند می توانند به بی اختیاری روده منجر شود.
• بواسیر: بواسیر می تواند در بسته شدن ناقص اسفنکتر مقعد نقش داشته باشد؛ زیرا بیرون زدن عروق هموروئیدی می تواند مانع بسته شدن کامل مقعد شود.
• مصرف طولانی مدت ملین: افرادی که برای مدت طولانی و بیش از حد از مسهل و ملین استفاده می کنند در معرض خطر بسیار بالاتری از ابتلا به بی اختیاری روده هستند.

علائم بی اختیاری مدفوع

به طور معمول نشت مدفوع در بزرگسالان به جزء در مدت زمان ابتلا به اسهال شدید اتفاق نمی افتد. افراد مبتلا به بی اختیاری مزمن و مکرر مدفوع ممکن است در طول روز بارها آن را تجربه کنند. علائمی که ممکن است از ناتوانی محدود در کنترل دفع خود به خود گاز روده تا نشت مدفوع در طول فعالیت های روزانه یا فوریت در دفع مدفوع و بی اختیاری آن در مسیر رسیدن به سرویس بهداشتی متغیر باشد.
بی اختیاری مدفوع می تواند به صورت بی اختیاری فوریتی باشد، یعنی فرد قبل از رسیدن به سرویس بهداشتی دچار نشت مدفوع شود و یا بدون هیچ نشانه ای خود به خود اتفاق افتد. بی اختیاری می تواند بسته به شدت آن به صورت روزانه، هفتگی یا ماهانه رخ دهد. علائم و نشانه هایی که ممکن است با بی اختیاری روده همراه باشد شامل:

• درد شکم
• نفخ
• یبوست
• اسهال
• خارش مقعد
• بی اختیاری ادرار

فواید بیوفیدبک تراپی

• کاهش دوره بی اختیاري ادرار
• کاهش علائم بی اختیاری ادرار فوریتی
• بهینه سازي پاسخ هاي ماهیچه هاي کف لگن
• کاهش دفعات دفع ادرار به چهار بار در روز و یکبار در طی شب و در حین خواب
• کاهش احتمال ابتلا به عفونت مثانه
• افزایش قدرت و استحکام ماهیچه هاي لگن
• کاهش انقباضات شکمی
• تقویت انقباض هاي ماهیچه لگن
• افزایش ظرفیت و گنجایش مثانه
• بهبود هماهنگی ماهیچه هاي کف لگن در پاسخ به نیاز فوري براي ادرار

درمان انواع بی اختیاری ادرار و مدفوع با بیوفیدبک

بیوفیدبک در مطب پزشک یا کلینیک انجام می شود. سنسور کوچکی در سطح عضلات کف لگن و یا در واژن یا مقعد قرار داده می شود. پروب فعالیت های عضلات کف لگن را حس می کند و سیگنال را به صفحه نمایش رایانه ارسال می کند. یافته های ثبت شده در یک برنامه تصویر روی نمایشگر چیزی شبیه به یک دایره رنگی را نشان می دهد. هنگامی که بیمار عضلات کف لگن را منقبض می کند، دایره روی صفحه بزرگتر یا کوچکتر می شود، بنابراین بیمار می تواند با نگاه کردن به صفحه نمایشگر، تمرین های عضلات کف لگن را به درستی انجام دهد. گاهی اوقات در درمان بی اختیاری ادرار با تحریک الکتریکی نیز از بیوفیدبک بهره گرفته می شود. بیوفیدبک شیوه صحیح انجام دادن تمرین های عضلات کف لگن را به بیمار آموزش می دهد. سه حالت کلی در بیوفیدبک وجود دارد. تقویت عضلات، شل کردن عضلات و افزایش کنترل مغز بر روی عضله که بر اساس تشخیص انجام می شود. در تقویت عضلات با بیوفیدبک این تمرین ها کل ناحیه لگن را قوی تر می کند.

عوارض بیوفیدبک

معمولاً بیوفیدبک عوارضی ندارد؛ اما اگر دستگاه روی عضلات مناسبی قرار نگیرد یا اینکه تقویت و یا شل سازی صحیح آموزش داده نشود، بیوفیدبک می تواند سبب بدتر شدن علائم بیمار شود، بنابراین لازم است که بیوفیدبک حتماً در یک مرکز تخصصی انجام شود.