درمان انواع بی اختیاری ادرار و مدفوع با بیوفیدبک

دکتر سلمان فلاح [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drsalmanfallah.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان حکیم نظامی ، خیابان شریعتی غربی ، نبش کوچه 16 ، جنب مسجد امام حسن عسکری ، طبقه اول تلفن مطب : 91011414 - 031

بی اختیاری ادرار و مدفوع به از دست دادن غیرارادی ادرار یا مدفوع گفته می‌شود. بی‌اختیاری عارضه‌ای کشنده نیست؛ اما بیماری‌ای شایع و آزار دهنده است. این بیماری عوارض جدی و ناخوشایند زیادی بر زندگی شخصی و اجتماعی مبتلایان گذاشته و در زنان، افراد با توده بدنی بالا و سالمندان، شیوع بیشتری دارد. بیوفیدبک یکی از روش‌های مؤثر در مدیریت بی‌اختیاری ادرار است. این یک روش غیرتهاجمی است که به شما در درک چگونگی عملکرد بدن کمک می‌کند، بنابراین شما کنترل بیشتری بر علائم بی‌اختیاری خواهید داشت.

افزایش قدرت عضلات کف لگنی و کاهش استفاده از پد، بهبود روحیه، بالا رفتن انگیزه و کاهش افسردگی، افزایش عزت نفس و بهبود تعاملات اجتماعی از تأثیرات درمان با بیوفیدبک می‌باشد. بیمار می تواند با فیدبک‌هایی که توسط دستگاه بیوفیدبک می‌گیرد، شناسایی، کنترل و تقویت عضلات کف لگن را فرا گیرد. این عضلات توانایی قطع ادرار و مدفوع را پس از جاری شدن به وی می‌دهند.

دلایل بی اختیاری ادرار

رایج‌ترین دلیل ایجاد این مشکل مربوط به ضعیف شدن عضلات کف لگن است. سایر فاکتورهایی که می تواند با بی اختیاری ادرار ارتباط داشته باشد، به شرح زیر هستند:

• آسیب یا بیماری عصبی
• افزایش سن
• یائسگی می‌تواند باعث بی اختیاری ادرار یا تشدید آن شود. به این ترتیب کاهش سطح استروژن می‌تواند عضلات و بافت‌های ناحیه کف لگن که وظیفه کنترل مثانه و نگه داشتن ادرار را بر عهده دارند، ضعیف نماید.
• عمل جراحی پروستات
• مصرف داروهای خاص (مثل دیورتیک ها)
• جمع شدن مدفوع در روده‌ها
• عفونت مجاری ادراری (مثانه)
• سیگار کشیدن
• شرایط فیزیکی تأثیرگذار بر وضعیت حرکتی فرد (برای مثال ابتلا به بیماری ام اس و آرتروز مفاصل )
• چاقی
• مصرف کافئین و مایعات
• انجام فعالیت های ورزشی شدید
• انجام فعالیت هایی که نیازمند بلند کردن اجسام سنگین و زور زدن است.

علائم بی اختیاری ادرار

بی اختیاری ادرار تحت فشار به وضعیتی گفته می شود که زمانی که مثانه تحت فشار ناگهانی قرار بگیرد ادرار از آن خارج شود، مانند هنگامیکه سرفه می کنید. این وضعیت ربطی به فشار روانی یا استرس ندارد. فعالیت های دیگری که ممکن است باعث خروج بی اختیار ادرار از مثانه شوند عبارتند از:

• عطسه کردن
• خندیدن
• برداشتن وسایل سنگین
• تمرین ورزشی

انواع بی اختیاری ادرار

انواع بی اختیاری ادرار شامل موارد زیر است:

• بی اختیاری ادرار استرسی
• بی اختیاری ادرار اورژانسی
• بی اختیاری ادرار ترکیبی
• بی اختیاری سر ریز
• بی اختیاری انعکاسی غیر ارادی

علل بی‌ اختیاری مدفوع

بی‌ اختیاری مدفوع می‌تواند علت‌های بسیاری داشته باشد و از یک یا ترکیبی از چند عامل ناشی شود. این عارضه معمولاً با تغییر در اجابت مزاج (به طور کلی اسهال و یبوست) و شرایطی که توانایی مقعد در نگه داشتن مدفوع را تحت تأثیر قرار می‌دهد، ایجاد می‌گردد. علل شایع بی اختیاری به شرح زیر است:

• سن: با افزایش سن عضلات دریچه‌ای مقعد ضعیف شده و این بیماری بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود.
• زایمان طبیعی سخت: عضلات کف لگن و اعصاب آن در زنان می تواند در هنگام زایمان طبیعی دشوار دچار اختلال شود. زایمان طبیعی به طور گسترده به عنوان شایع‌ترین عامل مستعد‌کننده بی‌ اختیاری مدفوع در زنان است. زایمان واژینال ممکن است باعث اختلال اسفنکتر داخلی یا خارجی در مقعد یا آسیب‌هایی به اعصاب کف لگن شود. آسیب عصبی می‌تواند منجر به یک مکانیسم در بی‌ اختیاری مدفوع گردد.
• آسیب بافتی حین عمل جراحی مقعد: جراحی مقعد، مانند هموروئیدکتومی یا اسفنکتروتومی با آسیب اسفنکتر داخلی و فوریت و بی‌اختیاری دفع پس از آن در ارتباط است.
• ناهنجاری‌های مادرزادی: اختلالاتی مانند اسپینا بیفیدا و میلومننگوسل با آسیب طناب نخاعی می‌تواند در بی‌ اختیاری مدفوع نقش داشته باشد.
• بیماری‌های مزمن: شرایط پزشکی که ممکن است به بی‌ اختیاری مدفوع منجر شود شامل دیابت، اسکلروز، سکته و ضربه‌ی نخاعی و اختلالات سیستم عصبی است.
• پرولاپس رکتوم: شرایط دیگری چون بیرون زدن بافت راست‌روده از مقعد عملکرد مقعد را دچار اختلال می‌کند.
• رکتوسل: پیش‌روی راست روده به داخل واژن می‌تواند به بی‌ اختیاری مدفوع منجر شود.
• محدودیت حرکتی: بیماران محدود به صندلی چرخدار و کسانی که برای دسترسی به سرویس بهداشتی وابسته به دیگران هستند، ممکن است حملات بی‌اختیاری با وجود عملکرد کاملاً طبیعی مقعدی داشته باشند.
• اسهال: بیماری اسهال اغلب ناشی از یک عفونت روده‌ای یا سندرم روده تحریک پذیر است.
• بیماری التهابی روده: بیماری کرون یا کولیت و زخم مقعد فرد را در معرض بی‌اختیاری روده قرار می‌دهد. مشاهده شده که دیواره رکتوم می‌تواند در بیماران مبتلا به بیماری کرون سفت شود. در این بیماران، راست روده نمی‌تواند به اندازه‌ی لازم کشش داشته باشد و به همین دلیل احتمال نشت مدفوع وجود دارد.
• آسیب تشعشع به رکتوم: ممکن است افراد مبتلا به سرطان پس از پرتودرمانی دچار این عارضه شوند.
• بیماری آلزایمر: بیماران مبتلا به آلزایمر در مراحل انتهایی بیماری خود ممکن است دچار بی‌ اختیاری مدفوع ناشی از زوال عقلی شوند.
• مصرف غذاهای خاص: مصرف غذاهای خاصی مانند غذاهای ادویه‌دار، چرب، گوشت دودی و فرآورده های لبنی در صورت عدم تحمل لاکتوز، نوشیدنی‌های حاوی کافئین و شیرین‌کننده مصنوعی می‌تواند باعث اسهال و بدتر شدن نشانه‌های بی‌ اختیاری مدفوع شود.
• یبوست: اگر مدفوع جامد درون مقعد گیر کند، عضلات راست روده کشیده و ضعیف‌تر می‌شود و در هنگام وجود مدفوع آبکی درون کانال ممکن است توان نگهداری آن را نداشته باشد و در نتیجه مدفوع شل و آبکی از مقعد نشت کند. مدفوع متراکم در زمان ابتلا به یبوست شدید و اغلب در افراد مسن وجود می‌آید.
• سرطان مقعد: تومورهایی که در داخل رکتوم گسترش می‌یابند می‌توانند به بی‌اختیاری روده منجر شود.
• بواسیر: بواسیر می‌تواند در بسته شدن ناقص اسفنکتر مقعد نقش داشته باشد؛ زیرا بیرون زدن عروق هموروئیدی می‌تواند مانع بسته شدن کامل مقعد شود.
• مصرف طولانی مدت ملین: افرادی که برای مدت طولانی و بیش از حد از مسهل و ملین استفاده می‌کنند در معرض خطر بسیار بالاتری از ابتلا به بی‌اختیاری روده هستند.

علائم بی اختیاری مدفوع

به طور معمول نشت مدفوع در بزرگسالان به جزء در مدت زمان ابتلا به اسهال شدید اتفاق نمی‌افتد. افراد مبتلا به بی‌اختیاری مزمن و مکرر مدفوع ممکن است در طول روز بارها آن را تجربه کنند. علائمی که ممکن است از ناتوانی محدود در کنترل دفع خود به خود گاز روده تا نشت مدفوع در طول فعالیت‌های روزانه یا فوریت در دفع مدفوع و بی‌اختیاری آن در مسیر رسیدن به سرویس بهداشتی متغیر باشد.
بی‌ اختیاری مدفوع می‌تواند به صورت بی‌اختیاری فوریتی باشد، یعنی فرد قبل از رسیدن به سرویس بهداشتی دچار نشت مدفوع شود و یا بدون هیچ نشانه‌ای خود به خود اتفاق افتد. بی اختیاری می‌تواند بسته به شدت آن به صورت روزانه، هفتگی یا ماهانه رخ دهد. علائم و نشانه‌هایی که ممکن است با بی‌اختیاری روده همراه باشد شامل:

• درد شکم
• نفخ
• یبوست
• اسهال
• خارش مقعد
• بی‌اختیاری ادرار

فواید بیوفیدبک تراپی

• کاهش دوره بی اختیاري ادرار
• کاهش علائم بی اختیاری ادرار فوریتی
• بهینه سازي پاسخ هاي ماهیچه هاي کف لگن
• کاهش دفعات دفع ادرار به چهار بار در روز و یکبار در طی شب و در حین خواب
• کاهش احتمال ابتلا به عفونت مثانه
• افزایش قدرت و استحکام ماهیچه هاي لگن
• کاهش انقباضات شکمی
• تقویت انقباض هاي ماهیچه لگن
• افزایش ظرفیت و گنجایش مثانه
• بهبود هماهنگی ماهیچه هاي کف لگن در پاسخ به نیاز فوري براي ادرار

درمان انواع بی اختیاری ادرار و مدفوع با بیوفیدبک

بیوفیدبک در مطب پزشک یا کلینیک انجام می‌شود. سنسور کوچکی در سطح عضلات کف لگن و یا در واژن یا مقعد قرار داده می‌شود. پروب فعالیت‌های عضلات کف لگن را حس می‌کند و سیگنال را به صفحه نمایش رایانه ارسال می‌کند. یافته های ثبت شده در یک برنامه تصویر روی نمایشگر چیزی شبیه به یک دایره رنگی را نشان می‌دهد. هنگامی که بیمار عضلات کف لگن را منقبض می‌کند، دایره روی صفحه بزرگتر یا کوچکتر می‌شود، بنابراین بیمار می‌تواند با نگاه کردن به صفحه نمایشگر، تمرین‌های عضلات کف لگن را به درستی انجام دهد. گاهی اوقات در درمان بی‌اختیاری ادرار با تحریک الکتریکی نیز از بیوفیدبک بهره گرفته می‌شود. بیوفیدبک شیوه صحیح انجام دادن تمرین‌های عضلات کف لگن را به بیمار آموزش می‌دهد. سه حالت کلی در بیوفیدبک وجود دارد. تقویت عضلات، شل کردن عضلات و افزایش کنترل مغز بر روی عضله که بر اساس تشخیص انجام می شود. در تقویت عضلات با بیوفیدبک این تمرین‌ها کل ناحیه لگن را قوی‌تر می‌کند.

عوارض بیوفیدبک

معمولاً بیوفیدبک عوارضی ندارد؛ اما اگر دستگاه روی عضلات مناسبی قرار نگیرد یا اینکه تقویت و یا شل سازی صحیح آموزش داده نشود، بیوفیدبک می تواند سبب بدتر شدن علائم بیمار شود، بنابراین لازم است که بیوفیدبک حتماً در یک مرکز تخصصی انجام شود.