فلج عصب صورت (فلج بلز) به چه وضعیتی گفته میشود؟

دکتر سلمان فلاح [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drsalmanfallah.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان حکیم نظامی ، خیابان شریعتی غربی ، نبش کوچه 16 ، جنب مسجد امام حسن عسکری ، طبقه اول تلفن مطب : 91011414 - 031

فلج بلز به یک نوع ضعف یا فلج شدگی گفته می‌‌شود که بر روی رشته‌های عصبی که وظیفه کنترل عضلات صورت را برعهده دارند تأثیر می‌گذارند. این اختلال به علت وجود مشکل در عصب صورت به وجود می‌‌آید. این اختلال به طور ناگهانی و معمولاً در یک طرف صورت ایجاد می‌‌شود و هنوز علت بروز آن مشخص نیست؛ اما در اکثر موارد به علت عفونت ویروسی ایجاد می‌‌شود و اکثر افرادی که مدت دو تا سه ماه به طور کامل بهبود پیدا می‌‌کنند. احتمال بروز این اختلال در هر سنی وجود دارد و به طور یکسان مردان و زنان را درگیر خواهد کرد. بهبودی از فلج بل به میزان و شدت آسیب به عصب جمجمه هفتم بستگی دارد. اگر فلج صورت فقط جزئی باشد، می‌توان بهبودی کامل را انتظار داشت. عضلات آسیب دیده معمولاً طی یک تا دو ماه به عملکرد اصلی خود را بازمی‌گردند.

علل فلج بلز

علت دقیق این آسیب ناشناخته مانده است.اغلب دانشمندان معتقدند که عفونت های ویروسی مانند مننژیت ویروسی یا ویروس عامل سرماخوردگی (هرپس سیمپلکس) می تواند این بیماری را ایجاد کند. آنها معتقدند که عصب صورت در پاسخ به عفونت، متورم و ملتهب می شود و به کانال فالوپین فشار وارد می کند و در نتیجه موجب ایسکمی (محدودیت اکسیژن رسانی و خون رسانی به سلول های عصبی) می شود. در برخی موارد جزئی (که بهبودی سریع حاصل می شود)، تنها به غلاف میلین عصب آسیب وارد شده است. غلاف میلین یک پوشش از جنس چربی است که به عنوان عایق بر روی رشته های عصبی در مغز عمل می کند.این بیماری همچنین با بیماری هایی از جمله آنفولانزا یا بیماری مشابه آنفولانزا، سردرد، عفونت مزمن گوش میانی، فشار خون بالا، دیابت، سارکوئیدوز، بیماری لایم، تومور و آسیب هایی از جمله کستگی جمجمه یا جراحت صورت همراه بوده است. هوای سرد و تماس صورت با هوای سرد فرد را مستعد بروز فلج صورت خواهد کرد.

علائم فلج بلز

نشانه‌های بیماری فلج بلز به صورت ناگهانی رخ می‌دهند. آشنایی با علائم این بیماری می‌تواند در تشخیص این بیماری بسیار مؤثر باشد.

• سر درد
• ترشح آب دهان
• از دست دادن حس چشایی
• تغییر در میزان اشک و بزاق تولید شده
• افزایش حساسیت به صدا در سمت آسیب دیده
• درد در اطراف فک و گوش در سمت آسیب دیده
• در برخی از موارد نادر، اختلال اعصاب در دو طرف صورت
• افتادگی صورت و مشکل در ایجاد حالات چهره، مانند بستن چشم یا لبخند زدن
• شروع سریع ضعف خفیف تا فلج کامل در یک طرف صورت (در مدت زمان چند ساعت تا چند روز)

عوامل خطر فلج بلز

این احتمال در افراد زیر بیشتر است:

1. افراد باردار
2. افراد مبتلا به بیماری‌های بخش‌های فوقانی دستگاه تنفسی
3. اشخاص مبتلا به دیابت
4. افراد دارای سابقه خانوادگی بروز فلج بلز

عارضه‌هایی که سبب افزایش احتمال بروز فلج بلز می‌شوند شامل:

• بیماری لایم
• ام اس
• سندروم گیلن
• میاستنی گراویس

فلج بلز خفیف

علائم اولیه فلج بلز شامل تب خفیف، درد در پشت گوش، سفتی گردن و ضعف یا سفتی در یک طرف صورت است. علائم به طور ناگهانی شروع می‌شود و در طی چند ساعت به سرعت پیشرفت می‌کند و در نتیجه بخشی یا تمام صورت را تحت تأثیر قرار می‌دهند. در بیشتر موارد، فلج بلز، فقط ضعف عضلات صورت رخ می‌دهد و فلج صورت موقتی است و همچنین بیشتر موارد با دو تا سه هفته برطرف می‌شوند. تقریباً ۸۰ درصد موارد طی سه ماه برطرف می‌شود. با این حال، برخی از موارد همچنان ادامه دارد. گاهی اوقات فقط نیمه بالا یا پایین صورت تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

فلج بلز شدید

در موارد شدید فلج بلز، عضلات صورت در طرف آسیب دیده کاملاً فلج شده و باعث می‌شوند آن طرف صورت صاف، بی‌حالت و بی‌حرکت شود. اغلب دهانه بین پلک‌های بالا و پایین بزرگ شده و در هنگام خواب باز می‌ماند. این اتفاق می‌تواند منجر به عدم توانایی بستن چشم در طرف آسیب دیده شود. اگر ناحیه فشرده شده عصب صورت در کنار انشعاب سایر اعصاب باشد تولید بزاق و یا اشک کاهش می‌یابد. برخی از افراد مبتلا به فلج بلز دچار از بین رفتن حس چشایی در یک طرف دهان، آبریزش و افزایش حساسیت به صدا (هایپرراکوزیس) در ناحیه آسیب دیده سر می‌شوند.

عوارض فلج بلز

در صورتی که فلج بلز به صورت خفیف رخ دهد، بهبودی طی 6 ماه بعد از بروز بیماری حاصل خواهد شد. با این حال در موارد شدیدتر، این بیماری عوارضی را بر جای خواهد گذاشت. عوارض فلج بلز در افراد مختلف، متفاوت است. در ادامه برخی از شایع‌ترین عوارض برای شما شرح خواهیم داد:

• آسیب غیر قابل برگشت عصب صورت
• کوری جزئی یا کامل چشم. به علت حرکت نکردن عضلات پلک، قرنیه چشم دچار خشکی بیش از اندازه خواهد شد.
• رشد مجدد نامنظم رشته‌های عصبی. این اتفاق منجر به انقباض غیرارادی برخی از عضله‌ها در زمان انقباض عضلات دیگر می‌شود. به عنوان مثال، هنگامی که لبخند می‌زنید، چشم در سمت آسیب دیده ممکن است بسته شود.

تشخیص فلج بلز

تشخیص فلج بل بر اساس تظاهرات بالینی انجام می شود که شامل کج شدن صورت، عدم توانایی در حرکت دادن عضلات سمت آسیب دیده ی صورت و رد کردن سایر بیماری های ایجاد کننده ی فلج صورت می باشد. هیچ آزمایش بالینی مخصوصی برای تشخیص این بیماری وجود ندارد. به طور معمول، پزشک ضعف فوقانی و پایینی صورت فرد را معاینه می کند. در اغلب موارد، این ضعف به یک سمت صورت محدود می شود و یا گاهی اوقات به پیشانی، پلک و دهان می رسد. آزمایشی با عنوان الکترومیوگرافی (EMG) یا نوار عصب و عضله می تواند آسیب به عصب را تشخیص دهد و شدت و وسعت درگیری اعصاب را تعیین می کند. آزمایشات خونی می تواند گاهی اوقات به تشخیص سایر مشکلات همزمان از جمله دیابت و عفونت های خاص کمک کند. با استفاده از عکسبرداری های MRI و سی تی اسکن می توانیم ساختارهایی که بر روی عصب صورت فشار وارد می کنند را تشخیص داده و از بین ببریم.

فیزیوتراپی فلج بلز

بعد از بررسی ها و آزمون های اولیه از صورت و علائم به وجود آمده، فیزیوتراپیست بلافاصله کارهای زیر را انجام می دهد:

1. به شما آموزش می‌دهند که چگونه از صورت و چشمان خود محافظت کنید.
2. به شما نشان می‌دهند که چگونه با وجود فلج صورت، عملکردهای روزانه خود را مدیریت کنید.
3. مسیر مورد نظر برای رسیدن به بهبودی را توضیح داده و بنابراین می‌توانید نشانه‌ها و علائم بهبودی را تشخیص دهید.
4. روند پیشرفت را ارزیابی کرده و اگر پیشرفتی حاصل نشود، تعیین می‌کنند که آیا لازم است به یک متخصص ارجاع داده شوید.

تمرینات اولیه

در مراحل اولیه، هنگامی که در ایجاد همه حرکات صورت بطور کامل با مشکل مواجه هستید، درمانگر ورزش‌هایی را به شما آموزش می‌دهد که حرکات صورت (اولیه) را ایجاد می‌کند. درمانگر به شما نشان می‌دهد که صورت خود را در چه حالتی قرار دهید که حرکت دادن آن آسانتر شود (که به آن محدوده حرکتی پشتیبانی می‌گویند) یا اینکه چگونه عضلات صورت را تحریک کنیم تا حرکتی را که می‌خواهیم انجام دهد.

• تمرینات تسهیل کننده

هنگامی که عضلات صورت قادر به انجام به حرکت اصلی بودند، درمانگر تمریناتی را برای افزایش فعالیت عضلات، قدرت عضلات و بهبود توانایی برای استفاده از عضلات در مدت زمان طولانی طراحی می‌کند (فعالیت تسهیل کننده عضله).

• تمرینات کنترلی

فیزیوتراپ تمریناتی را با هدف زیر طراحی می‌کند:

1. بهبود هماهنگی عضلات صورت
2. ایجاد حرکات صورت برای عملکردهای خاص مانند صحبت کردن یا بستن چشم
3. بازیابی حرکاتی برای حالات صورت مانند لبخند زدن
4. اصلاح الگوهای غیرطبیعی از حرکات صورت که می‌تواند در طول دوران بهبودی رخ دهد.
5. برای تمرین هماهنگی عضلات صورت، لازم است که ابتدا به سطح کافی از فعالیت عضلات صورت رسیده باشید. فیزیوتراپ تعیین می‌کند که چه زمانی برای این کار آماده هستید.

• تمرینات آرام بخش

در طول دوران بهبودی ممکن است دچار گرفتگی عضلات یا تکان‌های ناگهانی صورت شوید. فیزیوتراپ ورزش‌هایی را برای کاهش این فعالیت ناخواسته عضله طراحی می‌کند. درمانگر به شما آموزش می‌دهد که چگونه تشخیص دهید که چه زمانی عضلات صورت در حالت فعال و چه زمانی عضلات در حالت استراحت قرار دارند. با یادگیری تعامل مؤثر با عضلات صورت و سپس توقف آن، قادر خواهید بود که عضلات صورت را به خواست خود استراحت داده و تکان‌ها و اسپاسم‌های آن را کاهش دهید.

• ماساژ صورت برای درمان فلج بلز

از آنجایی که احساس صورت در فلج بلز آسیب نمی‌بیند، ماساژ با تحمل درد احتمالاً نه تنها بی‌خطر است، بلکه یک مداخله مهم برای افزایش انعطاف پذیری و تغذیه مناسب عضلات شل شده است. ماساژ می‌تواند عضلات صورت شما را به طور خاص کشش داده و با همکاری شما، عضلاتی را که ابروها و دهان را کنترل می‌کنند، برای به دست آوردن بهترین نتیجه ممکن، تمرین دهد. هدف از ماساژ صورت برای فلج بلز، حفظ نرمی عضلات و کاهش خطر انقباض است.

درمان قطعی فلج بلز

• دارو درمانی

داروهایی که به طور معمول برای درمان فلج بلز به کار می‌رود، شامل:

1. کورتیکواستروئید مانند پردنیزون
2. داروهای ضدویروسی

• درمان خانگی

درمان خانگی می‌تواند شامل:

1. محافظت از چشمانی که بسته نمی‌شوند.
2. استفاده از داروهای مسکن

• انجام ورزش‌های فیزیوتراپی
• تزریق بوتاکس در مواردی که عضلات صورت دچار اسپاسم هستند کمک کننده می‌باشد.
• روش‌های جراحی مختلف می‌‌تواند به بهبود ظاهر صورت کمک کنند.

مدت زمان درمان فلج بلز

به نقل از مجله ی Southern Cross تا 90 درصد از کیس ها بین شش تا دوازده هفته از زمان شروع علائم بهبودی کامل پیدا می کنند. در درصد کمی از افراد ممکن است علائم به طور کامل بهبود پیدا نکرده و درجاتی از فلجی به طور دائم باقی بمانند. کسانی که 60 سال یا بیشتر سن دارند شانس کمتری برای بهبود کامل و شانس بیشتری برای فلجی دائمی دارند.