آیا افراد قطع نخاع بچه دار میشوند؟

دکتر بیژن فروغ [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drforogh.ir
آدرس مطب : تهران ، بزرگراه چمران ، ابتدای باقرخان غربی ، پلاک 89 قدیم ، 26 جدید ، طبقه همکف تلفن مطب : 66576424 - 021

طناب نخاعی، کانال مرکزی نخاع که حاوی مایع مغزی نخاعی است را احاطه می کند. مغز و طناب نخاعی همراه با هم، سیستم عصبی مرکزی (CNS) را تشکیل می دهند. در انسان، طناب نخاعی از «استخوان پس سری» (Occipital Bone) آغاز می شود، از «سوراخ پس سری» (Foramen Magnum) عبور می کند و در ابتدای «مهره های گردنی» (Cervical Vertebrae) وارد کانال نخاعی خواهد شد. در صورتی که به قسمتی از طناب نخاعی آسیب وارد شود، موجب بروز ضایعه نخاعی می شود.

ضایعه نخاعی (spinal cord injury) آسیب به دسته ای از سلول های عصبی و اعصاب نخاعی است که پیام های عصبی را از مغز به سایر نقاط بدن ارسال و دریافت می کنند. SCI می تواند در اثر آسیب مستقیم به خود نخاع یا آسیب به بافت و استخوان ها (مهره ها) که طناب نخاعی را احاطه کرده اند ایجاد شود. به طورکلی ضایعه نخاعی ناشی از وارد شدن ضربه به طناب نخاعی یا اعصاب موجود در انتهای کانال نخاعی است. آسیب نخاعی باعث مختل شدن عملکرد بخشی از بدن می شود. در مواردی مشاهده شده که با بروز آسیب نخاعی عملکرد کل بدن نیز مختل شده است. در درجات شدید آسیب نخاعی شاهد از دست دادن قدرت تحرک و احساس هستیم. در بيماران مبتلا به صدمات طناب نخاعی علاوه بر فلج مشکلات مربوط به مثانه و روده، تغيير عملکرد جنسی نيز وجود دارد. به دنبال آسیب نخاعی، معمولاً تغییراتی در عملکرد جنسی و باروری در مردان ایجاد می شود. اثرات ضایعات نخاعی بر باروری مردان از دو جهت بر باروری آنها تأثیر می گذارد. اول از همه می تواند سیگنال اعصاب مورد نیاز برای نعوظ، رابطه جنسی و انزال را مختل کند. ثانیاً مردان مبتلا به ضایعات نخاعی کیفیت اسپرم نامناسبی نسبت به مردان بدون آسیب نخاعی دارند. علائم التهاب در بیضه ها، حرکت ضعیف اسپرم و تعداد کمتر اسپرم زنده در مردان مبتلا به ضایعه نخاعی شایع‎تر است. این آسیب ها ممکن است بر سلامت روانی، جسمی و اجتماعی، جنسی فرد و همچنین بر رابطه اش با شریک زندگی او تأثیر بگذارد.

علت آسیب نخاعی

1. آسیب های نخاعی می تواند ناشی از آسیب به مهره ها، رباط ها یا دیسک های ستون فقرات یا خود نخاع باشد.
2. آسیب نخاعی می تواند ناشی از یک ضربه ناگهانی و ضربه ای به ستون فقرات باشد که باعث شکستگی، دررفتگی، له شدن یا فشرده شدن یک یا چند مهره شما می شود. همچنین می تواند ناشی از ضربه گلوله یا چاقو باشد که به نخاع نفوذ کرده و آن را قطع می کند.
3. آسیب اضافی معمولاً طی روزها یا هفته ها به دلیل خونریزی، تورم، التهاب و تجمع مایع در داخل و اطراف نخاع رخ می دهد.

علائم ضایعه نخاعی

علائم ضایعه نخاعی با توجه به شدت بروز آسیب نخاعی متفاوت است. اگر آسیب نخاعی شدید باشد که منجر به بروز قطع نخاع شود، شخص فلج شده و احساس درد و ناراحتی در او کمتر از افرادی است که دارای آسیب دیدگی نخاعی هستند. اثرات ضایعه نخاعی به طور کلی عبارتند از:

• ضعف عضلات
• درد عصبی
• اختلال در عملکرد روده و مثانه
• اسپاستیسیته
• اختلال در تنفس
• اثر آسیب نخاعی و میزان بروز علائم ناشی از این عارضه به میزان آسیب دیدگی و محل آن بستگی دارد.

اثرات عملکرد جنسی در مردان مبتلا به ضایعه نخاعی

تغییرات عملکرد جنسی مردان مبتلا به ضایعه نخاعی شامل موارد زیر است:

1. اختلال در نعوظ و انزال: تغییر کیفیت نعوظ در بیمار آسیب دیده نخاعی با سطح ضایعه و میزان اختلال ارتباط مستقیم دارد. رفلکس و عوامل روانی دو جزء اساسی دخیل در نعوظ هستند. جزء رفلکسی با تحریک لمسی اندام های تناسلی ایجاد می‎شود. از سوی دیگر، تحریک سایکوژنیک نیز از محرک های دیداری یا بصری ناشی می شود. هنگامی که ضایعه نخاعی رخ می دهد، جزء روانی نعوظ حفظ می شود؛ اما مکانیسم رفلکسی اینطور نیست. در نتیجه نعوظ در فرد قطع نخاع با مشکل مواجه می شود. انزال یک پدیده سمپاتیک، پیچیده و نیازمند هماهنگی انقباض و عضلات است که سبب دفع مایع منی و اسپرم می شود؛ بنابراین روند انزال هم در مردان مبتلا به ضایعه نخاعی مختل می شود.
2. کاهش تعداد و تحرک اسپرم ها: بی کیفیت بودن اسپرم ها یک مانع دیگر برای باروری در بیماران مبتلا به ضایعه نخاعی است. افزایش شکنندگی اسپرم، تحرک کم و وجود نکروسپرمی در بین مبتلایان دیده می شود. فرضیه های اصلی برای توضیح کیفیت پایین اسپرم در بیماران آسیب دیده نخاعی عبارتند از: افزایش دمای بیضه، روش های تهاجمی مورد استفاده در تخلیه مثانه، دفعات کم انزال، تغییرات هورمونی، لوکوسپرمی و عفونت های مکرر ادراری.
3. کاهش یا عدم وجود احساس و حرکت زیر سطح آسیب
4. افزایش حساسیت در نواحی بالاتر از سطح آسیب، به ویژه در مردان با آسیب های وسط قفسه سینه و بالاتر. این تغییرات ممکن است منجر به ناباروری در مردان و یا اختلال در باروری شود. با این حال، علائم و میزان ناباروری در مردان، بسته به نوع و شدت آسیب نخاعی می تواند متفاوت باشد.

آیا افراد قطع نخاع بچه دار میشود؟

در ابتدا بايد توجه داشت كه آسيب نخاعی به معنی ناتوانی در بچه دار شدن نيست، در صورتی كه فرد بخواهد بچه دار شود، روش هایی برای جمع آوری مایع منی وجود دارد. ممكن است اين روش ها در تمام موارد مؤثر نباشند؛ ولی احتمال باردار شدن را افزايش می دهند. از جمله اين روش ها استفاده از ويبراتور است. ويبراتور وسيله ای است كه باعث تحريك سر آلت شده و باعث انزال می شود. ويبراتور های به كار رفته در افراد آسيب نخاعی دامنه تحريك بالایی دارند. با استفاده از ويبراتور با دامنه تحريك بالا، بيش از نيمی از افرادی كه آسيب نخاع دارند انزال پيدا می كنند. كيفيت منی به دست آمده از طريق استفاده از ويبراتور بهتر از ساير روش ها می باشد.

تأثیر تنگی کانال نخاعی بر نعوظ

در صورتی که تنگی کانال نخاعی سبب فشار و آسیب به اعصابی شود که در فرآیند نعوظ تأثیر دارند، می تواند سبب اختلال در نعوظ شود.

توانايي رسيدن به ارگاسم

قبلاً تصور ميشد كه در صورت آسيب نخاع، رسيدن به مرحله حداكثر لذت جنسي (ارگاسم) امكانپذير نيست؛ اما تحقيقات نشان داده است كه اين تصور غلط است. بسياري از افراد آسيب نخاعي به مرحله لذت جنسي ميرسند. اگر چه ممكن است كيفيت و مدت ارگاسم تفاوت داشته باشد؛ اما اين مرحله براي افراد آسيب نخاعي قابل دسترسي است.

انزال

درفردي كه آسيب نخاعي ندارد، بخشي از نخاع در فاصله ناحيه پشتي كمري مسئول آزاد کردن مني از بیضه ها به داخل پيشابراه است و مرکزی در ناحيه خاجي نخاع مسئول خارج كردن مني از پيشابراه ميباشد. هماهنگي اين كار توسط مركزي در مغز است. مركز هماهنگي در مغز پیام ها را به نخاع فرستاده تا نعوظ و انزال ايجاد شود. پس از آسيب نخاع دستورات فوق به نخاع نمی رسند بنابراين انزال در اثر تحريكات جنسي با مشكل روبرو می شود؛ ولي با توجه به اينكه توانايي نعوظ و انزال بستگي به سالم بودن راه های عصبي در پايين نخاع دارد، اگر اين راه ها سالم مانده باشد روش های گوناگوني برای ايجاد انزال وجود دارد. بسياري از افراد فكر می کنند ارگاسم (لذت جنسي) براثر انزال ايجاد می شود؛ اما اين فكر به علت هم زمانی مرحله ارگاسم و انزال ایجاد شده است و براي رسيدن به ارگاسم يا لذت جنسي وجود انزال ضروري نيست.

درمان عملکرد جنسی در مردان قطع نخاع

اولين قدم درمانی تجويز داروهای خوراکی است. البته به علت آسيب به اعصاب آلت تناسلی، درمان با داروهای خوراکی چندان مؤثر نمی باشد. ممکن است همراه با تجويز داروی خوراکی بيمار نياز به تحريک لمسی ناحيه دستگاه تناسلی داشته باشد. گاهی به علت مشکلاتی، اين بيماران نمی توانند دارو مصرف کنند و يا تجويز عدهای از داروها در آنها ممنوع است، در اين موارد بايد از اقدامات درمانی ديگر سود برد. قدم دوم درمانی در اين بيماران استفاده از شيافهای داخل مجرایی است که مؤثر و کم عارضه است. اگر اين روش درمانی مؤثر واقع نشود، می توان برای بيمار از داروهایی که داخل آلت تناسلی تزريق می کنند، استفاده نمود. اين روش درمانی در اين بيماران بسيار مؤثر است. برای این کار داروهای مختلف در بازار وجود دارند، بسته به شرايط بيمار، پزشک نوع داروی وی را مشخص خواهد کرد. گاهی نيزهيچکدام از روشهای درمانی فوق مؤثر نمی افتد، در اين موارد می توان برای بيمار از انواع مختلف پروتزهای آلت تناسلی استفاده کرد. پروتزهای آلت تناسلی انواع گوناگون دارند و بسته به نياز بيمار می توان نوع مناسب را برای بيمار انتخاب کرد. انجام مشاوره با زن و شوهر برای بهبود مسائل ارتباطی نيز از راهکارهای مفيد در اين زمينه است.

درمان ناباروری در مردان دچار ضایعه نخاعی

بهترین گزینه برای بارداری پس از آسیب نخاعی بستگی به وضعیت عملکرد جنسی و باروری فرد پس از آسیب دارد. بسیاری از مردان مبتلا به ضایعات نخاعی قادر به انزال نیستند و بنابراین برای تهیه اسپرم به منظور باروری به کمک پزشکی نیاز دارند. برخی از روش ها برای به دست آوردن مایع منی به انزال کمک می‎کنند، در حالی که برخی دیگر انزال را دور زده و اسپرم را با جراحی استخراج اسپرم بیضه (TESE) بازیابی می کنند. گزینه های درمان پس از آسیب نخاعی شامل موارد زیر است:

• بارداری طبیعی:

مردانی که می‎توانند نعوظ داشته باشند و در واژن همسر خود انزال کنند، ممکن است به تنهایی قادر به باروری همسرشان باشند. از آنجا که کیفیت اسپرم در مردان مبتلا به ضایعه نخاعی معمولاً ضعیف‎تر از حد نرمال است، باروری طبیعی به زمان زیادی احتیاج دارد و فقط تعداد کمی از زوجین می توانند به طور طبیعی باردار شوند. درمان اختلالات نعوظ شامل داروهای تجویزی مانند ویاگرا، لویترا و سیالیس، شیاف پیشابراه یا دستگاه های نعوظ خلاء است. در موارد شدیدتر، جهت بهبود وضعیت باروری در مردان مبتلا جراحی نیز ممکن است یک گزینه درمانی باشد؛

• انزال تحریکی ارتعاشی (PVS):

مردان مبتلا به ضایعات نخاعی ممکن است بتوانند با اعمال ارتعاش بر روی آلت تناسلی خود انزال داشته باشند. سپس از این نمونه انزالی می توان برای حاملگی استفاده کرد. بسته به کیفیت اسپرم، ممکن است از تلقیح داخل واژینال در خانه یا تکنیک های کمک باروری مانند تلقیح داخل رحمی (IUI) استفاده شود. اگر مردی قادر به انزال خود به خودی یا با PVS نباشد یا اگر مقدار یا کیفیت اسپرم برای تلقیح مناسب نباشد، آی وی اف قدم بعدی درمان باروری در مردان مبتلا به ضایعه نخاعی است. طی IVF، تخمک های زن جمع آوری شده و همراه با اسپرم در آزمایشگاه کنار هم قرار می گیرند تا بارور شوند. سپس تخمک بارور شده به رحم برگردانده می شود. در برخی موارد که تعداد اسپرم بسیار کم است، یک اسپرم به هر تخمک (ICSI) تزریق می شود تا تخمک بارور شود. احتمال بارداری بعد از IVF (با یا بدون ICSI) بیشتر از IUI است؛ اما IVF تهاجمی تر است و هزینه بیشتری دارد.

• انزال الکتریکی:

اعصابی که ایجاد کننده انزال هستند می‎توانند توسط الکترودهایی که به طور موقت در راست روده و نزدیک وزیکول‎های منی قرار می گیرند، تحریک شوند. بسته به کیفیت اسپرم، ممکن است از تکنیک های کمک باروری مانند تلقیح داخل رحمی، لقاح آزمایشگاهی یا تزریق اسپرم داخل سیتوپلاسمی برای بارداری استفاده شود.

• جمع آوری اسپرم از ادرار:

برخی مردان ممکن است در مثانه انزال کنند. در این مردان اسپرم در ادرار یافت می شود. از آنجا که ادرار یک محیط نامناسب برای اسپرم است، اغلب نیاز به مصرف دارو برای افزایش تعداد اسپرم های قابل استفاده در ادرار وجود دارد؛

• جراحی جهت بازیابی اسپرم:

آسیب نخاعی تولید اسپرم توسط بیضه ها را متوقف نمی کند. در بسیاری از مردان مبتلا به آسیب می توان اسپرم را از بافت بیضه استخراج کرد. تکنیک های متداول برای به دست آوردن بافت بیضه عبارتند از آسپیراسیون بافت با یک سوزن کوچک یا بازکردن پوست برای دریافت مستقیم اسپرم از بیضه. سپس بافت زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار گرفته تا اسپرم از سایر سلول ها شناسایی و جدا شود. اسپرم بازیابی شده از طریق جراحی می تواند برای تزریق اسپرم داخل سیتوپلاسمی استفاده شود.