اشعه فرابنفش : خطرات و راههای پیشگیری

دکتر فرشید دبیرزاده [ پوست و مو ]آدرس وب سایت : www.drdabirzadeh.ir
آدرس مطب : تلفن مطب : -

اشعه فرابنفش یا ماورا بنفش بخشی از طیف امواج الکترومغناطیس است که توسط چشم انسان قابل مشاهده نیست. طول موج این اشعه بین 100 تا 400 نانومتراست در حالی که طول موج نور مرئی 400 تا 780 نانومترمی باشد. در واقع اشعه فرابنفش در طیف امواج الکترومغناطیسی بین نورمرئی و اشعه ایکس قرار می گیرد.

این اشعه از کجا می آید ؟ منبع اصلی اشعه فرابنفش ، خورشید است . برخی از انواع لامپ ها هم این اشعه را از خود ساطع می کنند.
ویژگی های این اشعه چیست ؟ انرژی اشعه فرابنفش بیشتر از نورمرئی و اشعه مادون قرمز بوده و به همین دلیل می تواند الکترونها را از اتم خود خارج کرده ، موجب تخریب مولکول شود. این خاصیت در موجودات زنده باعث آسیب به سلولها و ژنها وبرخی انواع سرطان می شود.

انواع این اشعه کدامند ؟ اشعه فرانبفش را می توان از روی طول موج آن به سه نوع اصلی تقسیم کرد که عبارتند از : نوع « آ » ، نوع « بی » ، و نوع « سی » .
اشعه فرابنفش نوع « سی » از همه مضرتر بوده ولی خوشبختانه لایه « اوزون » مانع از رسیدن آن به سطح زمین می شود. درقسمتهایی از جو زمین که لایه « اوزون » از بین رفته باشد ( مانند بخش هایی از استرالیا ) این اشعه به سطح زمین رسیده و تاثیرات مخرب خود را برجای می گذارد.
انرژی اشعه فرابنفش نوع « بی » از نوع « سی » کمتر بوده ، بخشی از آن به سطح زمین می رسد واز اثرات قابل مشاهده آن آفتاب سوختگی است. تحقیقات نشان می دهد که هرقدر شدت و تعداد دفعات آفتاب سوختگی در زندگی شخص بیشتر باشد احتمال ابتلای وی به سرطان پوست افزایش می یابد. اشعه فرابنفش نوع « بی » باعث جهش ( موتاسیون ) در ژن ها شده و به این وسیله منجر به سرطان پوست می شود.

اشعه فرابنفش نوع « آ » بیشترین طول موج و کمترین انرژی را داشته و تقریبا" بدون اینکه توسط لایه « اوزون » فیلتر شود ، به سطح زمین می رسد. نفوذ اشعه فرابنفش نوع « آ » در پوست بیشتر بوده و نفش مهمی در پیرشدن پوست و ایجاد چین و چروک در آن دارد. امروزه ثابت شده که این نوع از اشعه فرابنفش هم درایجاد بسیاری از سرطان های پوست نقش موثردارد. در تختهایی که به طورمصنوعی و به قصد برنزه کردن ، اشعه را به سطح پوست می تابانند ، بدن در معرض مقادیرزیادی اشعه فرابنفش نوع « آ » قرارمی گیرد که به « دی ان ای » ( مواد ژنتیکی ) سلول ها آسیب رسانده موجب سرطان پوست و نیز لک و چین و چروک زودرس آن می شود.
اثرات مخرب اشعه فرابنفش به پوست محدود نمی شود . برای مثال در چشم باعث درد ، تاری دید ، کوری موقت و نیز کدورت عدسی چشم یعنی کاتاراکت یا آب مروارید می شود.

تغییرات تابش اشعه فرابنفش در اوقات مختلف چگونه است ؟ شدت اشعه ای که به زمین می رسد توسط اندکس یا ضریبی برای هر محل درهرزمان مشخص می شود. این اندکس بین 1 ( کم ) تا 11 ( بسیارزیاد) متغیراست . اگراین عدد بین صفر تا دو باشد ، خطری نخواهد داشت ، اگر سه تا پنج باشد یعنی خطر کمی وجود دارد ، اگر شش تا هفت باشد یعنی خطر زیاداست ، اگر هشت تا ده باشد یعنی خطر بسیار زیاد است ، و اگر یازده باشد یعنی خطر فوق العاده است. این میزان به عوامل گوناگونی بستگی دارد که یکی از مهمترین این عوامل ، وضعیت خورشید در آسمان است . برای مثال ظهرها که خورشید به زمین نزدیک تر است ، شدت اشعه بیشتر است. درایام تابستان به ویژه اوایل تیرماه نیز به همین دلیل میزان اشعه به اوج خود می رسد.

ابرها معمولا" بخشی از اشعه فرابنفش را منعکس می کنند ولی در عین حال گاهی هم اشعه را به سطح زمین منعکس می نمایند بنابراین به طور کلی نباید تصورکنید که در هوای ابری از خطرات اشعه فرانبفش در امان هستید. هرقدر منطقه ای که در آن زندگی می کنید مرتفع ترباشد ، لایه جو نازک تر شده و در نتیجه اشعه بیشتری به زمین می رسد. عامل دیگری که باعث می شود بیشتر در معرض اشعه قراربگیرید ، وجود شن ، برف ، یا آب در سطح زمین است زیرا این سطوح با انعکاس دادن پرتوها باعث می شوند که انسان اشعه بیشتری دریافت کند . به همین دلیل است که در کنار دریا یا روی برف آفتاب سوختگی سریع ترو شدیدتر رخ می دهد. علاوه براینها هر قدر یک محل به خط استوا نزدیک تر باشد شدت اشعه در آنجا بیشتر خواهد بود.

راههای محافظت در برابر اشعه فرابنفش چیست ؟ بهترین راه آنست که با استفاده از پوشش مناسب و کلاه و عینک از تابش اشعه به بدن جلوگیری کنیم .
علاوه بر اینها استفاده از ضدآفتاب مناسب در طول روز هم اکیدا" توصیه می شود. فاکتور محافظتی ( اس پی اف ) ضدآفتاب در کشوری مانند ایران حداقل باید 30 باشد. ضدآفتاب باید وسیع الطیف بوده ، متناسب با پوست شما انتخاب شود. منظور از ضدآفتاب وسیع الطیف آنست که علاوه بر محافظت در برابر اشعه نوع « بی » ، ما را در برابراشعه فرابنفش نوع « آ » هم محافظت نماید. همه افراد اعم از زن و مرد یا بزرگ و کوچک از سن شش ماهگی به بعد نیاز به ضدآفتاب دارند . ضد آفتاب باید 20 تا 30 دقیقه قبل از قرارگرفتن در معرض اشعه ، مصرف شده و سپس تا زمانی که در معرض اشعه هستید هر دو ساعت یک بار تکرارشود.

توصیه می شود که حتی المقدور بین ساعات 10 صبح تا 5 بعداز ظهر درمعرض آفتاب مستقیم قرارنگیرید (گرچه در نور آفتاب غیرمستقیم هم اشعه فرابنفش وجود دارد).
در انتخاب عینک آفتابی هم دقت نمایید ، عینکی انتخاب کنید که مانع از عبور اشعه فرابنفش شود . در برخی عینک های بدون کیفیت از شیشه های رنگی استفاده می کنند که فقط تا حدی مانع عبور نور مرئی می شود و در نتیجه مردمک چشم به طور خودکار گشاد تر شده و اشعه فرابنفش بیشتری به چشم نفوذ می کند یعنی در واقع عدم استفاده از اینگونه عینک های بی کیفیت بهتر از استفاده از آنهاست! در بسیاری از عینک فروشی ها دستگاههایی برای سنجش میزان عبور اشعه فرابنفش ازشیشه عینک وجود دارد.

*************************
1 - این مطلب اولین بار در روزنامه « شرق » مورخ دوشنبه ششم تیرماه یکهزاروسیصدو نود به چاپ رسیده است.
2 - مطالب اخیر : ( برای دسترسی به هر مطلب لطفا" روی عنوان آن کلیک نمایید )

*** سرقت آن هم اینقدر وقیحانه

** آبله مرغان

* سوانح هسته ای و تاثیر آن بر پوست و سایر اعضا

* زگیل تناسلی