تشخیص و درمان گودی کف پا

دکتر بیژن فروغ [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drforogh.ir
آدرس مطب : تهران ، بزرگراه چمران ، ابتدای باقرخان غربی ، پلاک 89 قدیم ، 26 جدید ، طبقه همکف تلفن مطب : 66576424 - 021

افزایش قوس کف پا که به برجسته شدن روی پا، برون چرخی کف پا هم معروف است به عنوان یکی از بیماری های پا طبقه بندی می شود که در آن قوس کف پا با تحمل وزن صاف نمی شود. در زبان لاتین اصطلاح پس کاووس برای “پای گود افتاده” بکار می رود. این بیماری از نظر پزشکی به عنوان تغییر شکل چند سطحی پا توصیف می شود که بیشتر به خاطر افزایش قابل توجه قوس کف پا است.

افزایش قوس کف پا به عنوان بیماریی شناخته شده است که در حدود ۸-۱۵% از مردم را مبتلا می کند. با این وجود این بیماری خیلی کمتر از بیماریی که نقطه مقابل آن است یعنی صافی کف پا شناخته شده است. افزایش قوس کف پا به طور معمول ناشی از خم شدن ثابت پا به سمت پایین است. خم شدن به سمت پایین عبارت است از حرکت مچ پا همراه با اشاره انگشتان پا به سمت خارج از ساق پا ( فشار دادن پدال گاز ماشین را تصور کنید). با این وجود، خم شدن ثابت پا به سمت پایین متضمن این نیست که فرد دچار افزایش قوس کف پاست.

علل

علت دقیق افزایش قوس کف پا ناشناخته است. با این وجود، جامعه پزشکی سه سناریو، سلسله عوامل احتمالی را که به افزایش قوس کف پا منجر می شوند معین کرده است:
بیماری عصبی عضلانی- ممکن است یک بیماری عصبی عضلانی اعصاب و عضلاتی را تحت تاثیر قرار دهد که منجر به گود افتادگی پا می شوند. تعدادی از بیماری های عصبی عضلانی وجود دارند که می توانند عامل افزایش قوس کف پا باشند و محتمل ترین آن ها بیماری شارکو ماری توث است.
علل ارثی- ممکن است علل مادرزادی از سابقه خانوادگی در افراد خانواده و همینطور از مواردی نتیجه شود که بیماری خودبخود بوجود می آید.
تروما- ترومای شدید به پا می تواند از طریق شکستگی، سوختگی و غیره باعث افزایش قوس کف پا شود.

انواع افزایش قوس پا

بیماری افزایش قوس کف پا به دو گروه اصلی طبقه بندی می شود. متخصصان و محققان حوزه پزشکی به طور معمول این بیماری را به دو طریق ایدیوپاتیک در مقابل مادرزادی طبقه بندی می کنند. بررسی ها نشان داده اند که بیش از۸۰% از بیماران دچار افزایش قوس کف پا از شکل ایدیوپاتیک آن رنج می برند. با این وجود مطالعاتی هم وجود دارند که خلاف این بررسی ها را نشان داده احتمال گرایش به هر یک از انواع افزایش قوس کف پا را دشوار می سازند. افزایش قوس کف پا می تواند سفت (ارتفاع قوس کف پا کمتر نمی شود) یا انعطاف پذیر (ارتفاع قوس کف پا می تواند کم شود) باشد

نشانه ها و علائم

هنگامی که در حالت ایستاده قرار دارید قسمت میان سینه پا و مچ پا گود افتاده به نظر می رسد و بیشتر وزن بدن روی قسمت پشت پا و سینه قرار دارد.
اگر روی لبه یک میز نشسته باشید و پاهایتان در هوا آویزان باشند، به نظر خواهد رسید که نیمه جلویی پا زیر سطح پاشنه پا افتاده است.
ممکن است پا در وضعیت برون چرخی قرار داشته باشد (پا به بیرون خواهد چرخید یا پاشنه پا از عقب به سمت داخل کج خواهد شد)
شکایت های متداول مربوط به افزایش قوس کف پا عموما عبارتند از درد زیر سر استخوان سینه و پاشنه پا، ﭘﻴﭻﺧﻮردﮔﻲ مکرر کناره خارجی ﻣﭻ ﭘﺎ و مشکلات پی در پی فرد با کفشی که می پوشد. با این وجود، شماری از علائم مرتبط با افزایش قوس کف پا وجود دارند که حتی اگر فرد آن ها را که در ذیل ذکر شده اند تجربه هم بکند باز نمی تواند تصور کند که دچار افزایش قوس کف پا است. با این حال در صورتی که هر یک از علائم ذیل را تجربه می کنید، لطفا با پزشک مشورت کنید:

• افتادگی مچ پا
• عدم تعادل/ بی ثباتی ناحیه پا
• درد کف پا در قسمت سر استخوان متاتارسال
• پیچ خوردگی مکرر کناره خارجی مچ پا
• انگشت چکشی
• احساس درد در هنگام راه رفتن
• احساس درد در هنگام ایستادن
• خشکی ساق پا و مفاصل پنجه پا
• درد ه پنجه پا
• انگشت چنگالی
• درد استخوان های زیر شست پا

حال همانگونه که پیش از این ذکر کردیم حتی اگر از همه علائم بیماری افزایش قوس کف پا که در بالا آمده اند هم رنج ببرید بازهم ممکن است به بیماری افزایش قوس کف پا دچار نباشید. در واقع تنها یک پزشک می تواند به درستی تشخیص دهد که فردی از بیماری افزایش قوس کف پا رنج می برد.

عوارض

افزایش قوس کف پا می تواند به بیماری های دیگری کمک کند یا منجر به بیماری های دیگری شود:
چنگالی شدن پا: یک تغییرشکل است که در آن مفاصلی از انگشتان پا که به خود پا نزدیک تر هستند به بالا خم می شوند. مفاصل دیستال (که به انتها نزدیک تر هستند) به پایین خم می شوند و شکل چنگال را ایجاد می کنند.
انگشت چکشی: معمولا انگشت دوم (که کنار انگشت بزرگ پا است) را تحت تاثیر قرار می دهد و باعث چرخیدن آن به سمت پایین از ناحیه یک یا هر دو مفصل آن می شود. ممکن است انگشتان دیگر پا هم درگیر این بیماری شوند.
افتادگی مچ پا: عبارت است از ناتوانی در بلند کردن قسمت جلوی پا. در این بیماری سر انگشتان پا در هنگام راه رفتن به سمت پایین است. افراد دچار افتادگی مچ پا به کشیدن انگشتان پا بر روی زمین یا برای خودداری از خراشیده شدن انگشتان پا به راه رفتن عجیب و غریب تمایل دارند. یک یا هر دو پا می توانند به افتادگی مچ پا مبتلا شوند.

تشخیص گودی کف پا

تشخیص افزایش گودی پا بررسی سابقه خانوادگی بیمار را دربرمی گیرد. پزشک ارتوپد در حالی که در جستجوی افزایش قوس کف پا و پینه های احتمالی پا، انگشتان چکشی و انگشتان چنگالی است پنجه پا را معاینه می کند. پنجه پا برای بررسی قدرت عضلانی آن مورد آزمایش قرار گرفته و الگو و هماهنگی راه رفتن بیمار مورد مشاهده قرار می گیرد. اگر به نظر برسد که یک بیماری عصبی وجود دارد، ممکن است کل عضو معاینه شود. همچنین ممکن است جراح الگوی پوشیدن کفش ها توسط بیمار را از روی کفش های او مورد بررسی قرار دهد. گاهی اوقات برای ارزیابی بیشتر بیماری آزمایش های اشعه ایکس تجویز می شوند. به علاوه، ممکن است جراح بیمار را برای ارزیابی عصبی کامل به یک متخصص مغز و اعصاب ارجاع دهد.

در حالت کلی، کف پا در حالت راه رفتن و ایستادن از نمای جلو مشاهده می شود. از نمای پشت نیز چرخش پاشنۀ آزمودنی به هنگام ایستادن و نیز نحوه گام برداری وی مطالعه می گردد. هرگونه تغییر ظاهری انگشتان پا بویژه چنگالی شدن آنها پینه های روی مفاصل انگشتان بررسی ورنگ طبیعی کف پا و نرمی پوست آن معاینه می شود. در کف پای گود وسعت نرمی مناطق زیر ناحیه قوس به دلیل عدم تحمل فشار، بیشتر از پای طبیعی است. مشاهده این وضعیت از طریق ایستادن آزمودنی به روی جعبه آیینه آسانتر و دقیقتر صورت می گیرد.

برای شناسلیی دقیقتر عارضه می توان از روش ترسیم نقش پا استفاده کرد. با توجه به میزان افزایش قوس در ترسیم نقش پا ، هر گاه نقش داخلی کف پا از خط فرضی که از مرکز تاندون آشیل و در امتداد کف به طرف انگشت دوم میرود ، فاصله زیادی داشته باشد ، افزایش قوس وجود دارد. در درجات شدید ، پیوستگی نقش پا از بین رفته و هریک از اثرهای مربوط به انگشتان پا ، سینه پا و پاشنه پا به طور گسسته دیده می شود و گاه نقش لبه خارجی پا نیز محو می گردد.

اصلاح و درمان گودی کف پا

درمان بدون جراحی

ارتز: درمان غیر جراحی افزایش گودی پا می تواند استفاده از ارتزهای سفارشی (پد و کفی که برای شما ساخته می شود.) که در کفش گنجانده می شوند می توانند سودمند باشند زیرا باعث ایجاد ثبات برای پا و ایجاد لایه ای نرم در زیر پا می شوند. معمولا پزشکان برای این نوع مشکل پا ارتز تطابقی را تجویز می کنند. هر گونه ارتزی که در تماس کامل با پا قرار می گیرد، کف پا را به آرامی نگاه داشته محافظت می کند و به توزیع مساوی فشار در کل سطح کف پا کمک می کند هم می تواند مفید باشد.

استفاده از اتیل وینیل استات ها و فوم های نرم تر می تواند به بازگرداندن خاصیت ضربه گیری که غالبا وجود ندارد کمک کند، البته وسایل ترموپلاستیکی که در تماس کامل با پا قرار می گیرند هم تاثیر خوبی دارند. قالب پا باید با حداقل میزان پرکنندگی قوس پا که برای “بالا آوردن سطح زیر پا” ضروری است آماده شود و ارتز باید به اندازه کافی پهن باشد تا کل عرض پا را دربربگیرد. تورفتگی ها و افتادگی ها نواحی تحت فشار خاصی را که غالبا به خاطر وجود پینه ها مشخص می شوند را تسکین می دهند.

باشتک ها یا میله های پهنی که زیر استخوان متاتارسال قرار می گیرند درد را تسکین داده و باعث توزیع بار وارده به سر استخوان متاتارسال و مانع از قرا گرفتن آن بار بر روی این استخوان می شوند. هدف از درمان افزایش قوس کف پا با استفاده از ارتز افزایش سطح تماس ناحیه کف پا است. با اضافه کردن یک کفی ارتوتیک که بدرستی اندازه پا است، ناحیه سطحی که بار ناشی از راه رفتن را کنترل می کند افزایش می یابد و این ناحیه سطحی از سر استخوان متاتارسال که می تواند به بیماری سزاموئیدیت منجر شود تا قوس کف پا گسترده می شود که چنین چیزی در عوض باعث برداشتن فشار وارده از روی ناحیه استخوان سزاموئید در سینه پا خواهد شد.

تغییر کفش : کفش های ساقه بلند ورزشی از مچ پا محافظت می کنند و کفش های دارای پاشنه ای که انتهای پاشنه آن ها کمی عریض تر است ثبات را به مچ پا اضافه می کنند. در کل، در افزایش گودی پا به کفش هایی نیاز است که به خوبی اندازه پا باشند و فضای زیادی برای افزایش ارتفاع ناحیه بین سینه پا و مچ پا داشته باشند. بسیاری از پاهای دچار افزایش گودی کف پا برآمدگی ایی در روی قسمت گودافتاده دارند که مشخصه آن هاست و به آسانی توسط زبانه و بندهای کفش تحریک می شود. کفش های نوع بلوچر یا تخت با زبانی پد دار غالبا بهترین انتخاب هستند.

تکنیک هایی هوشمندانه و مطابق با اصول طراحی و ساخت کفش و دیگر پوشش های پا برای بستن بندهای کفش وجود دارند که امکان گسترده شدن زبانی کفش در اطراف برآمدگی استخوانی روی پا را فراهم می کنند. کفش های دارای سرپنجه ساخته شده از مواد نرم و دارای ارتفاع سرپنجه مناسب هم مفید هستند زیرا افراد دچار افزایش گودی کف پا غالبا به انگشت چکشی مبتلا می شوند. می توان به لایه میانی تخت برخی کفش ها گوه های جانبی اضافه کرد تا بهتر بتوان مشکل پا را کنترل کرد.

پهن کردن جانبی یا عرض تخت کفش، کف محافظ عریض تری ایجاد می کند و باعث می شود فرد بتواند در مقابل نیروی گشتاور مچ پا مقاومت کند. در موارد شدیدتر افزایش گودی کف پا، ممکن است به خاطر بیماری هایی از نوع اکوئینوواروس یا تفاوت طول پاها لیفت هایی در کفش ها جا دهند. کفش های سفارشی مربوط به این بیماری ها را می توان با پشتی هایی ساخت که طرفین آن پشتی ها طویل و بلند باشند. به علاوه، ارتزهای پا و مچ پا یا مچ بندهای چرمی کوتاه و مفصل دار را هم می توان برای کنترل پیچ خوردگی هایی که در آن کف پا به سمت داخل است تجویز کرد. انجام حرکات اصلاحی برای این عارضه باید با نظر پزشک باشد.

بستن بریس : ممکن است جراح برای کمک به ثابت نگاه داشتن پا و مچ پا استفاده از بریس را به فرد توصیه کند. بستن بریس برای کنترل افتادگی مچ پا هم سودمند است.از موارد دیگر اصلاح و درمان بدون جراحی می توان به نکات زیر اشاه کرد:
کشش عضلات کف پایی و تاندون آشیل
کشش لیگامنتها و نیام کف پایی
باز کردن و کشش دادن عضلات خم کننده انگشتان
دور کردن و ارائه حرکات بادبزنی به انگشتان
تقویت عضلات باز کننده دراز شست ، درشت نی قدامی ، عضلات دودی وبین استخوانی
رعایت بهداشت کفش و جوراب
جلوگیری از عفونت پینه ها ومداوای آنها و در صورت لزوم ، گذاشتن یک بالشتک فوم مانند نرم به شکل واشر بر روی آنها
ماساژ در داخل آب گرم به منظور کاهش درد و خستگی
پرهیز از ایستادنهای طولانی و نشستنهای دو زانو که کف پا در معرض فشردگی و انقباض قرار دارد
استفاده از کفی های طبی گودی کف پا که در شرکت تولید تجهیزات ارتوپدی R&R تولید و عرضه می شود.

جراحی

اگر با درمان غیر جراحی موفق نشویم درد کف پا را به اندازه کافی تسکین دهیم و ثبات را بهبود بخشیم، آنگاه ممکن است برای کاهش درد، افزایش ثبات و جبران ضعف پا به عمل جراحی نیاز باشد. جراح بهترین عمل جراحی یا ترکیبی از عمل ها را بر اساس مورد بیماری فردی بیمار برخواهد گزید. در برخی موارد که یک مشکل عصبی زمینه ای وجود دارد، ممکن است بواسطه پیشرفت اختلال درآینده باز هم به عمل جراحی نیاز باشد.