درمان پتوز یا افتادگی پلک چگونه است؟

دکتر بهرام اشراقی [ فلوشیپ پلاستیک و ترمیمی چشم ]آدرس وب سایت : www.dreshraghi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، چهارباغ بالا ، مجتمع كوثر 2 ، طبقه سوم ، واحد 527 تلفن مطب : 36205114 - 031

پلك فوقانى چشم معمولا بین 9 تا 10 میلی متر با پلک تحتانى فاصله دارد و این فاصله فضایی به نام شکاف پلک را ایجاد می کند که مردمک چشم از طریق این فضا می تواند نور مناسب از محیط دریافت کرده و با انتقال آن به ساختارهای درونی تر چشم در نهایت منجر به بینایی شود. پتوز پلك بعنوان یک عارضه در پلک فوقانى چشم شناخته می شود که در آن پلک فوقانى در جایی پایین تر از حالت طبیعی قرار می گیرد که معمولا علت ایجاد آن ضعف در عضلات لواتر (levator) یا مولر (muller) و یا آسیب به اعصابی است که مسئول کنترل این عضلات هستند. این عضلات از جمله عضله ی لواتر مسئول بالا بردن پلک هستند.

همچنین کشیدگی پوست پلک بالا و تجمع چربی و سنگینی پلک نیز می توانند منجر به پتوز كاذب شوند. پتوز ممکن است بصورت مادرزادی و از زمان تولد حضور داشته باشد و یا بعد از تولد بصورت اکتسابی ایجاد شود. همچنین پتوز ممکن است در یک یا هر دو چشم وجود داشته باشد. گاهی پتوز تنها نمود ظاهری دارد و تاثیری در سلامت فرد از خود نشان نمی دهد اما گاهی پتوز ایجادشده، می تواند زنگ خطری از آسیب های خطرناکی در عضلات، اعصاب، مغز یا حدقه ی چشم باشد. معمولا پتوزهایی که در مدت چند ساعت یا چند روز ایجاد می شوند نشان دهنده ی مشکلات جدی هستند.

پتوز ممکن است تنها از نظر ظاهری و زیبایی بر فرد تاثیر بگذارد اما گاهی نیز ممکن است افتادگی پلک به قدری زیاد باشد که منجر به اختلال در بینایی شوند. گاهی افرادی که دچار پتوز هستند برای دید بهتر زاویه ی سر خود را تغییر می دهند و چانه ی خود را بالاتر می آورند که این رفتار در درازمدت منجر به آسیب گردن می شود.

انواع پتوز

تقسیم بندی پتوز می تواند بر اساس معیارهای مختلفی مانند سن شروع، دلیل ایجاد، شدت پتوز و نیز عملکرد عضله ی لواتور باشد.
بر اساس دلایل ایجاد، پتوز را می توان به دسته های زیر تقسیم کرد:

پتوز آپونوروتیک :

این نوع پتوز که پتوز وابسته به سن نیز نام دارد اصلی ترین علت ایجاد پتوز اکتسابی است. در این نوع پتوز، تجمع آسیب ها و پیری سلول ها در اثر افزایش سن باعث تغییراتی همچون کشیدگی عضله ی لواتر می شوند. عضله لواتور ضعيف و نازك می شود و توان خود برای کشیدن پلک به سمت بالا را از دست می دهد. همچنین این حالت به علت تغییر جایگاه عضله ی لواتور نیز ممکن است بروز کند. التهاب مزمن و جراحی های داخل حدقه ای نیز می توانند باعث تضعیف عضله ی لواتورگردند و احتمال بروز پتوز مرتبط با سن را افزایش دهند.

پتوز میوژنیک :

در این حالت، دلیل ایجاد پتوز آسیب سلول های عضلانی است که این آسیب باعث می شود عضلات قدرت کافی برای بالاکشیدن پلک را نداشته باشند.

پتوز نوروژنیک :

علت ایجاد پتوز، آسیب سلول های عصبی است. این حالت که به ندرت مشاهده می شود نیاز به تشخیص دقیق دارد تا از جراحی های اضافی جلوگیری شود. یکی از مشخصه های معمول این است که در این حالت معمولا مشکلاتی وجود دارد که از پتوز مستقل هستند و با رفع پتوز از بین نمی روند. علت ایجاد آسیب های عصبی می تواند دیابت، وجود تومور، انواع بیماری ها مانند مالتیپل اسکلروزیس (بیماری MS) و ... باشد.

پتوز مکانیکی :

در این حالت پتوز به این علت ایجاد می شود که به دلایل فیزیکی مانند سنگینی بیش از حد پلک، عضلات پلک که در شرایط مساعد و سالم هستند توان کشیدن پلک به سمت بالا را ندارند. پوست اضافی، چربی یا تومورهای پلکی می توانند دلایل فیزیکی سنگینی پلک باشند. با افزایش سن معمولا پوست پلک به علت ضخامت پایین خود دچار کشیدگی می شود و می تواند مسیر بینایی را مسدود کند.

پتوز تروماتیک :

علت این نوع پتوز، ضربات و آسیب های وارده مانند آسیب های ناشی از تصادف است. بر اساس شدت تروما یا زخم و آسیب وارده، پتوز تروماتیک می تواند خفیف، متوسط یا حاد (شدید) باشد. در ترومای خفیف با ادم (تورم در اثر تجمع مایعات) یا خونریزی روبرو هستیم و ممکن است لواتور دچار جابجایی شده باشد. ترومای متوسط با آسیب به پلک همراه است که باعث پارگی تاندون های مرتبط با عضله ی لواتور می شوند و می تواند باعث پتوز مکانیکی ثانویه شود. در ترومای شدید آسیب به اعصاب مرتبط با عضله ی لواتور وارد می شوند.

پتوز مادرزادی و اکتسابی

بر اساس سن ایجاد پتوز، می توان دو نوع پتوز مادرزادی و پتوز اکتسابی را بیان کرد. پتوز مادرزادی، کودک را در هنگام تولد یا نهایتا در سال اول زندگی درگیر می کند و در 75 درصد موارد نیز تنها یک چشم کودک درگیر می شود. اصلی ترین علت ایجاد این نوع پتوز، رشد ناقص یا غیرطبیعی سلول های عضله ی لواتور یا مشکلات مربوط به اعصاب مرتبط با پلک است که در اين حالت عضله ی لواتور توانایی باز و بسته کردن طبیعی پلک را از دست مى دهد.

در پتوز اکتسابی انواع آسیب های میوژنیک، نوروژنیک، آپونوروتیک، مکانیکی یا تراماتیک می توانند ایجادکننده ی پتوز در سنین بالاتر باشند. همچنین پتوز بر اساس شدت آن می تواند خفیف (بین 1 تا 2 میلی متر)، متوسط (بین 3 تا 4 میلی متر) و یا شدید (بیش از 4 میلی متر) باشد. نتيجه جراحى پتوز بر اساس عملکرد لواتور می تواند ضعیف (صفر تا 4 میلی متر)، متوسط (بین 5 تا 10 میلی متر) یا خوب (بالای 10 میلی متر) باشد. بنابراین پتوزی که بر اساس شدت در دسته ی خفیف است با عملکرد نسبتا خوب لواتور همراه است وپتوزی که بر اساس شدت در دسته ی شدید است عملکرد لواتر آن ضعیف است.

درمان پتوز در کودکان :

همانگونه که اشاره شد، اصلی ترین دلیل ایجاد پتوز در کودکان رشد غیرطبیعی عضله ی لواتر است و روش درمانی نیز معمولا بر اساس تقویت این عضله استوار است. پتوز در کودکان علاوه بر مشکلاتی که در زیبایی و بینایی آنان ایجاد می کند گاهی منجر به مشکلاتی در سر و گردن آنان می شود که دلیل آن تلاش برای دیدن با تغییر زاویه ی گردن است. همچنین اهمیت دیگر درمان پتوز در کودکان به دلیل سایر مشکلاتی است که در بینایی ایجاد می کند.

از جمله ی این مشکلات می توان به تنبلی چشم، آستیگماتیسم و انحراف چشم اشاره کرد. برای مشخص کردن بهترین راهکار درمانی، ابتدا مسائلی مانند سن کودک، درگیری هر دو چشم، ارتفاع پلک چشم، قدرت عضلات چشم و حرکات چشم بررسی می شوند. گاهی مشکل پتوز کودکان جدی نیست و این احتمال وجود دارد که با گذر زمان وضعیت آن بهبود یابد. در غیر اینصورت معمولا روش درمانی پیشنهادی برای کودکان جراحی است.

در این جراحی ها سعی می شود تا به تقویت عضله ی لواتر پرداخته شود و یا پلک ها به عضلاتی متصل شوند که می توانند در تغییر ارتفاع پلک ها موثر باشند. جراحی از جمله زمانی که امکان ایجاد تنبلی چشم در آینده وجود داشته باشد توصیه می شود. تمام کودکانی که به پتوز مبتلا هستند (چه افرادی که به جراحی نیاز ندارند و چه کودکانی که لازم است جراحی بر پلک آنان صورت گیرد) لازم است تا بصورت منظم با پزشک متخصص در ارتباط باشند.

چشم کودکان رشد کرده و به مرور زمان دچار تغییر شکل می شود و چک کردن منظم آن توسط پزشک متخصص احتمال مشکلات بعدی را کاهش می دهد. در صورتی که امکان جراحی وجود نداشته باشد و پتوز ایجادشده، پتوز موقت باشد ممکن است از عینک های مخصوصی به اسم ptosis crutch استفاده شود.

درمان پتوز در بزرگسالان :

برخی از انواع پتوز در بزرگسالان را می توان با روش هایی غیر از جراحی بهبود بخشید. امروزه از قطره ای به نام اکسی متازولین در برخی بیماران استفاده می شود که می تواند با تاثیر بر عضلات متاثر در حرکت پلک، وضعیت آن را بهبود بخشد. این روش درمانی را برای همه ی انواع پتوز نمی توان به کار برد و تشخیص نهایی با پزشک متخصص است. روش دیگری که برای درمان پتوز در بزرگسالی استفاده می شود جراحی پتوز است. در این جراحی ها معمولا از بی حسی موضعی در اطراف چشم استفاده می شود و افراد معمولا در همان روز جراحی امکان بازگشت به خانه را دارند.

قبل از جراحی حتما فرد باید پزشک را از داروهایی که مصرف می کند و سابقه ی بیماری ها از جمله بیماری های مرتبط با خونریزی آگاه کند. روش دیگر استفاده از عینک های ptosis crutch که توسط قطعه ای که در آن اضافه می شود پلک در مکان مناسب نگه داشته می شود.

مشکلات پس از جراحی پتوز چیست؟

معمول ترین عوارض جراحی پتوز شامل موارد زیر است:

• بازماندن چشم ها: این مشکل معمولا پس از مدتی برطرف می شود. در صورتی که این عارضه مدت زمان زیادی طول کشید ممکن است نیاز به استفاده از مرطوب کننده های چشم باشد.
• عدم تقارن در ارتفاع پلک های دو چشم كه بسيار شايع است.
• بالاترماندن پلک زمانی که فرد به پایین نگاه می کند
• اصلاح بیش از حد پتوز : گاهى با گذر زمان بهبود می یابد.

همچنین ممکن است برای بهبود وضعیت پس از جراحی و کاهش عوارض جراحی نیاز به جراحی های ثانویه باشد و در نهايت هم نتيجه مناسبى ايجاد نشود .