درمان چرخش پنجه پا به داخل بدون جراحی

دکتر بیژن فروغ [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drforogh.ir
آدرس مطب : تهران ، بزرگراه چمران ، ابتدای باقرخان غربی ، پلاک 89 قدیم ، 26 جدید ، طبقه همکف تلفن مطب : 66576424 - 021

چرخش پنجه پا به داخل (متاتارسوس اداکتوس یا متاتارسوس واروس)، یکی از ناهنجاری رایج مادرزادی پا است که به موجب آن، نیمه جلویی پا، یا پنجه، رو به داخل می چرخد. جلوی پا خمیده یا به سمت وسط زاویه دار می شود. پشت پا و مچ پا طبیعی هستند. در نیمی از موارد ابتلا به بیماری چرخش پنجه پا به داخل، هر دو پای کودک این ناهنجاری را دارد. چرخش پا به داخل دو حالت منعطف و غیرمنعطف دارد که در حالت اول می توان پا را تا حدی با دست صاف کرد، اما این امکان در صورت غیرمنعطف بودن عارضه وجود ندارد.

بسیاری از کودکان نوپا هنگام راه رفتن پای خود را به سمت داخل متمایل می کنند که به این وضعیت راه رفتن پنجه کبوتری نیز می گویند. نام علمی آن (toeing gait) است و معمولا بدون هیچ درمانی خود به خود بهبود می یابد. در بسیاری موارد کودکان با وجود داشتن چرخش پا به داخل بدون هیچ مشکلی راه می روند، می دوند و بازی و ورزش می کنند. در گذشته، کفش های خاص و بریس هایی برای درمان این مشکل استفاده می شد اما در سنین پایین تر از ۳ سال از این وسایل استفاده نمی شود.

علت:

علت چرخش پنجه پا به داخل مشخص نیست. از هر ۱۰۰۰ نوزاد تقریباً یک تا دو نوزاد با این عارضه متولد می شود و نخستین فرزند هر خانواده بیش از دیگر خواهران و برادران خود مستعد ابتلا به این نقص است.نوزادهای مبتلا به چرخش پنجه پا به داخل به ندرت در زمان رشد به درمان نیاز پیدا می کنند. با این حال آنان بیشتر در معرض ابتلا به دیسپلازی پیشرونده مفصل ران یعنی یکی از عارضه های مفصل ران قرار دارند که به موجب آن بالای استخوان ران (فمور) درون حفره خود به سمت داخل و خارج می لغزد، چون عمق این حفره آن قدر کم است که نمی تواند این مفصل را به درستی نگه دارد.زمانی که جنین در رحم مادر رشد می کند، استخوان تیبیا (بزرگترین استخوان بین زانوها و مچ پا) به سمت داخل می چرخد تا در داخل رحم فیت شود. گاهی اوقات استخوان فمور (استخوان بین لگن و زانوها) هم به سمت داخل می چرخد. بنابراین زمانی که کودک در حال یادگیری راه رفتن است، پاهایش را به سمت داخل می گذارد.حالت خواب کودک تأثیر بسزایی در بروز این عارضه دارد، چون خوابیدن کودک روی شکم احتمال چرخش رو به داخل پا را افزایش می دهد.

تشخیص:

پزشک چرخش پنجه پا به داخل را هنگام معاینه تشخیص می دهد، شرح حال کامل نوزاد را بررسی می کند و از والدین سؤال می کند که آیا در خانواده سابقه ابتلا به این نقص وجود دارد یا خیر.

ارزیابی انحناء رو به داخل پنجه پا معمولاً نیازی به فرایندهای تشخیص خاصی ندارد، بااین حال پرتونگاری (اشعه ایکس) پا غالباً در صورت منعطف نبودن بدشکلی انجام می شود.

کف پای نوزاد دارای این بدشکلی قوس زیادی دارد و فاصله انگشت شست پا تا انگشت دوم بسیار زیاد است و شست انحرافی رو به داخل دارد. اگر بتوان پاشنه و پنجه را با وارد کردن فشار ملایم بر پنجه پا در حالی که پاشنه را محکم نگه داشته شده، هم محور کرد، آنگاه ناهنجاری منعطف خواهد بود. این روش تشخیص را در اصطلاح دستکاری غیرفعال می گویند. اگر هم محور شدن پاشنه و پنجه دشوارتر باشد، ناهنجاری غیرمنعطف خواهد بود.

درمان:

پزشک درمان چرخش پنجه پا به داخل را بر مبنای موارد زیر تعیین می کند:

• سن، شرایط جسمی و شرح حال پزشکی نوزاد
• شدت عارضه
• مقاومت کودک در برابر داروها، روش ها یا درمان های خاص

صاف کردن حالت پنجه و پاشنه هدف درمان چرخش پنجه پا به داخل محسوب می شود. راهکارهای درمانی گوناگونی وجود دارند که بعضی از آن ها عبارتند از:

• تحت نظر قرار دادن نوزادان دارای پنجه منعطف یا نرم
• کشش یا تمرین های دستکاری غیرفعال
• بریس
• گچ گرفتن
• جراحی

بر اساس مطالعات انجام شده، چرخش رو به داخل پنجه پای اکثر نوزادان به خودی خود (بدون درمان) از بین می رود.

پرستار یا پزشک کودک شیوه انجام حرکت های دستکاری غیرفعال روی پای کودک در زمان تعویض پوشک را به والدین آموزش می دهد. همچنین تغییر حالت خواب نوزاد و به پهلو خواباندن وی معمولاً مفید است.

گچ گرفتن:

چند دوره گچ گیری برای اصلاح وضعیت پا انجام می شود. تعداد دفعات گچ گیری به شدت بد شکلی و سفتی پاها بستگی دارد. این قالب هر یک یا دو هفته یک بار عوض می شود. کودک پس از گچ گرفتن پا باید مدتی از بریس مخصوص (کفش متصل به میله) استفاده کند تا حالت اصلاح شده حفظ شود و پاها در موقعیت صحیح باقی بمانند و عارضه چرخش پنجه پا به داخل مجددا باز نگردد.

کفش طبی:

اگر گچ گرفتن پا مؤثر نبود، کفش های کف صاف با کفی طبی و قالب گیری شده برای نگه داشتن پنجه در جای درست تجویز می شود. کفش های کف صاف هیچ انحنایی در انتها ندارند. انواع کفش طبی ( ارتز ) باید به صورت سفارشی برای کودک مبتلا به بیماری چرخش پنجه پا به داخل ساخته شود.

طراحی و ساخت کفی و کفش طبی توسط کارشناسان و در مراکز کلینیکی ارتوپدی فنی صورت می گیرد و فرآیند انجام آن با یک بررسی دقیق بیومکانیک بر روی اسکنر کامپیوتری و بررسی نوع انحرافات و نقاط پر فشار و کم فشار شروع می شود و پس از آن با توجه به شرایط فرد طرح کفی در نظر گرفته می شود .

بستن بریس:

کودک طبق دستور پزشک باید برای مدتی از ارتز کفش و میله برای حفظ وضعیت اصلاح شده و کشش استفاده کند، کودکانی که راه می روند غالباً تنها شب هنگام این ارتز را به پا می کنند. کفش ثابت نگه دارنده یا ارتز مچ پا را می توان فقط به منظور کشش جلو و پشت پای سفت شده به کار برد. بزرگ کردن بریس در مورد بیمارانی که هنگام تحمل وزن روی پاها، بافت نرم پهن شده در امتداد میله مربوط به استخوان پنجم کف پا داشته باشند، مفید است. در این حالت باید از ارتوپد فنی درخواست کرد تا ارتز را در امتداد این میله به شیوه ی خاص و مقطع R مانند بزرگ تر کند.

پیشگیری:

چون عارضه کاهش مایع آمنیوتیک اطراف جنین، علت احتمالی ناهنجاری است، پیشگیری از بروز این عارضه باید احتمال تولد نوزادی با بیماری چرخش پنجه پا به داخل را کاهش دهد. برای جلوگیری از کاهش مایع دور جنین باید قند خون مادر کنترل و از بروز عفونت قابل انتقال از مادر به جنین جلوگیری شود. کودکان مبتلا به این بیماری غالباً هنگام نشستن یا خوابیدن پاها را به حالتی W شکل روی هم قرار می دهند. والدین باید کودک را تشویق کنند تا بدون روی هم گذاشتن پاها روی صندلی بنشیند، البته غالباً این کار تا زمان بزرگ تر شدن کودک و رسیدن به سن تحصیل ممکن نیست.

از آنجایی که بیماری چرخش پنجه پا به داخل گاهی اوقات مادرزادی است، واقعاً هیچ راه مطمئنی برای جلوگیری از بروز این ناهنجاری وجود ندارد. اگرچه برخورداری از درمان تخصصی یا مراقبت صحیح از کودک و انجام تمرین های مفید در خانه فرایند اصلاح بیماری را شتاب می بخشد.