آنتی متابولیت ها برای درمان انسداد مجاری اشکی

دکتر بهرام اشراقی [ فلوشیپ پلاستیک و ترمیمی چشم ]آدرس وب سایت : www.dreshraghi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، چهارباغ بالا ، مجتمع كوثر 2 ، طبقه سوم ، واحد 527 تلفن مطب : 36205114 - 031

مجرای اشکی انسداد یافته منجر می شود تا اشک از سطح چشم خالی نشود، در نتیجه چشم های فرد دچار آب ریزش و سوزش شود. در این حالت ممکن است انسداد مجرای اشکی جزئی یا کامل باشد. انسداد مجرای اشکی در نوزادان یک امر شایع است که انتظار می رود با گذشت حدود یک سال و بصورت خودبخودی بهبود یابد. انسداد مجرای اشکی بزرگسالان می تواند دلایل مختلفی داشته باشد که از جمله ی آنها می توان به آسیب های فیزیکی، عفونت و در موارد نادری تومورها اشاره کرد.

با این حال در بزرگسالان انسداد مجرای اشکی یک مشکل قابل حل است که بسته به دلیل ایجاد آن روش درمانی مختلفی می توان پیشنهاد داد. در این مطلب نگاهی به انسداد مجرای اشکی در اطفال و بزرگسالان داشته، روشهای درمانی موجود را بیان کرده و نگاهی گذرا به نقش آنتی متابولیت ها در درمان انسداد مجرای اشکی خواهیم داشت.

مجرای اشکی چگونه کار می کند؟

بیشتر اشک روی چشم ها توسط غدد اشکی تولید می شوند. غدد اشکی در گوشه خارجى پلک های فوقانی و بالای هر چشم قرار دارند. اشک پس از تولید در هر غده ی اشکی روی سطح چشم جاری می شود و سطح چشم را مرطوب می کند. پس از اینکه اشک بر سطح چشم جاری شد، از طریق منافذی در گوشه ی داخلی پلک بالا و پایین جمع شده و سپس به مخزنی در کنار بینی به نام کیسه ی اشکی منتقل شده و از آنجا به درون مجرای اشکی سرریز شده و در نهایت به داخل بینی تخلیه می شوند. انسداد این مسیر در هر بخشی از آن ممکن است ایجاد شود و منجر به مشکلی به نام انسداد مجرای اشکی گردد.

درمان انسداد مجرای اشکی چگونه است؟

روش درمان انسداد مجرای اشکی به علت ایجاد آن وابسته است. برای مثال در صورتی که انسداد مجرای اشکی در نتیجه ی ایجاد یک تومور باشد تمرکز اصلی بر حذف یا تخریب تومور خواهدبود. به طور کلی روش های درمانی موجود برای انسداد مجرای اشکی شامل موارد زیر هستند:

1. استفاده از داروها: در برخی موارد، مانند زمانی که انسداد مجرای اشکی به علت ایجاد عفونت باشد، استفاده از داروهای خوراکی یا قطره های چشمی توصیه می شود.

2. استفاده از پروب جهت گشاد کردن مجرای اشکی: در این حالت پزشک با استفاده از ابزاری ویژه، منافذ موجود در گوشه ی چشم را گشاد می کند. پس از گشادشدن این مجراها، با استفاده از میله ای به نام پروپ، مسير را به درون مجرای اشکی باز مى شود . گاهی ممکن است این روش تنها به صورت موقتی پاسخگوی نیازهای بیمار باشد.

3. استفاده از استنت (Stent): استنت یک لوله ی نازک است که از طریق منافذ موجود در گوشه ی چشم به مجرای اشکی وارد شده و به مدت حدوداً يك تا سه ماه در آنجا باقی می ماند. استنت موجب می شود تا مایعات سطح چشم از طریق مجرای مصنوعی آن تخلیه شود.

4. استفاده از بالون کاتتر: در این حالت ابتدا وسیله ای به نام بالون در درون مجرای اشکی قرار می گیرد و سپس حجم داده شده و متورم می شود. انجام تکراری و چندباره ی این حرکت می تواند منجر به تمیزشدن مسیر اشکی شود. برای این روش درمانی معمولا نیاز به بیهوشی عمومی خواهد بود.

5. ایجاد مسيرهاى خروج اشك جدید : در صورتی که منفذ طبیعی دچار مشکل شده باشد ممکن است با ایجاد يك برش کوچک و برداشت استخوان ، مسير جدیدی ایجاد شود که در نهایت به بينى متصل می شود. این روش درمانی برای انسداد جزئی مجرای اشکی به کار میرود.

درمان انسداد مجرای اشکی در کودکان چگونه است؟

همانگونه که اشاره شد، انسداد مجرای اشکی در هنگام تولد معمولا یک امر شايع است. به طور معمول انسداد مجرای اشکی در کودکان تا یک سال پس از تولد و به صورت خود به خود از بین میرود.
در برخی موارد پس از گذشت مدت زمانی ممکن است مقداری از بافت اطراف مجرای اشکی منجر به انسداد آن شده باشند. در این حالت ممکن است پزشک توصیه کند تا از ماساژهای ویژه ای استفاده شود تا مجرای انسداد یافته در بینی کودک باز شود.

در صورتی که روشهای بیان شده در کودک اثرگذار نبوده و مجرای اشکی بسته بماند ممکن است از روشهایی مانند استفاده از بالون، گشادکردن مجرای اشکی با پروب یا استنت به کار گرفته شوند. تاثیر این روشها در کودکان بهتر از بزرگسالان است با این تفاوت که در کودکان معمولا نیاز به بیهوشی عمومی در طی این روش های درمانی وجود دارد.

استفاده از آنتی متابولیت ها در درمان انسداد مجرای اشکی:

آنتی متابولیت ها موادی هستند که از روند نرمال تكثير سلولها جلوگیری می کنند. بنابراین انتظار داریم با استفاده از آنتی متابولیت ها برخی فرایندهای سلولی دچار اختلال یا توقف گردد. این مسئله اگرچه در نگاه اول شاید مضر به نظر بیاید اما در صورت استفاده از آنتی متابولیت ها بر روی فرایندهای سلولی غیردلخواه، می توان از ایجاد آسیب های مضر ناشی از آن مسیرها جلوگیری نمود. امروزه گاهی از آنتی متابولیت ها در درمان انسداد مجرای اشکی نیز استفاده می شود.

روش درمانی داکریوسیستورینوستومی (dacryocystorhinostomy) یا dcr یک روش درمانی مبتنی بر جراحی است که در طی آن مسیر جدیدی در بین چشم و بینی ایجاد می شوند تا اشک را از سطح چشم خالی کنند. این جراحی برای افراد بزرگسالى که مجرای اشکی آنها مسدود شده است به کار میرود. این روش درمانی ممکن است از طریق ایجاد یک برش بر روی پوست و یا به شکل اندوسکوپیک از طریق حفره بینی ، بدون ایجاد زخم بر روی پوست ، انجام شود. آنتی متابولیت ها موادی شیمیایی هستند که می توانند در فرآیند ترمیم زخم تغییر ایجاد کرده و جلوی فیبروز پس از جراحی را بگیرند.

میتومایسین سی (mitomycin C) و ۵-فلورواوراسیل (5-fluorouracil) دو مورد از آنتی متابولیت های شناخته شده در جراحی های مرتبط با چشم هستند. میتومایسین سی یک محصول طبیعی و سمی است که از برخی باکتری ها به دست می آید. برای تاثیر این آنتی متابولیت ، غلظت بسیار کمی از آن بر روی چشم استفاده می شود. ۵ فلوروراسیل نیز با غیرفعال کردن عملکرد آنزیمی در سلول می تواند جلوی ایجاد فیبروز را بگیرد. در نتیجه استفاده از آنتی متابولیتها کاهش احتمال ایجاد فیبروز قابل انتظار است که در نتیجه آن نیز می توان انتظار داشت که فيبروز ناشی از جراحی کم بوده و میزان موفقیت اعمال جراحی افزایش یابد. با این حال با توجه به اینکه آنتی متابولیت ها دارای خطرات شناخته شده هستند بنابراین استفاده از آنها محدود بوده و نیاز به تجربه و دقت فراوانی دارد.