عملکرد یا فعالیت های بدنی ما به دو بخش ارادی و غیر ارادی تقسیم می شود، فعالیت های ارادی مانند حرکت دادن دست و پاها است که به صورت آگاهانه روی آنها کنترل داریم. برخی از فعالیت های بدن است مانند نرخ ضربان قلب، تنفس، دمای بدن، فشار خون، درک از درد، امواج مغزی و … که به صورت غیر ارادی کنترل می شوند. پارامترهای مرتبط به این فعالیت ها به صورت ناخودآگاه در پاسخ به عوامل محیطی تغییر می کنند. به عبارت دیگر بدن به عوامل محیطی مانند عصبی شدن، استرس، هیجان، بیماری و … عکس العمل نشان می دهد که می تواند موجب تغییر هریک از فعالیت های ذکر شده شود مثلاً نرخ ضربان قلب در پاسخ به استرس افزایش میابد. این عملکردهای غیرارادی توسط سیستم عصبی خودمختار تنظیم می شوند.

اگر فرد برای مدت طولانی در معرض هرکدام از این عوامل محیطی که منجر به تغییر فعالیت های بدن می شوند قرار بگیرد، (استرس طولانی، فشار عصبی زیاد و …) ممکن است دچار اختلال یا بیماری شود. این گروه از بیماری ها و اختلالات در دسته ی بیماری های تنظیمی (Regulation diseases) قرار میگیرند. خوشبختانه یک تکنولوژی جدید به وجود آمده است که کمک می کند تا بتوانند کنترل برخی از این عملکردهای غیرارادی را تا حدودی در دست گیرند که به این تکنولوژی بیو فیدبک گفته می شود.

در روش بیوفیدبک به افراد آموزش می دهند که چگونه با استفاده از تفسیر سیگنال های بدن سلامتی خودشان را بهبود ببخشند. واحدهای بیوفیدبک روشی برای بیماران است تا بتوانند کنترل برخی از فرآیندهای فیزیکی خاص را که معمولاً از سیستم عصبی خودمختار نشأت می گیرند را به دست بیاورند. این اطلاعات زمانی که در درمان فیزیوتراپی به کار گرفته می شوند کاربردهای درمانی دارند؛ چون به بیماران کمک می کنند تا حرکت و عملکرد فعالیت های روزانه خود را مجدداً به دست آورند. یکی از اصلی ترین شاخصه های این روش درمانی نسبت به دیگر روش های درمانی این است که اکثراً ایمن و غیرتهاجمی است و هیچگونه عوارض جانبی منفی ندارد. درمانگران اغلب این درمان را همراه با درمان های دیگر به بیماران پیشنهاد می کنند تا آنها بهره بیشتری از روند درمان ببرند. از آنجا که این درمان ایمن است گزینه درمانی عالی برای افرادی است که نمی خواهند دارو درمانی یا جراحی داشته باشند.

دستگاه بیوفیدبک چه کاربردی دارد؟

بیوفیدبک در درمان طیف وسیعی از شرایط عصبی و عضلانی مثل اختلالات ماهیچه لگن (بی اختیاری ادرار فوری و فشاری، بی اختیاری مدفوع و یبوست و …)، ضعف ماهیچه ها به خاطر سکته، کمر درد، سر درد ، اختلالات اضطراب، بازسازی عضلات پس از آسیب، دندان قروچه، دردهای تنشی، مشکلات معده ای روده ای مانند سندرم روده تحریک پذیر، حالت تهوع و استفراغ، فلج بلز و … مؤثر است. این درمان عمدتاً در بیماری هایی به کار برده می شود که داروها در درمان موفق نیستند. از بیوفیدبک برای کمک به درمان مشکلات اسکلتی عضلانی زیادی استفاده می شود از جمله:

• بی اختیاری ادراری
• کاهش ترمور در بیماری های مغز و اعصاب مثل MS و پارکینسون

با استفاده از بیوفیدبک، بیمار عضلاتی را که باعث لرزش و ترمور می شوند می شناسد و سعی می کند فعالیت آنها را تعدیل کند.

• بازآموزی عضله بعد از عمل جراحی انتقال تاندون

گاهی اوقات به علت فلج شدن بعضی اعصاب و عضلات تغذیه شده توسط آنها، آسیب و یا پارگی غیر قابل ترمیم عضله، مشکلات مادرزادی و …، یک سری از عضلات که حرکت خاصی را انجام می دهند غیرفعال می شوند. در این موارد جراح از تاندون ترانسفر برای بازگرداندن حرکتی که از بین رفته استفاده می کند. به این ترتیب تاندون دیگری وظیفه تاندون آسیب دیده قبلی را به عهده می گیرد. با این کار در واقع یک عضله را وادار می کنیم که حرکت دیگری را انجام دهد. برای یادگیری این عضله از بیوفیدبک استفاده می شود.

• ریلکسیشن عضلاتی که دچار اسپاسم شده اند.

بیوفیدبک میزان فعالیت لحظه ای عضله را نشان می دهد. عضلاتی که دچار اسپاسم می شوند فعالیت بیش از حد دارند. با اتصال دستگاه بیوفیدبک بیمار یاد می گیرد که چگونه عضلات خود را آرام کند.

• انقباض عضلات مهار شده

گاهی اوقات پس از گچ گرفتن طولانی مدت و یا به دنبال سکته و فلج مغزی، بعضی از عضلات مهار می شوند. با استفاده از بیوفیدبک، بیمار یاد می گیرد که چگونه گروه عضلات هدف را منقبض و عضلات اطراف را آزاد کند.

• تقویت عضلات ضعیف

استفاده از بیوفیدبک با ایجاد فیدبک برای بیمار، کمترین انقباض عضله را هم به بیمار نشان می دهد و بیمار را به افزایش انقباض ترغیب می کند.

• درمان بعضی از مشکلات و دردهای مزمن

در بعضی از مشکلات مزمن، علت اصلی ضعف و یا مهار یک گروه عضلانی و افزایش فعالیت گروه دیگری از عضلات به جای آنها است؛ مثلاً در کمردرد در اکثر مواقع علت ایجاد درد، ضعف عضلات مولتیفیدوس کمری و عضله عرضی شکم می باشد. این عضلات، عضلات کوچکی هستند و یادگیری انقباض آنها برای بیمار مشکل است. با استفاده از بیوفیدبک بیمار یاد میگیرد که این عضلات را منقبض کند و درد خود را کاهش دهد.

• گیرافتادگی و بی ثباتی شانه
• اختلال مفصل گیجگاهی
• بازآموزی الگوی صحیح حرکت بعد از آسیب در ورزشکاران
• کمک به بازگشت حرکت در بیماران قطع نخاع، سکته مغزی، ضربه مغزی و …

مزایای بیوفیدبک

بیوفیدبک تراپی نیز مانند سایر درمان های فیزیوتراپی کاربردها و مزایای زیادی دارد. این روش درمانی می تواند به بهبود بسیاری از بیماری ها از جمله صرع، فلج مغزی، سکته مغزی، سر دردهای میگرنی و... کمک کند و مزایای زیادی نیز دارد. مزایای این روش درمانی عبارتند از:

1. افزایش ریلکسیشن و ایجاد آرامش در بدن
2. کاهش حس درد و همچنین تنش های عصبی
3. افزایش درصد سلامت بدن در افراد بیمار و کنترل وضعیت سلامت فرد
4. اصلاح و کنترل رفتارهای غلط
5. کاهش فشار خون و بهبود گردش و جریان خون
6. تقویت بدن و بالا بردن مقاومت سیستم ایمنی بدن
7. کنترل کاهش استرس و همچنین افزایش تمرکز ذهن و مدیتیشن
8. بازگشت عملکرد و بازیابی توانایی عملکردی و حرکتی فرد بعد از آسیب و جراحی
9. کمک به دفع مواد زائد موجود در بدن
10. کاهش اسپاسم عضلانی و کمک به رفع گره های عضلانی

انواع بیوفیدبک

انواع بیوفیدبک عبارتند از:

1. نوروفیدبک

در این نوع درمان، نوروفیدبک به فرد کمک می کند تا بتواند امواج مغزی خود را اصلاح کند. درمان با نوروفیدبک به این صورت می باشد که یک سری از الکترود ها بر روی سر قرار می گیرند. این الکترودها کمک می کنند تا فعالیت های الکتریکی مغز را برای بیمار ثبت کنند. این دستگاه با ثبت کردن حالت های روانی فرد مثل آرامش، هوشیاری و خواب آلودگی، به او فیدبک می دهد. نوروفیدبک همانند مدیتیشن و یوگا عمل می کند، به این صورت که به بیمار کمک می کند، چگونه امواج مغزی خود را به سمت آلفا یا همان ریلکسیشن و یا امواج مغزی خود را به بتا یا همان هوشیار سازی برساند.

2. الکترومایوگرافی (نوار عضله)

در این نوع درمان، بیوفیدبک به ما کمک می کند تا بتوانیم فعالیت های الکتریکی عضلاتمان را ثبت کنیم. عملکرد این دستگاه بیوفیدبک به این صورت می باشد که یک سری از الکترود ها بر روی پوست در جایی که عضلات مشکل دارند، گذاشته می شوند. کار به این صورت پیش می رود که سیگنال ها ثبت می شوند و بعد با کمک دستگاه بیوفیدبک سبکی که مناسب فرد باشد و قابل درک باشد برگردانده می شود.

3. تغییرات نرخ ضربان قلب

برای درمان با این نوع بیوفیدبک، باید بگوییم که الکترودها بر روی قفسه سینه، انگشت و لاله گوش قرار می گیرند تا به این طریق بتواند دو ضربان قلب متوالی را به خوبی مورد ارزیابی قرار دهد و این بیوفیدبک کمک می کند، بین بدن و سیستم قلبی عروقی یک نمونه از نظم و هارمونی خاصی به وجود بیاید که تمام این ها کمک می کند، بدن دارای تأثیرات مثبتی شود. از این بیوفیدبک برای درمان اختلال استرس، فشار خون بالا، بی خوابی و ... می توان کمک گرفت.

4. بیوفیدبک تنفسی

در این نوع درمان با بیوفیدبک، الکترودها بر روی سینه و شکم قرار می گیرند تا بتوانند نرخ تنفسی را برای ما ثبت کنند. این نوع بیوفیدبک به مردم آموزش می دهد که چگونه بتوانند از طریق شکم و دیافراگم، تنفسی منظم و عمیق داشته باشند. شما هنگامی که آموزش ببینید از طریق دیافراگم خود تنفس صحیح داشته باشید، می توانید بسیاری از بیماری های اختلالات فیزیولوژیکی و روانی مانند فشار خون بالا، اضطراب، آسم و انسداد ریه ها را بهبود بخشید.

5. بیوفیدبک فعالیت الکتریکی پوست

این نوع روش درمان با بیوفیدبک، به این صورت می باشد که الکترودها بر روی انگشتان دست و پا متصل می شوند که این بیوفیدبک میزان هدایت پوست را فیدبک می دهد. این نوع هدایت ها از اعصاب سمپاتیک تأثیر می پذیرند و تمام جنبه های احساسی در فرد را نشان می دهند. پس هنگامی که ما از این دستگاه استفاده می کنیم، می توانیم سیستم اعصاب خود مختار را به راحتی اندازه گیری کنیم و از این رو درمان بیوفیدبک برای دردهای مزمن، استرس، اضطراب و هایپر هیدروزیس مورد استفاده قرار می گیرد.

دستگاه بیوفیدبک

دستگاه بیوفیدبک در فیزیوتراپی انواع مختلفی دارد که هر کدام در جهت کاربرد خاصی در درمان بیماری ها و اختلالات ساخته شده اند؛ اما آنها را به چند دسته کلی می توان تقسیم بندی کرد:

برخی از انواع دستگاه های بیوفیدبک از یک یا چند سنسور متصل به انگشتان دست یا گوش استفاده می کنند تا تغییرات فیزیولوژیکی بدن، مانند فعالیت ضربان قلب، تغییرات پوست و… را اندازه گیری کنند. این سنسورها به کامپیوتر وصل می شوند و پس از اندازه گیری علائم زیستی بیمار با استفاده از گرافیک و هیجانات کامپیوتری، به او کمک می کنند تا بیماری خود را کنترل کند. نوع دیگری از درمان بیوفیدبک شامل استفاده از هدبندهایی است که بر فعالیت مغزی شما نظارت می کند. در این روش سیگنال های مغزی بررسی شده تا از وضعیت ذهنی بیمار آگاه شوند. یک نوع دیگر نیز، دستگاه بیوفیدبک قابل پوشیدن است. این دستگاه شامل استفاده از یک سنسور روی کمر است که تنفس شما را بررسی و الگوهای تنفسی شما را با استفاده از یک برنامه قابل دانلود دنبال می کند.

فیزیوتراپی بیوفیدبک چگونه است؟

در یک جلسه بیوفیدبک، الکترودهایی به پوست شما متصل می شوند.آنها اطلاعات لازم به یک کامپیوتر کوچک منتقل می کنند. این اطلاعات تحلیل شده و به صورت نمادهای گرافیکی یا صدا بروی یک صفحه نمایش نشان داده می شوند که بیانگر شرایط درونی بدن شما می باشند. سپس متخصص بیوفیدبک به شما یک سری تمرینات ذهنی آموزش می دهد که از شما می خواهد آنها را انجام دهید. از طریق آزمون و خطا به زودی یاد می گیرد چگونه از طریق کنترل فعالیت های ذهنی خود، کنترل رفتار و عملکردهای فیزیکی بدن خود را به دست بگیرید.

نوروفیدبک و بیوفیدبک چیست؟

نوروفیدبک ابزاری است که فعالیت عصبی مغز را اندازه گیری می کند و فرد را در همان لحظه از طریق بازخورد دیداری یا شنیداری از فعالیت عصبی مغز خود مطلع می سازد. این فرآیند باعث تسهیل خودتنظیمی مکانسیم های عصبی زیربنای یک رفتار خاص و یا یک پاتولوژی می شود. در حال حاضر پیشرفت های چشمگیری در این حوزه صورت گرفته است. تلفیق نوروفیدبک با fMRI باعث شده است که دقت مکانی این روش افزایش پیدا کند.

در روش درمانی بیوفیدبک، با توجه به اطلاعاتی که راجع به عملکرد بدن خودتان به دست می آورید، می توانید کنترل بهتری روی عضلاتتان داشته باشید. به این ترتیب با استفاده از روش ها و تکنیک هایی می توانید روی ذهن تان کنترل پیدا کنید. بیوفیدبک در روانشناسی به کمک سیگنال های الکتریکی انجام می شود که علائمی همچون استرس و اضطراب در فرد، بهبود پیدا کرده یا برای افزایش توان حرکتی در افراد مبتلا به فلج عضلانی یا سکته مغزی، مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش غیر تهاجمی، اطلاعاتی از واکنش های عصبی عضلانی فرد، به بیمار و پزشک داده می شود که بر اساس آن، فرد آموزش می بیند که کنترل ارادی روی ذهن و عضلات خود داشته باشد. پیام های زیستی ارادی و غیر ارادی بدن شما نوعی بیوفیدبک زیستی محسوب می شود. این روش به فرد کمک می کند تا با فعالیت های فیزیولوژیکی و آگاهی که روی آن ها پیدا می کند، بهبود پیدا کند و سلامت جسمی، عاطفی و روانی خود را بهبود دهد.

هزینه بیوفیدبک تراپی

هزینه های درمان بستگی به سطح آموزش و مهارت و تجربه درمانگر داشته و امکان دارد متغیر باشد. بیمار ممکن است نسبت به هر جلسه یک واکنش و تمرکز را از خود نشان دهد؛ بنابراین هزینه بیوفیدبک کاملاً متغیر است و به خود بیمار بستگی دارد.

عوارض بیوفیدبک

معمولاً بیوفیدبک عوارضی ندارد؛ اما اگر دستگاه روی عضلات مناسبی قرار نگیرد یا اینکه تقویت و یا شل سازی صحیح آموزش داده نشود، بیوفیدبک می تواند سبب بدتر شدن علائم بیمار شود، بنابراین لازم است که بیوفیدبک حتماً در یک مرکز تخصصی فیزیوتراپی انجام شود.

---