برای درمان سنگ کلیه چه کنیم؟

دکتر امیر بهنام فر [ فلوشیپ جراحی سرطان های دستگاه ادراری و تناسلی ]آدرس وب سایت : www.doctorbehnamfar.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شیخ مفید ، بین چهارراه دهش و رکن الملک تلفن مطب : 36631677 - 031

سنگ تشکیل شده در کلیه مجموعه فشرده ای از نمک و مواد معدنی است که اغلب از کلسیم یا اوریک اسید تشکیل شده است. این تجمع در داخل کلیه ایجاد می شود و می توانند به سمت سایر قسمت های مجاری ادراری حرکت کند. اندازه سنگ ها متفاوت است. برخی از سنگ ها می توانند آنقدر بزرگ شوند که کل فضای کلیه را اشغال کنند. سنگ های کوچک اغلب هیچ علامت مشخصی ندارند و ممکن است به طور محسوس حضور آن را متوجه نشوید. تا زمانی که سنگ وارد میزنای یا حالب نشود، اغلب هیچ مشکل و علامتی وجود ندارد. وجود سنگ در کلیه معمولاً بسیار دردناک است. بیشتر سنگ های کلیه بدون درمان خود به خود از بین می روند. با این حال ممکن است برای شکستن یا دفع سنگ هایی که از بین نمی روند، به روش تهاجمی تر نیاز داشته باشید. وجود این سنگ ها بسیار دردناک است و در صورت عدم درمان منجر به عفونت یا عملکرد ناقص کلیه می شوند.

علل سنگ کلیه

غلظت موادي مثل اگزالات كلسيم، فسفات كلسيم، اسيد اوريك كه در ادرار افزايش مي يابد.

• كمبود موادي مثل: سيترات
• كمبود مايعات در بدن بيمار
• عفونت ادراري
• ركود ادراري
• دوره هاي بي حركتي
• اختلالات ژنتيكي

علائم سنگ کلیه

سنگ کلیه تا وقتی حرکت نمی کند و ثابت است، هیچ علامتی ندارد. مشکلات از زمانی آغاز می گردد که سنگ در کلیه جابه جا می شود یا به سمت میزنای (لوله ای که هر کلیه را به مثانه وصل می کند) به راه می افتد. در این حالت، برخی یا همه موارد زیر دیده می شود:

1. درد شدید و متناوب در پهلو و پشت، پایین تر از سطح دنده ها که ممکن است به پایین شکم تیر بکشد.
2. سوزش ادرار
3. ادرار صورتی، قرمز یا قهوه ای
4. ادرار بدبو یا تیره
5. تهوع و استفراغ
6. احساس نیاز مداوم به دفع ادرار
7. افزایش تعداد نوبت های دفع ادرار بیش از حد عادی
8. تب و لرز در صورت وجود عفونت
9. کم شدن حجم ادرار

عوامل خطر سنگ کلیه

مواردی که ریسک ساخته شدن سنگ در کلیه ی شما را افزایش می دهد شامل:

• سابقه شخصی یا خانوادگی. اگر کسی در خانواده شما دارای سنگ کلیه میباشد، شما بیشتر از افراد معمولی احتمال دارد مبتلا به سنگ کلیه شوید و اگر شما در حال حاضر یک یا چند سنگ در کلیه دارید، شما در معرض سنگ های دیگر هستید.
• کم شدن آب بدن. نوشیدن روزانه ی آب می تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهد. افرادی که در آب و هوای گرم زندگی میکنند و کسانی که زیاد عرق می کنند ممکن است در خطر بالاتری نسبت به دیگران باشند.
• رژیم های غذایی خاص. خوردن رژیم غذایی که سرشار از پروتئین، سدیم و قند است ممکن است خطر ابتلا به برخی از انواع سنگ کلیه را افزایش دهد. این امر به ویژه با یک رژیم غذایی با سدیم بالا صادق است. سدیم بیش از حد در رژیم غذایی خود مقدار کلسیمی که از کلیه ها باید فیلتره شوند را افزایش می دهد و به طور قابل توجهی خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهد.
• چاقی. شاخص توده ی بدنی بالا (BMI)، اندازه دور کمر زیاد و افزایش وزن با افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه در ارتباط است.
• بیماری های دستگاه گوارش و عمل های جراحی. جراحی بای پس معده، بیماری التهابی روده یا اسهال مزمن می تواند باعث تغییر در روند گوارش جذب کلسیم و آب شود و ریسک ساخته شدند سنگ در کلیه را افزایش دهد.
• دیگر شرایط پزشکی. بیماری ها و شرایطی که ممکن است خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند شامل: اسیدوز کلیه، سیستینوری، هیپرپاراتیروئیدیسم، برخی داروها و برخی از عفونت های دستگاه ادراری.

انواع سنگ کلیه

انواع سنگ کلیه عبارتند از:

• سنگ های کلسیمی: سنگ های کلسیم اگزالاتی، شایع ترین انواع سنگ کلیه و سنگ های کلسیمی هستند. اگزالات هم از طریق مواد غذایی مانند شکلات، آجیل و برخی میوه ها و سبزی ها مانند اسفناج جذب شده و هم روزانه توسط کبد در بدن تولید می شود. مصرف مقادیر بالای ویتامین دی در رژیم غذایی و جراحی بای پس روده شانس تغلیظ کلسیم و اگزالات را در ادرار افزایش می دهند. برخی داروهای ضدتشنج و ضد افسردگی مانند توپیرامات و اسیدوز توبولار کلیوی نیز شانس ایجاد سنگ های فسفات کلسیمی را در افراد افزایش می دهند.
• سنگ های استروویتی: این سنگ ها در اثر عفونت های ادراری مکرر ایجاد شده و می توانند به سرعت بزرگ شده و علائم شدید و آزاردهنده ای را ایجاد کنند.
• سنگ های اسید اوریکی: این سنگ ها از انواع سنگ کلیه می باشند که در افراد مبتلا به اسهال مزمن، سوءجذب، دیابت، افرادی که پروتئین زیادی در رژیم غذایی خود مصرف می کنند و برخی بیماری های ژنتیکی دیده می شوند.
• سنگ های سیستئینی: از انواع نادر سنگ کلیه می باشند که در افراد مبتلا به بیماری ارثی سیستینوری دیده می شوند.

تشخیص سنگ کلیه

آزمایش های متعددی به منظور بررسی وجود سنگ کلیه انجام می شود. پزشک درد کولیکی (درد کشاله ران) و کمر درد ناشی از سنگ کلیه را حین معاینه بالینی تشخیص می دهد، این موارد غالباً نشانه سنگ کلیه است. وجود خون و عفونت در ادرار با انجام آزمایش ادرار مشخص می شود. آزمایش خون به منظور تشخیص ابتلا به بیماری های مرتبط با سنگ کلیه و تأیید تشخیص اولیه کاربرد دارد.

سی تی اسکن شکم یکی از آزمایش های تشخیص سنگ کلیه است که وجود سنگ را در حالب، مثانه و کلیه ها، بزرگی و محل دقیق سنگ، انسداد و وضعیت اندام های این ناحیه مانند آپاندیس، آئورت و پانکراس (لوزالمعده) را با قطعیت مشخص می کند. سونوگرافی نیز از قدرت تشخیصی بالایی برخوردار است و بسیاری از عوارض ناشی از سنگ کلیه را مشخص می کند. بانوان باردار باید به جای سی تی اسکن، سونوگرافی انجام دهند تا در معرض تشعشع قرار نگیرند. رادیولوژی معمولی پس از تشخیص سنگ کلیه انجام می شود تا پیشروی سنگ در سیستم دفع ادرار ردیابی شود.

درمان سنگ کلیه

درمان با توجه به نوع سنگ انجام می شود. به طورکلی گزینه های درمانی عبارتند از:

استفاده از دارو برای درمان سنگ کلیه

برای تسکین درد ناشی از سنگ کلیه ممکن است به داروهای مسکن نیاز داشته باشید. همچنین در صورت وجود عفونت نیاز به درمان با آنتی بیوتیک ها دارید. از جمله داروهای مهم برای درمان این بیماری عبارتند از:

1. آلوپورینول (Zyloprim) برای سنگ های اسید اوریک
2. دیورتیک های تیازیدی برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلسیم
3. بی کربنات سدیم یا سیترات سدیم برای کاهش اسیدیته ادرار
4. محلول های فسفر برای جلوگیری از تشکیل سنگ های کلسیم
5. ایبوپروفن (Advil) برای درد
6. استامینوفن برای درد
7. ناپروکسن سدیم (Aleve) برای درد

جراحی

گاهی اوقات لازم است که برای خارج کردن سنگ از حالب یا کلیه جراحی انجام شود. جراحی سنگ کلیه در شرایط زیر ضرورت می یابد:

1. چنانچه سنگ دفع نشود.
2. اگر بیمار نتواند درد را تا زمان دفع تحمل کند.
3. اگر سنگ عملکرد کلیه را مختل کرده باشد.

اگر سنگ ها کوچک باشند و باعث درد یا عفونت نشوند، جراحی لازم نیست. با این حال برخی بیماران به دلیل ترس از دفع ناگهانی و واهمه از تحمل درد شدید ترجیح می دهند همین سنگ های کوچک را خارج کنند. در ادامه جراحی های متداولی را که برای خارج کردن سنگ از کلیه یا حالب انجام می شود، توضیح می دهیم.

لیتوتریپسی (سنگ شکنی) شاک ویو (SWL)

سنگ شکنی شاک ویو (SWL) با هدف درمان سنگ کلیه و حالب انجام می شود. امواج شوکی با توجه به تصاویر سونوگرافی یا رادیولوژی تعیین کننده محل سنگ به دقت بر سنگ متمرکز می شود. امواج شوکی چندین بار به سمت سنگ فرستاده می شود تا سنگ خرد شود. سنگریزه ها به راحتی ظرف چند هفته با ادرار از بدن خارج می شود. بیمار همان روز عمل مرخص می شود و می تواند فعالیت های معمول را پس از دو تا سه روز مجدداً شروع کند.

اورتروسکوپی (URS)

اورتروسکوپی با هدف درمان سنگ کلیه و حالب انجام می شود. جراح تلسکوپ یا دوربین بسیار کوچکی موسوم به اورتروسکوپ را وارد مثانه می کند، در حالب بالا می برد و وارد کلیه می کند. اورتروسکوپ های سخت برای سنگ های بخش پایینی حالب و نزدیک به مثانه به کار برده می شود، حال آن که از اورتروسکوپ منعطف برای درمان سنگ های بخش بالایی حالب و کلیه استفاده می شود. پزشک می تواند با استفاده از اورتروسکوپ سنگ را بدون ایجاد برش ببیند. این عمل معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می شود تا بیمار کاملاً راحت باشد. پزشک پس از دیدن سنگ، سنگ های کوچکتر را با وسیله کوچک حلقه مانندی (بسکت) می گیرد و خارج می کند؛ اما اگر سنگ بزرگتر از آن باشد که بتوان آن را یک دفعه خارج کرد، ابتدا سنگ را با لیزر یا دیگر ابزارهای سنگ شکن به قطعات ریزتری می شکند. بیمار همان روز عمل مرخص می شود و می تواند فعالیت های روزمره را پس از دو تا سه روز ازسربگیرد. اگر پزشک، استنت تعبیه کرده باشد، استنت پس از 4 تا 10 روز خارج می شود.

نفرولیتوتومی از راه پوست (PCNL)

سنگ شکنی از راه پوست (PCNL) بهترین روش برای درمان سنگ کلیه بزرگ است که تحت بیهوشی عمومی انجام می شود. جراح ابتدا برشی به بزرگی نیم اینچ را در پشت یا پهلوی بیمار ایجاد می کند تا بتواند دستگاه نفروسکوپ (تلسکوپ) سخت را وارد بخش توخالی مرکزی کلیه و محل قرارگیری سنگ کند. جراح ابزار سنگ شکن و مکش سنگریزه ها را از راه نفروسکوپ وارد بدن می کند. امکان مکش و خارج کردن سنگ ها PCNL را به بهترین روش درمان سنگ های بزرگ کلیه تبدیل کرده است. پس از PCNL معمولاً لوله ای در کلیه قرار داده می شود تا ادرار را از بدن خارج کند و در یک کیسه بریزد. به این ترتیب ادرار تخلیه و خونریزی متوقف می شود. این لوله شب عمل یا چند روز در بدن باقی می ماند.