مفصل زانو محل اتصال استخوان ران یا فیمر، کشکک زانو یا پاتلا و استخوان ساق پا است. مفاصل زانو یکی از مفاصل بسیار پیچیده است و قابلیت انجام حرکت های مختلفی در جهات گوناگون را دارد، بنابراین کوچکترین انحرافی در مفصل زانو می تواند موجب درد و ناراحتی فرد شود. در حالت طبیعی ایستاده با زانوهای صاف، زمانی که قوزک ها کنار یکدیگر قرار گرفته اند، نباید فاصله چندانی بین زانوها وجود داشته باشد. اگر به هر دلیلی فاصله بین زانوها افزایش یابد، درحالی که قوزک ها به هم چسبیده اند پای پرانتزی (ژنوواروم) نامیده می شود. به علت کمانی شدن پاها در این بیماری اصطلاح پای پرانتزی به کار می رود. در حالت پرانتزی شدن، ساق پاها به سمت خارج انحراف پیدا کرده و به عبارت دیگر قوزک ها به داخل منحرف می شوند. در چنین وضعیتی فشار مضاعفی را بر قسمت داخلی و یا خارجی زانو وارد می شود. لازم به ذکر است که تشخیص و درمان زودهنگام بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا هرچه فشار این انحرافات بر استخوان بیشتر شود، فرد درد بیشتری را تجربه خواهد کرد. پیشرفت های امروزی که در روش های فیزیوتراپی صورت گرفته است، مانند ورزش درمانی و حرکات اصلاحی، درمان این وضعیت را به گزینه ای واقعی تبدیل کرده است.

انحراف زانو به سمت خارج چه علت و علائمی دارد؟

علل انحراف زانو به سمت خارج

• ضعف عضلات
• کمبود ویتامین D
• بیماری روماتیسم
• شکستگی استخوان
• راشیتیسم (نرمی استخوان)
• چرخش پاها به سمت داخل
• استفاده بیش ازحد از پوشک در دوران نوزادی
• اضافه وزن و چاقی در کودکان
• بد نشستن و بد ایستادن ها
• ضعف یا کوتاهی عضله همسترینگ
• عدم هماهنگی در صفحه رشد
• زود راه افتادن کودک
• ضربات وارده به زانو
• آرتروز یا همان استئوآرتریت
• شکستگی های انتهایی استخوان ران که منجر به بد جوش خوردن شده اند.

علائم انحراف زانو به سمت خارج

• ساییدگی بیش از حد کناره خارجی کفش
• تغییر زاویه کشکک ها و حرکت آنها به داخل
• ضعف عضله دو سر رانی
• کوتاهی عضلات ناحیه داخلی، نظیر عضلات نیمه غشایی و نیمه وتری، راست داخلی و درشت نی قدامی
• کاهش ارتفاع پایین تنه
• کشیدگی رباط ها و کپسول خارجی زانو، کوتاهی رباط ها و کپسول جانبی داخلی زانو و مچ پا
• آرتروز زودرس
• زانو درد و احساس خستگی زودرس
• چرخش ساق
• راه رفتن اردک وار

عوارض انحراف زانو به سمت بیرون

1. راه رفتن اردک وار
2. چرخش ساق
3. ضعف عضلات ناحیه خارجی، مانند عضلات کشنده پهن نیام، دوسر رانی و نازک نی
4. کوتاهی عضلات ناحیه داخلی، مانند عضلات نیمه غشایی و نیمه وتری، راست داخلی و درشت نی قدامی
5. کشیدگی رباط ها و کپسول خارجی زانو و کوتاهی رباط ها و کپسول جانب داخلی زانو و مچ پا
6. کاهش ارتفاع پایین تنه
7. تغییر زاویه کشکک ها و تمایل آنها به داخل
8. آرتروز زودرس
9. درد و احساس خستگی زودرس
10. سائیدگی بیش از حد کناره خارجی کفش

تشخیص انحراف زانو به سمت بیرون

پزشک ارتوپد با معاینه و شرح حال می تواند شدت زانوی پرانتزی، وجود بیماری زمینه ای و نیاز به درمان را تعیین کند. همه ی زانوهای پرانتزی نیاز به درمان ندارند؛ اما مراجعه ی زودهنگام به پزشک ارتوپد برای تشخیص زودهنگام مواردی که نیازمند درمان هستند، لازم و ضروری است. می توان نکات زیر را در نظر گرفت:

• کاسه زانو رو به جلو کشیده شده است.
• استخوان ران رو به بیرون کشیده شده است.
• چرخش داخلی استخوان درشت نی باعث توقف چرخش استخوان ران می شود.
• پا به دلیل چرخش استخوان درشت نی رو به داخل کشیده می شود.

با توجه به این نکات، پزشک به راحتی می تواند تشخیص خود را کامل و درمان را شروع کند.

اگر در طی معاینات پزشک به مشکلاتی مانند لنگیدن کودک، ضعف و ناتوانی در پاها، انحراف بیش از حد و نامتقارن زانوها و مشکل در راه رفتن کودک مواجه شود، احتمالاً آزمایشات تصویربرداری را تجویز می کند. چنانچه احتمال بروز راشیتیسم وجود داشته باشد، آزمایش خون تجویز می شود.

درمان انحراف زانو به سمت بیرون

برای بسیاری از نوزادان هیچ روشی به منظور درمان زانو پرانتزی ضروری نیست؛ زیرا پای پرانتزی به خودی خود برطرف می شود. در طول دوره کودکی، برای جلوگیری از نرمی استخوان از مصرف ویتامین دی کافی مطمئن شوید. در صورت نیاز، عمل های ترمیمی برای درمان زانوی پرانتزی نیز می توانند انجام بگیرند. فرد باید پس از عمل از بریس یا گچ گرفتن پا، استفاده کند.

بریس

از بریس پا یا وسایل مشابه استفاده کند. در طول دوره ای که نوزاد تازه راه افتاده است و اوایل کودکی، پزشک استفاده از بریس پا، کفش اصلاحی و گچ گرفتن را توصیه می کند. این ابزار برای بعضی از کودکان مؤثر هستند؛ اما برای همه جواب نمی دهند. با این حال، بستن بریس و ابزارهای مشابه برای نوجوانان و بیماران مبتلا به این بیماری جواب می دهد. بریس های شبانه کمک می کنند تا پاهای خود را به آهستگی در وضعیت صاف تری قرار دهید. پای پرانتزی ناشی از یک بیماری را نمی توان تا زمان درمان خود بیماری به طور کامل اصلاح کرد.

ویتامین دی

بر طبق مطالعات، پای پرانتزی همچنین ناشی از فقر ویتامین دی است. از این رو، مکمل ویتامین دی را به عنوان بخشی از برنامه درمانی برای درمان پای پرانتزی اضافه کنید. مصرف روزانه ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ واحد ویتامین دی برای کودکان تا سن یک سالگی و ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ واحد ویتامین دی برای بزرگسالان توصیه می شوید.

حرکات اصلاحی چرخش زانو به خارج

تمرینات کلی برای تقویت زانو به بهبود عضلات اطراف آن مانند عضلات چهار سر ران، عضلات همسترینگ، گلوتئوس (عضلات سرینی) و ساق پا کمک می کنند تا ثبات و پشتیبانی مفصل را بهبود بخشد. برای دریافت توصیه های مربوط به تمرینات زانو مخصوص برای شرایط خود باید به پزشک مراجعه کنید.

• حرکت اسکات

تمرین اسکات عضلات چهار سر ران، سرینی و همسترینگ شما را تقویت می کند. اگر زانوهایتان ناپایدار است، در حالی که اسکات انجام می دهید جلوی یک صندلی بایستید تا در صورت از دست دادن تعادل بتوانید بنشینید. برای انجام این تمرین، بایستید و پاها را به اندازه عرض شانه باز کنید. در حالی که کمرتان را صاف نگه داشته اید، به عقب بنشینید و تا جایی که احساس راحتی می کنید، می توانید پشتتان را پایین ببرید و اجازه ندهید زانوهایتان از انگشتان پاها جلوتر بروند. مکث کوتاهی کرده و دوباره بایستید. تمرین را با یک چهارم یا نیم اسکات شروع کنید و با تقویت شدن عضلات، حرکت اسکات را کامل انجام دهید.

• حرکت بشین و پاشو

این تمرین عملکردی همان طور که از اسمش به نظر می رسد انجام می شود. به آرامی روی صندلی بنشینید، سپس دوباره به آرامی بلند شوید و بایستید. استفاده از یک صندلی بلندتر یا بالا و پایین بردن دست ها می تواند باعث سهولت در انجام این تمرین شود. برای دشوارتر کردن این تمرین، می توانید از یک صندلی کوتاه تر استفاده کنید، دست ها در کنار بدنتان باشند، وزنه هایی را در دست بگیرید یا فقط با یک پا بلند شوید و بنشینید.

• حرکت لانج

حرکات لانج رو به جلو نیز تمرینات بسیار خوبی برای این تقویت زانو هستند. این تمرین به تقویت ران ها و لگنتان کمک می کند و همچنین تعادل را بهبود می بخشد. برای انجام این حرکت بایستید و پاها را به اندازه عرض لگن از هم باز کرده و یک قدم بزرگ به جلو بردارید. باسن خود را به آرامی پایین بیاورید، هر دو زانو را خم کنید اما مطمئن شوید که زانوی جلویی از انگشتان پایتان جلوتر نرود. کمی مکث کنید، سپس از پایین پاشنه جلویی خود را به عقب هل دهید تا به حالت اولیه برگردید و سپس جای پاها را عوض کنید و مجدداً تمرین را انجام دهید.

• تمرین بالا کشیدن پا به صورت صاف

تمرین بالا کشیدن پا، عضلات پشت ران شما را تقویت می کند. با تقویت شدن این عضلات، می توانید این حرکت را با بستن وزنه به مچ پا انجام دهید یا یک نوار کشی را به دور مچ پا حلقه کنید. برای انجام این حرکت، صاف روی صندلی بنشینید و پاها را روی زمین و زانوها را خم کنید. عضلات ران پای راست خود را درگیر کرده و پای راست خود را به آرامی بلند کنید تا جایی که پا صاف و مستقیم در مقابل شما کشیده شود. کمی مکث کنید و سپس پا را به آرامی پایین بیاورید. بعد از پایان ست با یک پا، تمرین را با پای چپ تکرار کنید.

• تمرین بالا کشیدن پا از پهلو

تمرین بالا کشیدن پا از پهلو موجب تقویت عضلات چهار سر ران و داخل ران ها می شود. برای آماده شدن برای انجام این تمرین، به یک طرف دراز بکشید و پاها را روی هم قرار دهید. کف پای بالایی خود را رو به بیرون خم کرده (فلکس کنید) و پای بالایی را به آرامی بالا برده و آن را صاف و قوی نگه دارید. پا را تا حدود سطح شانه بالا بیاورید، سپس مکثی کوتاه کرده و به آرامی پایین بیاورید. بعد از اینکه یک ست تمرین را در یک طرف کامل کردید، به سمت دیگر بدنتان دراز بکشید و پای دیگر را بلند کنید.

• کشش های قوس کوتاه

برای این تمرین، به یک توپ بسکتبال یا چیزی با همین اندازه نیاز دارید. بر روی زمین و پشت به یک دیوار بنشینید یا بالشی زیر سر خود قرار داده و بر روی زمین دراز بکشید. توپ بسکتبال را زیر یک زانو قرار دهید تا زانو کمی خم شود. عضلات پای خود را درگیر کرده و پای خم شده را به آرامی صاف کنید. کمی مکث کنید، سپس به آرامی پا را به حالت اولیه برگردانید. بعد از اینکه یک ست تمرین را با یک پا کامل کردید، تمرین را با پای دیگر اجرا کنید.

• حرکات استپ آپ

تمرینات استپ آپ یک انتخاب عالی در بین تمرینات زانو است زیرا به تقویت عضلات چهار سر ران، همسترینگ، لگن و عضلات سرینی کمک می کند. برای این تمرین به یک سکوی کوتاه، پله یا استپ ورزشی نیاز دارید. برای تعادل می توانید دستتان را روی دیوار یا پشتی صندلی نگه دارید. برای انجام این حرکت، یک پا را روی استپ یا پله قرار داده و بالا ببرید، سپس وزنتان را بر روی آن پا قرار دهید و پا را صاف کنید تا آخر این حرکت به حالت استپ قرار بگیرید. با پای دیگر خود به آرامی روی استپ یا پله ضربه بزنید، سپس به آرامی پشتتان را پایین بیاورید. با تقویت شدن عضلات، پای دیگر خود را به حالت آویزان رها کنید تا اینکه با آن روی استپ ضربه بزنید.

• بالا کشیدن پشت ساق پا

حرکت بالا کشیدن عضلات پشت ساق پا باعث ایجاد تعادل و ثبات می شود. اگر در شروع کار نمی توانید به تنهایی تعادل خود را حفظ کنید، دست های خود را برای حفظ تعادل روی دیوار یا پشت یک صندلی قرار دهید. برای انجام این حرکت بایستید و پاها را به اندازه عرض لگن از هم باز کنید. به آرامی وزن خود را به انگشتان پا منتقل کنید و پاشنه پا را از زمین بلند کنید. قبل از پایین آمدن به آرامی مکث کنید. با افزایش قدرت، با نگه داشتن هالتر بر روی پشت یا نگه داشتن دمبل در هر دست، سطح این تمرین را دشوارتر کنید.

• تمرینات عضله همسترینگ

تمرینات عضله همسترینگ، باعث ایجاد قدرت، بهبود حرکت و کاهش خشکی مفصل زانو می شوند. پشت یک صندلی را نگه دارید و هر پا را به آرامی تا پشت سر خود خم کنید و تا جایی که می توانید پاشنه پایتان را به سمت باسنتان به عقب بکشید. ران ها و زانوها را در راستای یکدیگر قرار دهید. اگر بخواهید تغییری در این تمرین بدهید می توانید روی شکم دراز بکشید و پاها به صورت صاف و مستقیم در پشتتان بکشید. برای دشوارتر کردن تمرینات عضله ی همسترینگ، می توان از وزنه مچ پا یا یک کش ورزشی لاستیکی استفاده کرد.

• حرکت پل (بریج)

تمرین پل، یکی از تمرینات رایج است که به ترازبندی خوب، پایداری و تقویت لگن و باسن، عضلات سرینی و عضلات هسته بدن کمک می کند. برای انجام این تمرین به پشت بخوابید و زانوها را خم کرده و کف پاها را صاف روی زمین قرار دهید و حدود پانزده سانتی متر از باسن فاصله داشته باشند. عضلات هسته ی خود را سفت و محکم کنید، پاشنه پاهایتان را فشار دهید و باسن خود را از زمین بلند کنید. از ایجاد قوس در کمر خودداری کنید. در عوض، دنده ها را آرام و بدنتان را از قسمت شانه ها تا زانوها صاف و در یک خط نگه دارید. برای چند ثانیه در این حالت بمانید، سپس به آرامی پایین بیایید. برای دشوارتر کردن تمرین، یک پا را بلند کنید تا یک حرکت پل با یک پا انجام دهید.

• استفاده از تمرینات یوگا برای صاف کردن پاهای پرانتزی

صاف کردن پاهای پرانتزی چیزی فراتر از فقط تمرینات ویژه برای پاها است، این در واقع شامل تمرین کل بدن شما است. این تمرین به این دلیل است که تا وضعیت بدن شما اصلاح نشود، پاهای پرانتزی را نمی توان صاف کرد و این دقیقاً همان جایی است که می توان از تمرینات یوگا استفاده کرد. تمرینات و حالت های یوگا برای اصلاح وضعیت بدن شما کاملاً مناسب هستند و پس از آن یک دوره تمرینات بدنی معمولاً برای صاف کردن پاهای پرانتزی کافی است. ممکن است این نکته مفید باشد که بدانید بندهای یوگا لوازم جانبی است که اگر هنگام انجام تمرین به آن احتیاج دارید، می توانید برای نگه داشتن پاهایتان، آنها را به دور پاها بپیچید. با محکم كردن بندها، به صاف كردن پاهای پرانتزی خود كمك خواهید كرد و با افزایش تنگی بندها به صورت تدریجی در مدت زمان حدود سه ماه، می توانید کمک خوبی برای صاف کردن کامل پاهایتان کرده باشید.

استفاده از وزنه ها نیز یک روش عالی برای اصلاح پاهای پرانتزی است.

پیشگیری از انحراف زانو به سمت خارج

اقداماتی که برای پیشگیری از زانوی پرانتزی می توان انجام داد شامل پرهیز از علت های مشکل از قبیل موارد زیر است:

• درمان نامناسب شکستگی که با ترمیم مناسب شکستگی استخوان می توان از آن جلوگیری کرد.
• آرتریت که گاهی اوقات با پرهیز از استفاده بیش از حد و جلوگیری از وارد شدن آسیب به مفاصل قابل پیشگیری است.
• نرمی استخوان در دوران کودکی که اغلب ناشی از کمبود جذب نور خورشید یا جذب ویتامین دی
• آسیب به صفحات رشد زانو

---