موارد استفاده از رادیوگرافی دستگاه گوارش تحتانی چیست؟

دکتر محمد اعظمی [ متخصص رادیولوژِی ]آدرس وب سایت : www.radiologymarkazi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شمس ابادی، روبروی عیسی بن مریم، ساختمان صبا تلفن مطب : 32202762 - 031

دستگاه گوارش بدن انسان مجموعه از اعضا است که وظیفه ی هضم غذا و سپس دریافت انرژی از آن را برعهده دارند. این دستگاه از مجموعه ای از لوله های کوتاه و بلند ساخته شده که وقتی غذا از آنها رد می شود آنها را به مواد قابل جذب برای بدن تبدیل کرده و درنهایت این مواد را به گردش خون و سلول ها می رساند. همچنین این دستگاه ذخیره سازی و حذف مواد زائد به وجود آمده بر اثر گوارش و سایر فعالیت های داخل بدن را نیز انجام می دهد. این دستگاه از دو بخش عمده ی فوقانی و تحتانی تقسیم می شود. تمامی اعضای قبل از معده، شامل دهان، غدد بزاقی، زبان، حلق و مری در قسمت فوقانی دستگاه و معده، روده کوچک، لوزالمعده، کبد و کیسه صفرا و روده بزرگ در قسمت تحتانی قرار می گیرند.

رادیوگرافی با اشعه ایکس، روشی ساده و ارزان و بدون درد پزشکی است که می توان به وسیله آن بیماری ها را تشخیص داد. در این شیوه بدن و اندام مورد نظر در معرض اشعه X قرار گرفته و تصاویر از آن بخش ها تهیه می شوند. رادیوگرافی دستگاه گوارش تحتانی که به آن باریم انما نیز گفته می شود روشی است که برای عکسبرداری از روده بزرگ به کار می رود. این روش به بررسی کولون صعودی (راست)، کولون عرضی، کولون نزولی (چپ) سیگموئید و رکتوم کمک می کند. ممکن است آپاندیس و بخش انتهایی روده کوچک نیز بررسی شوند. در انوما، مایعی را به وسیله یک لوله کوچک به داخل روده، تزریق می کنند. این مایع، حاوی فلزی بنام باریم است که سطح روده بزرگ را می پوشاند. معمولاً اشعه ایکس، تصویر غیر واضحی از بافت های نرم نشان می دهد؛ اما باریم، باعث ایجاد یک تصویر نسبتاً روشن در بدن می شود. در طی آزمایش باریم انوما، ممکن است هوایی به روده بزرگ وارد کنند. این هوا روده بزرگ را متسع می کند و کیفیت تصاویر را بهبود می بخشد.

بخش های دستگاه گوارش تحتانی

در این بخش به معرفی مختصری از این اجزای تشکیل دهنده بخش تحتانی دستگاه گوارش می پردازیم:

• معده: مری توده غذایی آماده گوارش را از دریچه کاردیا خود به معده وارد می کند. معده ماهیچه ای تو خالی است و ظرفیت آن در حالت عادی به اندازه یک لیتر است. در معده غذا برای مدتی باقی می ماند تا فرایندهای گوارشی بر روی آن اعمال شود. با توجه به وجود شیره معده که سرشار از آنزیم ها و اسید معده است، اولین محلی که غذا به طور کامل تحت گوارش شیمیایی قرار می گیرد، این قسمت است. سلول های سطح درونی معده به گونه ای تخصص یافته هستند که می توانند آنزیم ها و اسیدهای قوی نظیر بی کربنات را تولید کرده و به درون فضای معده انتقال دهند و به روند تجزیه مواد غذایی نیز کمک کنند. در معده با انقباضات و حرکات ماهیچه های آن غذا با شیره معده مخلوط شده و توده کیموس بوجود می آید.
• روده کوچک: روده کوچک، لوله طویلی است که در ناحیه شکم به صورت پیچ خورده قرار دارد. آنزیم ها و نمک های صفراوی که در کبد و کیسه صفرا تولید شده، به این بخش از دستگاه گوارش منتقل می شوند که نقش اصلی در تجزیه و گوارش مواد کیموس را برعهده دارند. روده کوچک دارای سه بخش به نام های دوازدهه، تهی روده و دراز روده است. کیموس به وسیله انقباضات روده کوچک با فرکانسی مشخص در طول روده به سمت جلو می رود تا جایی که در انتهای دراز روده توسط دریچه ای به قسمت ابتدایی روده بزرگ به نام کور روده می رسد.
• لوزالمعده، کبد و کیسه صفرا: این اندام ها نقش مهمی در دستگاه گوارش انسان دارند. لوزالمعده آنزیم هایی را ترشح می کند که به تجزیه پروتئین، چربی و کربوهیدرات کمک می کند. کبد صفرا را ترشح کرده و از طریق مجاری صفراوی آن را به روده کوچک می رساند. کیسه صفرا، صفرایی که توسط کبد تولیده شده است را در خود ذخیره می کند.
• روده بزرگ: روده بزرگ یک لوله عضلانی با طول ۱۵۰ سانتی متر است که دارای قسمت های مختلفی از جمله کور روده، کولون و راست روده است. موادی که بعد از اعمال فرایندهای گوارشی غیر قابل هضم باقی می مانند، وارد روده بزرگ می شوند. در این بخش آب این ترکیبات به همراه آب مصرفی بدن جذب شده و توده جامدی برای دفع شکل می گیرد. این توده با حرکات و انقباضات روده بزرگ در طول آن حرکت کرده و به سمت راست روده و مخرج هدایت می شوند.

علل انجام رادیوگرافی دستگاه گوارش تحتانی

پزشک متخصص گوارش، ممکن است تست باریم انوما را برای تعیین علت نشانه ها و علائمی چون موارد زیر توصیه کند:

1. درد شکمی
2. خونریزی رکتوم
3. اسهال مزمن
4. تغییر در عادات روده
5. کاهش وزن بدون دلیل
6. یبوست مداوم
7. توده های غیر عادی (پولیپ ها)
8. بیماری التهابی روده

اقدامات قبل از انجام رادیوگرافی دستگاه گوارش تحتانی

1. قبل از تنقیه باریم به شما گفته می شود که روده بزرگ خود را تخلیه کنید. هرگونه مواد باقیمانده در روده بزرگ، تصاویر اشعه ایکس را غیر واضح می کند و یا با ناهنجاری ها اشتباه گرفته می شود.
2. نباید روز قبل از آزمایش غذایی بخورید و تنها نوشیدنی های خالص مثل آب، چای، قهوه بدون شیر و خامه، عصاره گوشت یا نوشیدنی های گازدار مصرف کنید.
3. مصرف ملین در شب قبل از آزمایش: ملین، به صورت قرص یا شربت به تخلیه روده بزرگ کمک می کند.
4. استفاده از کیت انوما: در برخی موارد، ممکن است به استفاده از کیت های انوما در شب قبل تست یا چند ساعت قبل آن نیاز باشد تا روده از هرگونه موادی پاک شود.
5. مشورت با پزشک در مورد داروهای مصرفی: حداقل یک هفته قبل از تست، در مورد داروهای مصرف با پزشک صحبت کنید. احتمال دارد که پزشک مصرف دارو را متوقف کند.

روش انجام رادیوگرافی دستگاه گوارش تحتانی

از شما خواسته می شود روی تخت رادیولوژی به پهلو دراز بکشید. یک لوله نرم و باریک به اندازه چند سانتی متر وارد مقعد شده و تا پایان تست باقی می ماند. باریم از طریق این لوله وارد روده می شود. برای انتشار باریم در طول روده ممکن است از شما خواسته شود کمی حرکت کنید و جابجا شوید و گاهی مقدار هوا وارد روده می کنند تا باریم به قسمتهای بالاتر روده فرستاده شود. چند عکس در وضعیت های مختلف گرفته می شود.

موارد منع انجام رادیوگرافی دستگاه گوارش تحتانی

از آنجایی که پرتوهای مربوط به هر نوعی از اشعه ایکس ، ممکن است به جنین در رحم آسیب برساند، معمولاً انجام این آزمون تشخیصی به زنان باردار توصیه نمی شود.

عوارض جانبی رادیوگرافی دستگاه گوارش تحتانی

اگرچه مقدار تابشی که شما دریافت می کنید کم است؛ ولی با این حال اشعه ایکس می تواند باعث ایجاد سرطان شود؛ اما احتمال گرفتن سرطان در مقایسه با اثرات مفیدی که به سادگی و با انجام آزمون باریم آنما ، پزشک شما بیماری و دلیل مشکل را تشخیص می دهد، ناچیز است. در موارد نادری، باریم انما می تواند عوارض جانبی زیر را ایجاد کند:

• ایجاد انسداد در معده و روده
• ایجاد التهاب بافت های اطرافی روده بزرگ
• واکنش آلرژیک به باریم
• ایجاد پارگی در دیواره روده بزرگ