ایمونوتراپی چیست؟

دکتر امیر بهنام فر [ فلوشیپ جراحی سرطان های دستگاه ادراری و تناسلی ]آدرس وب سایت : www.doctorbehnamfar.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شیخ مفید ، بین چهارراه دهش و رکن الملک تلفن مطب : 36631677 - 031

سلولهای سرطانی نوعی سلول های جهش یافته و پیشرفته هستند که توانایی بالایی در اختفا، مبارزه و ایجاد اختلال در سیستم ایمنی بدن دارند. البته سلول های ایمنی بدن نیز بسیار قدرتمند بوده و می توانند انواع بیماری ها، عفونت ها و سلول های مهاجم را از بین ببرند و حتی توانایی مقابله با سلول های سرطانی را نیز دارند؛ اما در بیشتر مواقع نمی توانند سلول های سرطانی را به عنوان سلول های مخرب و مهاجم تلقی کرده و واکنشی نسبت به آنها انجام دهند؛ زیرا سلول های سرطانی از بافت و سلولهای بدن ساخته شده اند و تطابق زیادی با دیگر سلول های بدن دارند. در گذشته تنها روش های شیمی درمانی و پرتو درمانی برای مقابله با سرطان به کار برده می شد. در این روش ها هدف اصلی، جلوگیری از تقسیم سریع سلولی است که باعث نابودی سلول های سالم و غیرمخرب بدن نیز می شود؛ اما در سالهای اخیر، ایمونوتراپی نیز مورد استفاده قرار گرفت. این روش درمانی با هدف قرار دادن ژن های خاص پروتئینی که باعث تولید سلول های سرطانی می شوند، با این بیماری مبارزه می کند. به همین دلیل می توان از این روش در درمان انواع سرطان ها نظیر سرطان های خون، ریه، پوست و مثانه استفاده کرد.

با استفاده از ایمنی درمانی ، گلبول های سفید می توانند به راحتی سلولهای سرطانی را تشخیص داده و به مبارزه با آنها بپردازند. ایمونوتراپی یکی از جدیدترین روش های درمانی است که برای مقابله با سلول های سرطانی و درمان انواع سرطان ها، بیماری های التهابی، هپاتیت و … مورد استفاده قرار می گیرد. این نوع روش درمانی تفاوت زیادی با دیگر روش های درمانی سرطان نظیر پرتودرمانی و شیمی درمانی دارد و عوارض کمتری نیز ایجاد خواهد کرد. ایمونوتراپی به سیستم ایمنی بدن کمک می کند تا بتواند سلول های سرطانی را شناسایی و با آنها مقابله نمایند. انجام این کار نیز بسیار راحت تر و مؤثرتر است؛ زیرا داروهای مورد استفاده در این روش از بافت های سیستم لنفاوی و گلبول های سفید ساخته شده است. در واقع ایمنی درمانی، نوعی روش درمان بیولوژیکی است و با استفاده از ارگانیسم زنده به مبارزه با سلول های سرطانی می پردازد.

کاربرد ایمونوتراپی در درمان سرطان

ایمنی درمانی در درمان انواع سرطان ها مانند سرطان پوست، مثانه، سرطان ریه، سرطان کبد، سرطان پروستات ، سرطان کلیه ، سرطان سر و گردن، سرطان سیستم لنفاوی و موارد دیگر موفقیت آمیز بوده است. البته همچنان نمی توان آن را به عنوان روش قطعی درمان دانست. عوامل مختلفی در میزان بهبودی بیمار مؤثر هستند. تمام بیماران سرطانی لزوماً واجد شرایط لازم برای درمان کامل نیستند. ساختار ژنی تومور، پیشرفت (stage) سرطان و واکنشی که بدن بیمار به درمان ها می دهد، تعیین می کند که روند درمان چطور پیش خواهد رفت. ایمونوتراپی در بسیاری از کشور های جهان به عنوان روشی مؤثر در درمان سرطان تائید شده است و برای بیماران تجویز می شود. این تأییدیه نتیجه ی سال ها بررسی و تحقیق است که اثربخشی ایمنی درمانی را ثابت می کند. در حال حاضر، ایمنی درمانی در بهبود وضعیت و نجات جان بسیاری از بیماران نقش دارد. دانشمندان هنوز از تمام قابلیت های ایمنی درمانی آگاه نیستند، بنابراین این شیوه راه زیادی برای تکامل و پیشرفت دارد. ایمنی درمانی می تواند بسیار مؤثرتر، قوی تر و شخصی سازی شده تر از دیگر روش ها باشد و با عوارض جانبی بسیار کمتری به بیماران ارائه شود.

مزایای ایمونوتراپی

• این روش درمانی در برخی از انواع سرطان ها تأثیر درمانی بیشتری دارند. مانند سرطان پوست که بیش از روش های شیمی درمانی یا پرتو درمانی به روش ایمنی درمانی پاسخ می دهد.
• یکی از بهترین روش های درمانی مکمل در کنار سایر روش های درمانی است. در برخی از موارد این روش را در کنار شیمی درمانی به کار می گیرند و روند درمان را بهبود می بخشند.
• ایمنی درمانی نسبت به سایر روش های درمانی از عوارض کمتری برخوردار است؛ زیرا که در این روش درمانی صرفاً سیستم ایمنی بدن مورد هدف است و عوارض چندانی در پی ندارد.
• بعد از انجام این روش درمانی احتمال این که دوباره سلول های سرطانی شکل بگیرند و این بیماری مجدد بازگشت داشته باشند بسیار کم است.

انواع ایمونوتراپی

چندین نوع ایمنی درمانی برای درمان سرطان استفاده می شود که عبارتند از:

• مهارکننده های چک پوینت ایمنی Immune checkpoint inhibitors، داروهایی هستند که چک پوینت های ایمنی را مسدود می کنند. این چک پوینت ها بخش نرمالی از سیستم ایمنی بدن هستند و از شدت واکنش های ایمنی جلوگیری می کنند. با مسدود کردن آنها، این داروها به سلول های ایمنی اجازه می دهند تا با شدت بیشتری به سرطان پاسخ دهند.
• درمان انتقال سلول های T، درمانی است که توانایی طبیعی سلول های T را برای مقابله با سرطان افزایش می دهد. در این روش درمانی، سلول های ایمنی از تومور شما گرفته می شوند. آنهایی که بیشترین فعالیت را در برابر سرطان دارند، در آزمایشگاه انتخاب شده یا تغییر داده شده اند تا بهتر به سلول های سرطانی حمله کرده، در دسته های بزرگ رشد کرده و از طریق سوزن به رگ تزریق شوند.
• آنتی بادی های مونوکلونال Monoclonal antibodies، پروتئین های سیستم ایمنی ایجاد شده در آزمایشگاه هستند که برای اهداف خاص روی سلول های سرطانی طراحی شده اند. برخی از آنتی بادی های مونوکلونال سلول های سرطانی را علامت گذاری می کنند تا توسط سیستم ایمنی بدن بهتر دیده شوند و از بین بروند. چنین آنتی بادی مونوکلونالی نوعی روش ایمونوتراپی است.
• واکسن های درمانی Treatment vaccines، از طریق تقویت پاسخگویی سیستم ایمنی بدن به سلول های سرطانی، علیه سرطان عمل می کند. واکسن های درمانی متفاوت از واکسن های پیشگیری کننده بیماری هستند.
• تعدیل کننده های سیستم ایمنی بدن Immune system، پاسخ ایمنی بدن را در برابر سرطان افزایش می دهند. برخی از این عوامل بر قسمت های خاصی از سیستم ایمنی بدن تأثیر می گذارند، در حالی که برخی دیگر به روشی کلی تر بر سیستم ایمنی بدن تأثیر می گذارند.

روش های انجام ایمونوتراپی

انواع مختلف ایمنی درمانی ممکن است به روش های مختلفی به بدن داده شوند که شامل موارد زیر می باشد:

• داخل وریدی Intravenous: ایمونوتراپی به طور مستقیم به داخل ورید می رود.
• به صورت دهانی Oral: ایمونوتراپی به صورت قرص یا کپسول به بیمار داده می شود.
• موضعی Topical: ایمونوتراپی به صورت کرم روی پوست مالیده می شود. این نوع ایمونوتراپی را می توان برای سرطان های پوست مورد استفاده قرار داد.
• Intravesical: ایمونوتراپی به طور مستقیم وارد مثانه می شود.

جلسات ایمونوتراپی

این که چند بار و چه مدت ایمونوتراپی دریافت کنید به موارد زیر بستگی دارد:

• نوع سرطان و میزان پیشرفت آن
• نوع ایمنی درمانی که دریافت می کنید.
• واکنش بدن نسبت به این درمان چه باشد.

ممکن است هر روز، هر هفته یا هر ماه یک جلسه برای تان مقرر شود. برخی از انواع ایمونوتراپی در چرخه های مختلف انجام می شود. چرخه به یک دوره درمان و پس از آن یک دوره استراحت اطلاق می گردد. دوره استراحت به بدن شما این فرصت را می دهد تا بهبود یابد، به ایمنی درمانی پاسخ دهد و سلول های سالم و جدید بسازد.

کاندید مناسب ایمونوتراپی

این روش بیشتر برای کسانی مناسب است که مبتلا به سرطان مثانه تهاجمی غیر ماهیچه ای با ریسک متوسط یا بالا باشند.

پزشکان معمولاً موارد زیر را مدنظر قرار می دهند:

• اندازه و تعداد تومورها
• ماهیت تهاجمی تومور
• درجه تومور یا تومورها (درجه بالا به معنای قدرت تهاجمی بالاتر است).
• عود کردن تومورها
• سلامت کلی بیمار
• کسی که سلامتی کافی دارد تا درمان های بیشتری بعد از شیمی درمانی دریافت کند مناسب دریافت مهارکننده های نقطه بررسی ایمنی خواهد بود (ایمونوتراپی درون وریدی).
• سرطان مثانه می تواند تهاجمی باشد، بنابراین هر چه بیمار زودتر ایمنی درمانی دریافت کند بهتر است.
• هنگامی که شخص بیش از حد مریض باشد، احتمال اثربخشی این درمان کمتر می شود.
• به این دلیل که ایمونوتراپی باعث تقویت سیستم ایمنی می شود، اشخاصی که ریسک بیماری های خودایمنی ندارند بهترین واکنش را خواهند داشت.

اقدامات قبل از ایمونوتراپی

قبل از انجام برخی از انواع ایمونوتراپی، ممکن است نیاز به انجام آزمایش هایی با استفاده از برخی از سلول های سرطانی یا نمونه خون داشته باشید. این برای این است که مشخص شود آیا درمان احتمالاً مؤثر است یا خیر. این آزمایش ها به دنبال تغییرات در پروتئین ها یا ژن های خاص هستند.

عوارض ایمونوتراپی

استفاده از روش های درمانی ایمونوتراپی همانند دیگر روش های درمانی، عوارض و پیامدهایی نیز به همراه دارد. البته نوع و شدت واکنش ها و عوارض احتمالی بسته به شدت بیماری و مقاومت بدن بیمار داشته و در همه بیماران استفاده کننده از این درمان یکسان نیست. همانطور که گفته شد، داروهای ایمونوتراپی، با هدف مهار کردن چک پوینت ها جهت بالاتر بردن شدت حملات گلبول های سفید ساخته شده اند. همچنین این داروها، پروتئین های PD-L۱ را مورد حمله قرار داده تا از تولید و تکثیر سلول های سرطانی پیشگیری نمایند. این دو عامل در دوره درمانی می تواند عوارض خفیف تا جدی در بیماران مختلف به وجود بیاورد. به طور میانگین، حدود ۲۰ درصد از بیماران درمان شده با روش های ایمنی درمانی، با عوارض شدیدی مواجه شوند. همچنین بین ۴۰ تا ۶۰ درصد از بیماران دچار عوارض جانبی متوسط خواهند شد. این عوارض حدود ۲ تا ۳ ماه بعد از شروع دوره درمانی نمایان می شود. اگر با نظارت ها و بررسی های مداوم و دقیق بتوان به طور زودهنگام عوارض را تشخیص داد، به راحتی می توان اثرات آنها را کاهش داده و از بروز مشکلات جدی پیشگیری کرد. از جمله رایج ترین عوارض دوره های درمانی ایمونوتراپی می توان به التهابات روده بزرگ، اسهال و استفراغ، تنگی نفس و سرفه های شدید، کم کاری یا پرکاری غده تیروئید، افزایش آنزیم های کبدی، خارش و التهاب پوست و … اشاره کرد.