مغز به عنوان عضوی که وظیفه هماهنگی بین بخش های مختلف بدن را به عهده دارد و با ارسال پیام هایی که به بخش های مختلف بدن ارسال می کند منجر به پاسخ های حرکتی متناسب نسبت به محیط می شود، بسیار مهم است. هر گونه آسیب مغزی می تواند اختلالاتی جدی در اندام های دیگر بدن ایجاد می کند.

یکی از سری بیماری هایی که در نتیجه آسیب های مغزی به وجود می آید، بیماری فلج مغزی است. فلج مغزی یا اصطلاحاً cp که در واقع مخفف واژه ی اصلی cerebral palsy است از جمله اختلالاتی است که بر اثر آسیب های احتمالی که بر سر و مغز کودک در دوران تکامل وارد شده است یا ناهنجاری های مادر زادی که مربوط به ژنتیک جنین است ایجاد می شود. علائم ظاهر شده در بیمار بسته به میزان و محل آسیب متفاوت است. فلج مغزی انواع مختلفی دارد که در افراد گوناگون علائم متفاوتی دارد. این عارضه می تواند منجر به اختلال در یادگیری، مهارت شنیداری، دیداری و گاهی تشنج شود. توانبخشی فلج مغزی امری ضروری برای کمک به کاهش عوارض و مشکلات ایجاد شده در کودک یا بزرگسال مبتلا به این عارضه مغزی است. توانبخشی به این افراد کمک می کند تا مشکلات کمتری را تجربه کرده و وابستگی کمتری نیز به اطرافیان داشته باشند، این امر نقش مهمی در افزایش اعتماد به نفس و تقویت روحیه در مبتلایان به این عارضه دارد.

علل فلج مغزی

فلج مغزی کودکان بر اثر رشد ناکامل یا غیر طبیعی و یا آسیب رسیدن به بخشی از مغز ایجاد می شود که این بخش کنترل حرکات بر بدن را به عهده دارد. این آسیب ممکن است قبل از تولد، در حین زایمان یا بعد از تولد رخ دهد. فلج مغزی ممکن است عوارضی هم روی کودکان داشته باشد.

فلج مغزی مادرزادی

اغلب کودکانی که به فلج مغزی (cp) دچار هستند، به صورت مادرزادی این بیماری را دارند؛ اما ابتلای آنان به فلج مغزی ماه ها یا حتی سال ها پس از تولد تشخیص داده می شود.

فلج مغزی اکتسابی

درصد کمی از کودکان به فلج مغزی اکتسابی مبتلا می شوند که در این صورت این بیماری بعد از تولد ایجاد می شود. برخی از علل ابتلا به فلج مغزی اکتسابی عبارتند از آسیب مغزی طی چند ماه یا چند سال اول زندگی کودک، عفونت مغزی مانند مننژیت باکتریایی و یا آنسفالیت ویروسی، مشکل در جریان خون به مغز، یا ضربه شدید به سر بر اثر تصادفات ماشین، زمین خوردن یا تجاوز به کودک.

علائم فلج مغزی

مطابق بررسی های انجام شده توسط مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها (CDC)، بعضی از علائم و نشانه های بالینی فلج مغزی به شرح زیر هستند:

• کارکرد نامناسب عضلات: افراد مبتلا به فلج مغزی با مشکلات خاص در ارتباط با کنترل عضلات خود مواجه می شوند. این شرایط باعث می شود انجام فعالیت های ساده برای فرد بسیار دشوار شود. برای مثال در این زمینه می توان از نشستن، راه رفتن، گره زدن بند کفش و گرفتن اشیاء نام برد. انجام این فعالیت ها در بسیاری از مواقع برای افراد مبتلا به فلج مغزی خسته کننده و دشوار می باشد.
• رفلکس عضلات: افراد مبتلا به فلج مغزی ممکن است رفلکس غیر عادی به صورت نامتقارن یا متقارن از خود نشان داده و در ارتباط با رفلکس گرفتن اجسام با دست و بازتاب گالانت ستون فقرات دچار مشکل باشند. گاهی اوقات در کودکان مبتلا به فلج مغزی می توان رفلکس های مورو را نیز مشاهده کرد؛ اما این شرایط معمولاً در سن ۵ ماهگی آشکار می شود.
• هماهنگی و کنترل: افراد مبتلا به فلج مغزی در ارتباط با هر دوی هماهنگی اندام ها و کنترل آنها با مشکل مواجه می شوند و این شرایط بطور خاص هنگام تحت فشار قرار گرفتن یا خسته بودن فرد مشاهده می گردد. مشکلات رایج در ارتباط با ایجاد هماهنگی و کنترل شامل حرکت های انقباضی، راه رفتن با پاهای بیش از حد باز، راه رفتن در حالتی که سر انگشتان پا به سمت داخل یا خارج است، کشیدن یک پا بر روی زمین در هنگام راه رفتن و راه رفتن در حالت کج می باشد.
• مشکلات کلامی: بسیاری از افراد مبتلا به فلج مغزی با مشکلات خاص در ارتباط با برقراری ارتباط با سایرین مواجه هستند؛ زیرا حرکت عضلات صورت این افراد دچار انقباض می شود. این شرایط همچنین می تواند بر وضعیت تنفس کردن، غذا خوردن، بستن دهان و بلع غذا تأثیر خاص داشته باشد.

انواع فلج مغزی در بیماران

بیماری فلج سی پی سه نوع اصلی دارد. بسیاری از افراد ممکن است به ترکیبی از این سه نوع مبتلا شوند.

فلج مغزی اسپاستیک

تقریباً ۷۵ تا ۸۸ درصد از افراد به این نوع مبتلا هستند. فلج مغزی اسپاستیک به معنی سفت شدن عضلات و گرفتگی آنها و در نتیجه کاهش دامنه ی حرکتی می باشد. در این نوع از بیماری که موجب سفت شدن عضلات در فرد بیمار می شود سبب می شود بنابراین گرفتگی آنها با درد همراه است که این عارضه می تواند در نواحی مختلف بدن اتفاق بیفتد.

فلج مغزی دیس کینتیک

این نوع بعضاً با نام دیستونیک، آتنوئید و یا کوریو استئوئید شناخته می شود. تقریباً ۱۵ درصد از افراد مبتلا به این نوع هستند. در واقع فلج مغزی دیس کینتیک باعث انقباضات عضلانی به صورت بی اختیار، غیرارادی، ممتد و یا متناوب می شود دلیل آن می تواند تونوس عضلانی باشد که از سفت به شل تغییر می کند و معمولاً با حرکات آرام و ریتمیک نیز همراه است. د واقع این عارضه ممکن است که کل بدن فرد بیمار را درگیر خود کند.

فلج مغزی آتاکسیک

آتاکسی به معنای عدم توانایی برای فعال کردن الگوی صحیحی از عضلات برای انجام یک حرکت می باشد. آتاکسیک در تعادل فرد بیمار اختلال ایجاد می کند. ممکن است که فرد بیمار نتواند به راحتی ارتباطی مؤثر برای درک فضای محیط یا درک موقعیت بدنش نسبت به اجسام ایجاد کند. طی تحقیقاتی حدود ۴ درصد از مردم به فلج آتاکسیک مبتلا هستند و می تواند کل بدن را درگیر کند.

فلج مغزی ترکیبی

در واقع منظور از ترکیبی این است که فرد بیمار به ترکیبی از عارضه های بالا دچار است. ممکن است شما به واژه هایی چون همی پلژی و دی پلژی برخورد کنید. این واژه ها برای نواحی از بدن است که با بیماری فلج سی پی درگیر است.

تشخیص فلج مغزی

آزمایش هایی که فلج مغزی را تأیید می کند شامل آزمایش خون، سونوگرافی جمجمه ای است که به پزشکان کمک می کند تصویری از بافت مغز را مشاهده کنند، ام آر آی که به پزشکان اجازه می دهد رزونانس و تراکم در رابطه با بافت مغز را ببینند و سی تی اسکن که یک اسکن سه بعدی از مغز کودک است. از ارزیابی های ادراکی و مشاهدات پزشکی نیز برای تأیید فلج مغزی استفاده می شود. علاوه بر این، از ارزیابی های تحرک، گفتار و زبان کودک، شنوایی، بینایی، راه رفتن و تغذیه و بلع کودک برای تعیین این اختلال استفاده می گردد. بسته به عواملی مانند ناهنجاری ها و مشکلات مادرزادی، تشخیص می تواند تا چند سال پس از وقوع آسیب مغزی به طول بیانجامد. علاوه بر این، یک آزمایش واحدی وجود ندارد که بتواند فلج مغزی را به طور کامل تأیید یا رد کند. در عوض، ترکیبی از یک سری تست ها، مشاهدات، ارزیابی ها و معاینات برای کمک به تشخیص این اختلال استفاده می شود.

پیشگیری از فلج مغزی

با توجه به اینکه علت ایجاد این مشکل همیشه مشخص نیست، اطمینان از رعایت دقیق تمام توصیه های پزشک در طول دوره بارداری همچون توصیه های مربوط به راه رفتن منظم (در صورت امکان پذیر بودن)، استفاده از رژیم غذایی صحیح، زدن واکسن های لازم و تکرار کردن آنها در فواصل زمانی مشخص و نیز اجتناب از مصرف الکل و داروهای خاص همگی می توانند از ایجاد این مشکل پیشگیری کنند. علاوه بر این با توجه به اینکه فلج مغزی ممکن است به دلایل دیگر همچون اهمال و سهل انگاری در مراقبت های لازم در هنگام تولد کودک نیز ایجاد گردد، مراقبت از مادر و کودک در دوران بارداری و پس از تولد نوزاد بهترین روش برای پیشگیری از این مشکل می باشد.

توانبخشی کودکان مبتلا به سی پی

درمان عارضه فلج مغزی دو بخش است، درمان بیماری در اوایل زندگی و دیگری مدیریت آن در طول زندگی. درمان اولیه برای کودکان مبتلا به فلج مغزی بسیار اهمیت دارد؛ زیرا مغز و بدن در حال رشد، قابلیت تغییر بیشتری دارند. این مطلب به این معنا است که فرصت های بیشتری برای اصلاح یا بهبود بخشیدن به برخی محدودیت های حرکتی کودکان در طول این زمان وجود دارد. کودکان مبتلا به فلج مغزی می توانند توانی حرکاتشان را با کمک گرفتن از درمان های سنتی و جایگزین یا دارودرمانی یا جراحی یا روش های درمانی بیشتر دیگری بهبود بخشند.

داروها

جهت کمک به مدیریت این بیماری غالباً برای مبتلایان به عارضه فلج مغزی داروهای مختلفی تجویز می شود. داروهای مورد استفاده برای درمان این بیماری از داروهای ضدافسردگی هستند تا مسدودکننده های عصبی. مشکلات شایعی که با دارو درمان می شوند شامل موارد زیر می باشد:

1. تشنج
2. حرکت غیرارادی
3. اسپاسم (گرفتگی عضلانی)
4. بی اختیاری ادراری
5. بازگشت اسید به مری

فیزیوتراپی

معمولاً فیزیوتراپی فلج مغزی اولین و مهم ترین گام به سوی درمان کودکان فلج مغزی می باشد. این روش درمان معمولاً در سنین جوانی آغاز می شود و به مرور به بهبود حرکت مستقل فرد کمک می کند. نوع فیزیوتراپی مورداستفاده قرارگرفته شده برای کودک به حالات حرکتی، مشکلات و نشانه های دیگری که همزمان با فلج مغزی فرد را تحت تأثیر قرار داده اند بستگی دارد. فیزیوتراپی فلج مغزی می تواند باعث بهبود در موارد زیر شود:

1. قدرت و توان
2. تحرک
3. حالت بدن
4. تعادل
5. انعطاف پذیری

کاردرمانی

کار درمانگرها به وسیله ی آزمایش مهارت های حرکتی، ادراکی و مهارت های حرکتی دهانی کودک، نیازهای وی را ارزیابی می کنند. درمانگر با مشاهده اینکه چگونه کودک به حرکات و لمس کردن پاسخ می دهد، می تواند یک برنامه درمانی را تعیین کند. برنامه و طرح درمان معمولاً شامل موقعیت یابی، رسیدن به هدف، چنگ زدن و رها کردن می باشد. کار درمانی می تواند در فعالیت های زیر کمک کند:

1. نوشتن
2. برداشتن اشیاء کوچک
3. بستن زیپ
4. باز کردن قوطی
5. استفاده از قیچی

گفتاردرمانی

گفتار درمانان می توانند مشکلات گفتاری را تشخیص داده و به بهبود مهارت های زبان کمک کنند. همچنین آنها می توانند در مهارت های مختلف دیگر مثل نفس کشیدن و خوردن کمک کنند؛ زیرا این موارد عضلات دهان و صورت را درگیر می کنند. گفتار درمانی کودکان فلج مغزی همچنین باعث رفع موانعی می شود که توانایی خوردن کودک را تحت تأثیر قرار می دهند. تمرینات حرکتی دهانی می تواند به طور مؤثر توانایی جویدن و قورت دادن غذا را بهبود بخشد.

توانبخشی بزرگسالان مبتلا به فلج مغزی CP

ضعف شدید اندام ها، عدم هماهنگی عضلات برای حرکت طبیعی اختلال در انجام فعالیت ها، راه رفتن غیر طبیعی، خشکی و گرفتگی های غیرطبیعی عضلانی و مشکلات گفتاری از عوارض این عارضه هستند که با خدمات توانبخشی تخفیف پیدا می کنند. فیزیوتراپی مهم ترین بخش توانبخشی فلج مغزی می باشد. تمرینات ورزشی فیزیوتراپی با هدف جلوگیری از تشدید ضعف عضلانی و افزایش قدرت عضلات و بهبود وضعیت حرکتی ارائه می شوند. کاردرمانی که در دو حیطه جسمی و ذهنی اراده می شود می تواند به بهبود کیفیت زندگی بیماران فلج مغزی کمک کند. کاردرمانی موجب بهبود مهارت های حرکتی و کاهش عوارض ناشی از این اختلال می شود. از آنجایی که اختلال تکلم و گفتار و در مواردی اختلال در بلع غذا از عوارض فلج مغزی است گفتار درمانی نیز بخش مهمی از برنامه توانبخشی در این بیماران را شامل می شود.

---