مولتیپل اسکلروزیس (Multiple Sclerosis)، ام اس یا به اختصار MS یک بیماری سیستم عصبی مرکزی است که علائم خاصی را در سراسر بدن ایجاد می کند. کلمه اسکلروز به معنای سخت شدن پاتولوژیک بافت است. ضایعات ناشی از ام اس و در نتیجه اختلال در تکانه های عصبی در سراسر بدن، بیشتر علائم مرتبط با مولتیپل اسکلروزیس را ایجاد می کنند. در بیماری MS به علت تحت تأثیر قرارگرفتن سیستم عصبی مرکزی عملکرد مغز و نخاع دستخوش تغییر می شود.

علائم این بیماری زمانی بروز می کند که سیستم ایمنی بدن به اشتباه رشته های عصبی و غلاف میلین (ماده ای تشکیل شده از چربی که رشته های عصبی سالم را احاطه کرده است) را مورد هدف قرار می دهد. غلاف میلین (Myelin) به طور معمول از فیبرهای عصبی مغز، نخاع و عصب بینایی محافظت می کند. فیبرهای عصبی زیرین نیز می توانند در این حمله آسیب ببینند یا از بین بروند. با پیشرفت حمله، غلاف میلین ملتهب شده و به تدریج از بین می رود و مناطقی از بافت اسکار (اسکلروزیس) از خود باقی می گذارد. التهاب غلاف میلین تکانه های الکتریکی بین مغز و سایر قسمت های بدن را مختل می کند. بر اثر حمله سیستم ایمنی به رشته های عصبی، فرآیندهای طبیعی و ارسال پیام های الکتریکی در مغز و طناب نخاعی با اختلال مواجه می شوند. علائم و نشانه هایی که در بیماری ام اس بروز می کند بسیار متفاوت است و به میزان آسیب عصبی و به نوع آسیب دیدگی بستگی دارد. شدت بیماری در برخی افراد خفیف بوده اما در برخی دیگر شدت بیشتری دارد به طوری که ممکن است توانایی خود را در نوشتن، صحبت کردن یا راه رفتن از دست بدهند.

علل بیماری ام اس

این بیماری یک اختلال خود ایمنی در بدن انسان است. این شرایط به معنی این است که سلول های سیستم ایمنی بدن که بطور عادی به باکتری ها، ویروس ها و سایر موارد مانند آن حمله می کنند، در این بیماری به خود بدن فرد حمله می نمایند. هنگامی که بیماری فعال شود، بخش هایی از سیستم ایمنی که عمدتاً به آنها سلول های T گفته می شود، به غلاف میلین عصب که فیبرهای عصبی در مغز و ستون فقرات را در بر گرفته، حمله می کنند. این شرایط باعث ایجاد لکه های التهاب کوچک و آسیب دیدگی بر روی این غلاف می شود.
احتمالاً عوامل مشخص باعث فعال شدن سیستم ایمنی و عملکرد آن بطور نادرست می شود. یک تئوری مطرح شده در این رابطه به وجود عامل ویروسی یا سایر فاکتورهای محیطی اشاره داد. این فاکتورها می توانند بر وضعیت بعضی افراد که سیستم ایمنی آنها دارای شرایط ژنتیک خاص است، تأثیر گذاشته و باعث ابتلا به این بیماری شوند. با ابتلا به بیماری، التهاب ایجاد شده اطراف پوسته یا غشای عصب باعث می شود فیبرهای عصبی آسیب دیده نتوانند عملکرد مناسب خود را انجام دهند و به این ترتیب علائم بیماری پیشرفت می کند. هنگامی که التهاب ایجاد شده در این پوسته توسط بدن شناسایی شود، غلاف میلین آسیب دیده ممکن است توسط بدن ترمیم شده و بهبود پیدا کند. به این ترتیب فیبرهای عصبی فعالیت خود را مجدداً آغاز می نمایند. به هر حال التهاب یا آسیب دیدگی مجدد می تواند جراحت های کوچک (اسکلروز) در غشای میلین ایجاد نماید و بطور دائمی باعث وارد شدن آسیب به فیبرهای عصبی شود.

علائم ام اس

این بیماری می تواند مجموعه گسترده و متنوعی از علائم بیماری ام اس را برای فرد به همراه داشته باشد. بسیاری از افراد در این شرایط فقط با تعداد محدودی از این علائم مواجه می شوند و احتمال مشاهده همه این علائم در یک نفر کم و ناچیز است. علائم این بیماری معمولاً غیر قابل پیش بینی هستند. بیماری ms می تواند در هر زمان عود کرده و علائم آن در هر بار عود متفاوت باشد. علائم ایجاد شده در زمان عود بستگی به بخش یا بخش هایی از مغز یا ستون فقرات دارد که تحت تأثیر بیماری قرار می گیرند. بیمار ممکن است در این شرایط فقط یک علامت در یک عضو بدن خود داشته، یا علائم متعدد در اعضای مختلف بدن خود مشاهده نماید. این علائم به این دلیل ایجاد می شود که فیبرهای عصبی آسیب دیده فعالیت صحیح خود را متوقف می نمایند.

رایج ترین علائم این بیماری به شرح زیر هستند:

• مشکلات بینایی: اولین نشانه این بیماری برای حدود یک نفر از هر چهار نفر بیمار، ایجاد اختلال در وضعیت بینایی است. در این حالت درد در پشت چشم ها احساس شده و گاهی اوقات فرد بیمار بخشی از قدرت بینایی خود را از دست می دهد. این شرایط معمولاً فقط بر یک چشم تأثیر می گذارد. علائم چشم دیگر در این حالت می تواند شامل دید تار یا دید دوگانه باشد.
• اسپاسم عضلات و تشنج: در این شرایط ممکن است بعضی عضلات دچار اسپاسم شوند. اسپاسم معمولاً به دلیل وارد شدن آسیب به عصب هایی که پیام های مغزی را به این عضلات می رسانند، ایجاد می شود. بعضی از عضلات ممکن است در این حالت کوتاه (منقبض) و محکم شده و به این ترتیب حرکت آنها دشوار گردد. در اصطلاح به این شرایط تشنج گفته می شود.
• درد: افراد مبتلا به بیماری ام اس با دو نوع اصلی درد مواجه می شوند. درد نوروپاتیک اولین نوع دردی است که بیمار به خاطر آسیب وارد شده به فیبرهای عصبی آن را تجربه می کند. این شرایط می تواند باعث ایجاد درد به صورت تیر کشیدن یا احساس سوزش بر روی بخش های مختلف پوست شود. علاوه بر این ممکن است این آسیب دیدگی باعث حساسیت بیش از حد پوست در بعضی بخش های آن شود. نوع دیگر درد معمولاً درد اسکلتی عضلانی است که امکان مشاهده آن در عضلات آسیب دیده به خاطر اسپاسم یا تشنج وجود دارد.
• خستگی: خستگی زیاد به صورتی که میزان خستگی بیشتر از آن چیزی است که پس از انجام فعالیت های ورزشی یا بدنی انتظار آن وجود دارد، یکی دیگر از علائم این بیماری می باشد. این خستگی حتی می تواند بر وضعیت تعادل و تمرکز بیمار نیز تأثیر گذارد.
• مشکلات احساسی و افسردگی: در این شرایط بیمار ممکن است به سادگی و حتی بدون دلیل به خنده افتاده یا گریه کند. علاوه بر این، افراد مبتلا به این بیماری با علائم افسردگی یا تشویش در برخی مراحل بیماری مواجه می شوند.

سایر علائم این بیماری می تواند شامل موارد زیر باشد:

• بی حسی یا سوزش در بخش های مختلف پوست که رایج ترین نشانه از اولین عود بیماری است.
• ضعف یا فلج در بعضی عضلات که می تواند بر توانایی حرکتی فرد تأثیر منفی داشته باشد.
• ایجاد مشکل در ارتباط با حفظ تعادل و هماهنگی اعضای بدن.
• ایجاد مشکل در ارتباط با تمرکز و توجه کردن.
• لرزش یا اسپاسم بعضی عضلات.
• گیجی و حواس پرتی.
• ایجاد مشکل در دفع ادرار.
• ناتوانی در آمیزش جنسی در مردان.
• ایجاد مشکل در ارتباط با صحبت کردن.

انواع بیماری ام اس

انواع بیماری ام اس را دانشمندان توصیف کرده اند که شایع ترین آنها شامل:

1. ام اس عود کننده- فروکش کننده
2. ام اس پیشرونده اولیه
3. ام اس پیشرونده ثانویه

ام اس چه اثراتی روی بدن مبتلایان دارد؟

دوبینی و مشکلات بینایی:

این بیماری می تواند باعث ملتهب شدن اعصاب بینایی شود. در صورت تار شدن دید یا حمله های دوبینی شدید بهتر است با پزشک مشورت کنید.

درد و اسپاسم عضلات:

مبتلایان به بیماری ام اس اغلب دچار درد بی امان پا، خشک شدن عضلات و اسپاسم عضلات می شوند. به گفته انجمن ملی ام اس در آمریکا، 55 درصد مبتلایان درمرحله ای از زندگی دچار درد زیادی می شوند. علائم بیماری در زنان بیشتر از مردان است.

تأثیرات ام اس بر سیستم عصبی و حافظه

ازآنجایی که ام اس روی سیستم عصبی تأثیر می گذارد، بروز مشکلات شناختی غیر معمول نیست. احتمال رخ دادن اشتباهات در گفتار، حافظه، سختی در نظم بخشیدن به کارها یا کوتاهتر شدن دامنه توجه هم وجود دارد. با این حال تنها 5 تا 10 درصد از افرادی که بیماری ام اس آنها تشخیص داده شده است دارای مشکلات شناختی هستند که به طور چشمگیری می تواند روی زندگی روزمره آنها تأثیر بگذارد.

عوامل خطر ابتلا به بیماری ام اس

سن شایع ابتلا به این بیماری بین ۲۰-۴۰ سال است. همین طور شیوع این بیماری در زنان ۲-۳ برابر مردان است. با وجود این که هنوز دقیقاً علت اصلی بیماری مشخص نیست؛ اما عواملی هستند که می توانند در شروع بیماری ام اس مؤثر باشند. این فاکتورها عبارتند از:

• زمینه ی ژنتیکی: مثلاً اگر یکی از اقوام درجه یک مبتلا به بیماری ام اس باشد، احتمال ابتلای فرد بیشتر می شود.
• تولد و زندگی در بعضی مناطق جغرافیایی: در بعضی از مناطق جغرافیایی بیماری ام اس شایع تر است.
• مواجهه با بعضی از میکروب ها و ویروس ها در زمان کودکی
• استرس یا خستگی بیش از حد جسمی و روحی
• پایین بودن سطح ویتامین D خون
• مصرف دخانیات
• مصرف بیش از حد نمک

تشخیص ام اس

آزمایش مخصوصی برای تشخیص ام اس وجود ندارد و روش تشخیص آن به صورت رد کردن احتمال وجود عارضه های دیگر با علائم و نشانه های مشابه می باشد. به این روش، تشخیص افتراقی گفته می شود. احتمالاً پزشک شما با سؤال در مورد سوابق پزشکی و معاینه ی کامل فیزیکی فرایند تشخیص را آغاز می کند. سپس ممکن است موارد زیر را برای شما تجویز کند:

• آزمایش خون: به منظور کمک به رد احتمال عارضه های دیگر با علائم مشابه ام اس. آزمایشات مخصوص برای تشخیص نشانه های بیماری ام اس، هم اکنون در دست طراحی بوده و ممکن است بتوانند به تشخیص این بیماری کمک شایانی بکنند.
• پونکسیون کمر (گرفتن مایع نخاعی): که در طی آن نمونه ی کوچکی از مایع نخاعی از درون کانال نخاعی برداشته شده و تحت آنالیز آزمایشگاهی قرار می گیرد. این نمونه می تواند موارد غیرعادی در مورد پادتن های مربوط به بیماری ام اس را مشخص کند. گرفتن مایع نخاعی همچنین می تواند احتمال وجود عارضه های دیگر با علائم مشابه به ام اس را رد کند.
• اسکن MRI: از مغز و نخاع می تواند ضایعه های ایجاد شده در اثر ام اس را مشخص کند. ممکن است نوعی ماده ی حاجب (کنتراست زا) به منظور مشخص کرده ضایعه های ایجاد شده در اثر ام اس فعال، به صورت وریدی به شما تزریق شوند.
• آزمایشات پتانسیل برانگیخته: که سیگنال های عصبی تولید شده در پاسخ به محرک ها را ضبط می کنند. یک آزمایش پتانسیل برانگیخته ممکن است از محرک های دیداری یا الکتریکی استفاده کند که در طی آن شما یک شیء متحرک را دنبال کرده و یا امواج الکتریکی به اعصاب دست و پاها اعمال می شوند. الکترودها سرعت عبور پیام عصبی را درون اعصاب اندازه گیری می کنند.

درمان ام اس

بیماری ام اس هیچ درمان قطعی نداشته و روش های درمانی استفاده شده معمولاً بر روی کند کردن روند بیماری، تسریع روند بهبودی پس از حملات ام اس و مدیریت علائم آن تمرکز می کنند. برخی از افراد علائم بسیار خفیفی را تجربه کرده و نیاز به درمان ندارند.

درمان حملات ام اس

• کورتیکواستروئید ها: مانند پردنیزون و متیل پردنیزولون تزریقی، به منظور کاهش التهاب عصبی تجویز می شوند. از عوارض جانبی این داروها می توان به بی خوابی، افزایش فشارخون، تغییرات خلق وخوی و احتباس مایعات اشاره کرد.
• تعویض پلاسما (پلاسما فرز): بخش مایع خون شما (پلاسما) برداشته شده و از سلول های خونی جدا می شود. سپس سلول های خونی با یک محلول پروتئینی (آلبومین) مخلوط شده و به خون بازگردانده می شوند. درصورتی که علائم بیماری به تازگی در بدن شما ظاهرشده باشد، شدت آنها زیاد بوده و یا بدن شما پاسخ مناسبی به استروئید ها ندهد، از تعویض پلاسما استفاده می شود.

روش های درمانی برای اصلاح روند پیشرفت بیماری

تابه حال هیچ روش درمانی برای کند کردن روند پیشرفت ام اس پیش رونده ی اولیه مفید واقع نشده است. برای ام اس عودکننده فروکش کننده، روش های اصلاحی زیادی وجود دارند. روش های درمانی برای ام اس عودکننده فروکش کننده عبارت اند از:

• اینترفرون بتا: این داروها، ازجمله رایج ترین داروهای تجویزشده برای درمان ام اس می باشند. این داروها به زیر پوست و یا درون عضلات تزریق شده و می توانند تعداد و شدت حملات بیماری را کاهش دهند.
• گلاتیرامر استات (کوپاکسون): این دارو می تواند از حملات سیستم ایمنی به غلاف میلین جلوگیری کرده و باید در زیر پوست تزریق شود.
• دی متیل فومارات (تکفیدرا): این داروی خوراکی دو بار در روز، می تواند حملات را کاهش دهد.
• فینگولیمود (گیلنیا): این داروی خوراکی یک بار در روز، تعداد حملات را کاهش می دهد.
• تریفلونومید (آباگیو): این داروی خوراکی یک بار در روز، می تواند تعداد حملات را کاهش دهد.
• ناتالیزوماب (تیسابری): این دارو به منظور ممانعت از حرکت سلول های ایمنی آسیب زا از جریان خون به سمت مغز و نخاع، طراحی شده است. این دارو می تواند به عنوان خط مقدم درمان برای افراد مبتلا به ام اس شدید و به عنوان خط دوم درمان برای دیگر افراد استفاده شود.
• آلمتوزوماب (لمترادا): این دارو با هدف قرار دادن نوعی پروتئین بر روی سطح سلول های ایمنی، آن ها را دست خالی کرده و موارد عود ام اس را کاهش می دهد.
• میتوزانترون: این داروی تضعیف کننده ی سیستم ایمنی، می تواند برای قلب مضر بوده و همچنین در ایجاد سرطان خون نقش دارد. درنتیجه استفاده از آن برای درمان ام اس بسیار محدود است. میتوزانترون معمولاً تنها برای درمان موارد شدید و پیشرفته ی ام اس مورداستفاده قرار می گیرد.

درمان علائم و نشانه های ام اس

1. فیزیوتراپی: یک فیزیوتراپیست یا متخصص کار درمانی می تواند به شما تمرینات کششی و تقویتی آموزش داده و به شما نشان دهد که چگونه می توان با کمک وسایل مخصوص، کارهای روزانه را آسان تر انجام داد. فیزیوتراپی به همراه استفاده از وسایل کمکی حرکتی در موقع نیاز، می تواند در مدیریت ضعف پا و دیگر مشکلات مربوط به راه رفتن که معمولاً در بیماری ام اس وجود دارند، به فرد کمک کنند.
2. شل کننده های عضلانی: ممکن است گرفتگی های دردناک و غیرقابل کنترلی را در عضلات خود و به خصوص در عضلات پاها تجربه کنید. شل کننده های عضلانی مانند باکلوفن (لیورسال) و تیزانیدین (زانافلکس) می توانند به شما کمک کنند.

• داروهای مورداستفاده برای کاهش خستگی مفرط

1. داروهای دیگر: ممکن است داروهایی برای درمان افسردگی، درد، اختلالات جنسی و مشکلات مربوط به مثانه و روده ها که با ام اس همراه اند نیز تجویز شوند.
2. داروهای جایگزین: بسیاری از افراد مبتلا به ام اس برای مدیریت علائم بیماری خود، از روش های درمانی جایگزین و مکمل و یا هر دو استفاده می کنند.
3. روش های جایگزین مانند ورزش، مدیتیشن، یوگا، ماساژ، رژیم غذایی مناسب، طب سوزنی و تکنیک های آرامش بخشی می توانند سلامت عمومی ذهنی و جسمی را بهبود بخشند؛ ولی تحقیقات کمی کارایی آنها در مدیریت علائم ام اس را تأیید کرده اند.

---