تغییرات زنان پس از آسیب شدید نخاع

دکتر بیژن فروغ [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drforogh.ir
آدرس مطب : تهران ، بزرگراه چمران ، ابتدای باقرخان غربی ، پلاک 89 قدیم ، 26 جدید ، طبقه همکف تلفن مطب : 66576424 - 021

طناب نخاعی از زیر پیاز مغز (بصل النخاع) شروع می شود و انتهای آن در سطح مهره اول یا دوم کمری است. انتهایی ترین قسمت طناب نخاعی را به دلیل مخروطی بودن، مخروط انتهایی می نامند. ریشه های اعصاب کمری و خاجی که از طناب نخاعی منشعب می شوند، نسبت به سایر ریشه های اعصاب نخاعی مسیر بیشتری را طی می کنند. از طرفی چون این ریشه ها (ریشه های کمری و خاجی) به صورت دم اسب از نخاع خارج می شوند، ناحیه ای را ایجاد می کنند که منطقه دم اسبی می نامند.

در فردی که سیستم عصبی بدنش سالم است، زمانی که تصمیم می گیرد راه برود و به آن فکر می کند، مغز او فرمان راه رفتن را به صورت یک پیام عصبی به نخاع می فرستد، در نخاع این پیام ها خوانده می شود و عضلات پاها را فعال می کند و فرد به راه می افتد. زمانی که نخاع آسیب می بیند، پیام عصبی متوقف می شود و به مقصد نمی رسد. در بدترین حالت فرد دیگر نمی تواند حرکت کند و از گردن به پایین هیچ حسی ندارد. ضایعه نخاعی چالش های متعددی را برای عملکرد بسیاری از اعضای بدن، به ویژه در ناحیه های واقع در سطح آسیب دیدگی یا پایین تر از آن ایجاد می کند. یکی از پیامد های آسیب نخاعی نقص عملکرد روده و مثانه و بی اختیاری ادرار است که عملکرد جنسی زنان را نیز تحت الشعاع قرار می دهد. ضایعه نخاعی به معنای قطع رابطه و میل جنسی نیست، البته مدتی طول می کشد تا فرد آسیب دیده به شرایط جدید عادت کند و دوباره امیال طبیعی جنسی در او بیدار شود. افزایش آگاهی درباره عوارض ضایعه نخاعی بر رابطه جنسی، لازمه ایجاد تغییرات مثبت و مؤثر پس از آسیب نخاعی است.

علت قطع نخاع

آسیب نخاع معمولاً به دنبال شکستگی ستون مهره یا دررفتگی ستون مهره در کمر یا گردن ایجاد می شود. به دنبال شکستگی یا دررفتگی در مهره ها، فشار شدیدی به نخاعی که در درون مهره قرار دارد وارد شده و این فشار و ضربه میتواند موجب پارگی، له شدگی، فشردگی، کشیدگی یا خونریزی نخاع شده و به دنبال آن اندام ها فلج می شوند. اغلب این بیماران افراد جوان و سالمی هستند که به دنبال سانحه به ناگهان فلج می شوند و این امر فشارهای روحی فراوانی را به آنها وارد می کند.

علائم و عوارض قطع نخاع

شدت علائم آسیب بسته به شدت آسیب نخاع متفاوت است. ممکن است نخاع بطور کامل قطع شده و یا امکان دارد آسیب وارد نسبی باشد. علائم بر حسب اینکه قطع نخاع در کدام قسمت ایجاد شده باشد متفاوت است. عوارض و علائم ضایعه نخاعی ممکن است در ارتباط با یک یا چند مورد از مشکلات ذیل باشد:

1. اختلالات حسی
2. مشکلات حرکتی
3. درد
4. تشدید بازتاب ها (رفلکس ها) بعد از مرحله شوک نخاعی در ناحیه زیر آسیب نخاعی (در ضایعات نورون حرکتی فوقانی)
5. مشکلات ادراری و احشایی
6. اختلال در دستگاه تنفسی
7. نقص عملکرد جنسی
8. احتمال افت فشار خون در وضعیت ایستاده. زمانی که بیمار از یک وضعیت افقی به حالت عمودی قرار می گیرد ممکن است دچار افت فشار خون شود که به آن هایپوتنشن وضعیتی می گویند.
9. احتمال افزایش بازتاب اتونوم (هیپررفلکسی یا دیس رفلکسی اتونومیک) بعد از مرحله شوک نخاعی
10. امکان وجود مشکلاتی جهت تنظیم دمای بدن
11. زخم های بستر یا فشاری
12. عفونت ادراری
13. ترومبوز وریدی عمقی بی حرکتی اندام ها از عوامل مهم اختلال در سیستم وریدی است و احتمال ایجاد ترومبوز وریدی عمقی (DVT) را افزایش می دهد. درصورت عدم درمان ترومبوز وریدی عمقی، احتمال آمبولی ریوی که با خطر مرگ همراه است نیز وجود دارد.
14. احتمال آمبولی ریه
15. مشکلات متابولیکی
16. پوکی استخوان در زیر سطح ضایعه
17. احتمال استخوان سازی غیر طبیعی در بافت نرم اطراف مفصل در زیر ناحیه آسیب (به خصوص در مفصل ران)
18. اختلالات عضلانی و مفصلی
19. اشکال در تنظیم درجه حرارت بدن
20. مشکلات روحی
21. سندروم اضافه وزن
22. یبوست و اختلال در اجابت مزاج

تغییرات زنان پس از آسیب شدید نخاع

• يائسگي

با افزايش سن زنان به طور طبيعي يائسه مي شوند. آسيب نخاع اثر زيادي برروي يائسگي ندارد. به نظر ميرسد آسيب نخاع باعث شود يائسگي يك تا دو سال زودتر اتفاق بيفتد. همچنين برخي از علائم آسيب نخاعي مثل افزايش اسپاستيسيتي، افزايش ديس رفلكسي خود مختار و افزايش انقباض مثانه در زمان يائسگي شديد تر ميشود. علاوه بر اين ساير علائم يائسگي مثل احساس گرگرفتگي، تغييرات خلق و ناراحتي شكمي هم ديده ميشوند.

• بارداری

معمولاً پس از آسیب نخاعی و همچنین زایمان طبیعی امکان پذیر است. ممکن است چرخه قاعدگی به طور موقت پس از آسیب نخاعی متوقف شود؛ اما با شروع مجدد، بارداری امکان پذیر است. اگر می خواهید باردار شوید، باید برای بارداری برنامه ریزی کنید و در مورد مسائل و پیامدهای احتمالی با تیم درمانی خود صحبت کنید. آسيب نخاعي باعث جلوگيري از حاملگي نمی شود و در حقيقت توانايي باروري با آسيب نخاع كم نمی شود.

• عادت ماهانه در زنان قطع نخاع

در اکثر موارد پس از ایجاد آسیب نخاعی، درجاتی از اختلال در عملکرد جنسی و هورمونی برای زنان ایجاد می شود که این اختلالات مانع از وقوع تخمک گذاری و سیکل قاعدگی می گردند؛ اما به طور متوسط حدود 6 تا 12 ماه پس از عارضه نخاعی، در 50 تا 90 درصد زنان سیکل قاعدگی به حالت اولیه خود بازگشته و عموماً هیچ تأثیری بر روند باروری نخواهد گذاشت. طبق تحقیقات انجام شده، تنها حدود 12درصد از کل زنان مبتلا به ضایعه نخاعی، دچار ناباروری می شوند و با توجه به این موضوع، بررسی‎های مرتبط با ناباروری در زنان مبتلا به آسیب نخاعی همانند دیگر زنان نابارور انجام می گیرد.

• ارضاء جنسی

قبلاً تصور ميشد كه در صورت آسيب نخاع، رسيدن به مرحله حداكثر لذت جنسي (ارگاسم) امكانپذير نيست؛ اما تحقيقات نشان داده است كه اين تصور غلط است. بسياري از افراد آسيب نخاعي به مرحله لذت جنسي ميرسند. اگر چه ممكن است كيفيت و مدت ارگاسم تفاوت داشته باشد؛ اما اين مرحله براي افراد آسيب نخاعي قابل دسترسي است. برخي افراد ذكر ميكنند كه پس از آسیب نخاع براي رسيدن به اين مرحله نياز به مدت و تحريك بيشتري دارند.

تشخیص آسیب نخاعی

ممکن است پزشک با توجه به بازرسی و معاینه دقیق، تست عملکرد و حرکات احساسی و با سؤالاتی در مورد حادثه، بتواند آسیب نخاعی را رد کند؛ اما اگر فرد مجروح از درد گردن شکایت کند، به طور کامل بیدار نشود، یا علائم واضح ضعف و آسیب عصبی داشته باشد، آزمایش های تشخیصی اورژانس نیاز خواهد بود. این آزمون ها شامل موارد زیر هستند:

• اشعه ایکس: پرسنل پزشکی معمولاً این آزمایشات را برای افرادی که مشکوک به آسیب نخاعی پس از ضربه هستند، انجام می دهند. اشعه ایکس می تواند مشکلات ستون فقرات، تومورها، شکستگی ها یا تغییرات دژنراتیو در ستون فقرات را نمایان کند.
• توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن: سی تی اسکن نگاهی دقیق تر به ناهنجاری هایی که در اشعه ایکس دیده می شود، فراهم می کند. این اسکن با استفاده از رایانه برای ایجاد یک سری تصاویر از مقطع عرضی است که می تواند استخوان، دیسک و دیگر مشکلات را نشان دهد.

درمان عملکرد جنسی در زنان قطع نخاع

درمان های جنسی و مدیریت باروری پس از آسیب نخاعی، ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• روان درمانی: جنبه های رفاه روانی و اجتماعی سلامت جنسی شما پس از آسیب نخاعی به اندازه جنبه های جسمی مهم است. توانایی داشتن احساس خوبی نسبت به بدن خود بعد از آسیب نخاعی و بازیابی اعتماد به نفس در برقراری و حفظ روابط صمیمانه یک جنبه حیاتی، اما اغلب بدون توجه به سلامت جنسی پس از آسیب نخاعی است. تیمی از پزشکان، درمانگران و روانشناسان توانبخشی آموزش دیده و باتجربه به افراد در رابطه با جنبه های رفاه روانی و اجتماعی سلامت جنسی آنها آموزش و مشاوره می دهند.
• درمان اختلال عملکرد جنسی: افرادی که آسیب نخاعی داشته اند، ممکن است پس از آسیب نخاعی، متوجه تغییرات جسمانی شوند و ممکن است برای کمک به از سرگیری فعالیت جنسی نیاز به درمان داشته باشند.
• مشاوره باروری: درمانگران آموزش دیده می توانند مسائل مربوط به سلامت جنسی و باروری را با شما و همسرتان در میان بگذارند و آموزش و مشاوره جنسی را به شما ارائه دهند.